به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ کتاب «کارستان هنر ایرانی» گزیده‌ای نفیس از شاخص‌ترین آثار هنرهای کتاب‌آرایی از مجموعه نسخ خطی، کتاب‌های چاپ سنگی و اسنادِ متعلق به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با حضور جمعی از اساتید هنرشناس و علاقه‌مندان به هنر ایرانی به حضور علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و فاطمه صدر معان پژوهش و منابع دیجیتال این سازمان در مرکز همایش های بین المللی این سازمان رونمایی شد.

فاطمه صدر، معاون پژوهش و منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ضمن خوش‌آمد گویی به میهمانان حاضر، توضیحاتی درباره کتابِ «کارستان هنر ایرانی» ارائه کرد وگفت: این کتاب گزیده‌ای از گنجینه هنرهای موجود در نسخ خطّی و آثار چاپ سنگی و همچنین برخی از اسناد هنری و مرقعات است. یکی از ویژگی‌های مهمِ «کارستان هنر ایرانی» در معرض دید قرار دادن نسخه‌هایی است که محدود به آثار هنر ایرانی و خط نوشت‌ها نمی‌شوند و برخی از آثار هنری که در اسناد و طومارهای این کتابِ ارزشمند وجود دارند؛ بیانگر این مطلب است که اسناد و حتی کتاب‌هایی که جنبه حقوقی، سیاسی و اجتماعی داشته اند، با ظرافت‌های هنری نوشته شده‌اند و این مهم حاکی از ذوق و هنر انسان ایرانی است.

وی ادامه داد: در واقع نویسنده حتی وقتی می‌خواسته طومار غیرهنری بنویسد و یا پیامی انتقال دهد باز هم دست از هنر برنداشته و مطالب طوماری و اسنادی خود را به خط زیبا به هنر آمیخته و برای آیندگان به ارمغان گذاشته است. البته آثار هنری از اسناد موجود در این مجموعه همه داشته‌های سازمان نیست؛ بلکه گزیده‌ای از آن‌ها انتخاب شده است و امیدوارم این اثر در جامعه هنری به منظور بررسی‌های علمی، فرهنگی، ادبی و دستاوردهای هنری مفید و سودمند باشد.

آثار هنری وسیله ای برای بیان حقیقت است

محمدعلی رجبی استاد عرصه فلسفه هنر با ابراز خرسندی از انتشار کتابِ «کارستان هنر ایرانی» گفت: با انتشار این کتاب ارزشمند، برگی دیگر از هنر کتاب آرایی ظاهر شد. زمانی که کتابِ «شاهکارهای نگارگری» را چاپ کردیم بسیاری از اهل فن گفتند که اثرات چاپ این کتاب بعد از گذشت سال‌ها تاثیرعمیقی بر هنرهای تجسمی ایران خواهد داشت و همین اتفاق هم افتاد. این تاثیرگذاری نه تنها در حوزه هنرهای تجسمی بلکه در سایر هنرها هم به وضوح دیده می‌شد. بنابراین هر کتابی که منتشر شود تاثیرات مختلفی بر وجوه هنری خواهد گذاشت کما اینکه در طول تاریخ هم شاهد این تاثیرات بوده‌ایم.

این استاد فلسفه هنر افزود: زمانی که سخن از کتاب‌آرایی به میان می‌آید، در درجه نخست سراغ تزئین کتاب می‌رویم در حالی که آرایه صرفاً مشمول کتاب آرایی نمی‌شود. بلکه معانی و تعاریف هنری مختلفی غیر از تزئین از جمله آرایش نفس دارد. انسان‌های بزرگوار و هنرمندان ارجمند ایرانی همواره گفته‌اند؛ اگر قرار باشد هنرتان آرایش خوبی داشته باشد، اول باید خودتان آرایش نفس درستی داشته باشید. به واقع اولین درسِ ورود به هنر کار برای رضای معبود است. وقتی به آثار نگارگری قدیم و جدید ایرانی نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که نکته مهمی در آن نهفته است. هنرمندان قدیم در آثار خود دوباره‌سازی طبیعت نکردند. در واقع ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که متاسفانه امضاها و نه خود اثر هنری ارزش پیدا کرده‌اند. اما در قدیم هنرمند اثر خود را امضا نمی‌کرد. در واقع پس از اتمام کار آن را متعلق به اراده الهی می‌دانست و به همین دلیل است که هنر او هنری حقی می‌شود و حق تاریخ ندارد و ازلی و ابدی است.

رجبی تاکید کرد: امروز، آثار هنری متعلق به ۴۰۰ سال پیش را دوباره چاپ می‌کنیم، با احترام ورق می‌زنیم و از صفحه به صفحه آن درس جدید می‌گیریم. بر اساس آمار، بخش‌هایی از دیوان مولانا همچنان ترجمه می‌شود و جزو پرفروش کتاب‌های آمریکا می‌شود. چه نکته‌ای در اشعار مولانا وجود دارد که هنوز در تاریخ مانده و به عنوان یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های سال معرفی شود؟ به اعتقاد من آن‌چه در آثار بزرگانی از این دست ماندگار مانده حقیقت است. حقیقت گمشده‌ای است که متاسفانه در نظام آموزش جدید ما وجود ندارد، چراکه آموزش ما مبتنی بر آموزش‌های هنری غربی است. این در حالی است که آنچه در فرهنگ ما به عنوان ارزش وجود داشت این بود که تا چه اندازه ما در آثارمان پرده از حقیقت برمی‌داریم. بنابراین به زعم من آثار هنری وسیله ای برای بیان حقیقت است.

سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران باید به استانداردسازی در زمینه دسترسی به نسخ برسد

در ادامه مراسم رونمایی از کتابِ «کارستان هنر ایرانی»، مجید فدائیان با بیان مشکلات و مسائلی برای دسترسی به منابع نسخ خطّی گفت: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران به عنوان یک نهاد مادر در بخش کتابخانه‌ای و جمع‌آوری منابع، سازوکار مشخصی دارد. اما در بخش نسخ خطّی و آثار قدیمی مواردی وجود دارد که باید تمهیداتی برای آن اندیشید تا بتوانیم نسخه خطّی را به نسخه چاپی تبدیل کنیم که خب سختی‌ها و مرارت‌های بسیاری دارد که بخشی از آن مربوط به صنعت چاپ و کیفیت رنگ‌ها می‌شود. اما بخش مهم‌تر مربوط به سنت نادرستی است که در مراکز اسنادی و نسخ خطی برای نشان دادن و در معرض دید گذاشتن نسخ خطّی است. این سنت از گذشته در این سرزمین بوده و پنهان کردن نسخه‌های نفیس و دور از دسترس نگاه داشتن، به نوعی در این سرزمین نهادینه شده است که امروزه با توجه به عصر اطلاعات و دسترسی گسترده به اطلاعات تصویری و متنی باید برای حفظ هویت ملی و فرهنگی در این زمینه بازنگری‌هایی صورت بگیرد.

فدائیان استاد برجسته هنر «گل و مرغ» ادامه داد: امروزه تمام مراکز مهم کتابخانه‌ای و اسنادی دنیا آثار خود را دیجیتال و در معرض دید همگان قرار می‌دهند و حتی نمونه‌های با کیفیت اسناد در دسترس پژوهشگران و اهالی فن است. بنده بنا بر تجربه شخصی خود عرض می‌کنم که در نقاط بسیاری از ایران کار و پژوهش کرده‌ام و در این مسیر همواره با موانعی در دسترسی به نسخ مواجه بوده‌ام که این سنت باید توسط نسل جدید شکسته شود و خوشبختانه شاهد هستیم با تولد کتابِ «کارستان هنر ایرانی» این سنت توسط کتابخانه ملی و حسن محمدی مدیر انتشارات موسسه کتاب آرایی ایرانی شکسته شده و شاهد حرکتِ مهم فرهنگی هستیم.

وی تصریح کرد: سخن من به این معنا نیست که آثار بی‌حساب، در دسترس همگان قرار گیرد. چون چگونگی برخورد با کتاب آداب و رسومی دارد و مواجه شدن با نسخ خطی و آثار قدیمی بسیار متفاوت تر از کتاب‌های چاپی است. بنابراین در این زمینه نیاز به استانداردسازی داریم و سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران به عنوان متولی این بخش باید به این استانداردسازی در زمینه چگونگی دسترسی به نسخ برسد و آن‌ها را به نحو شایسته در اختیار عکاسان و پژوهشگران قرار دهد.

این استاد هنرهای سنتی در پایان صحبت‌های خود با اشاره به ویژگی‌های کتابِ «کارستان هنر ایرانی» گفت: این کتاب از نظر فنی و گرافیک ویژگی های منحصر به فرد و استانداردِ کتاب‌های مرجع را دارد. گرافیک بسیار ساده یکی از ویژگی‌های کتاب است، زیرا اجازه می‌دهد آثار موجود در کتاب به خوبی دیده شود. از سوی دیگر گردآورنده نسخ در این کتاب تا جایی که توانسته قطعات و نسخه‌ها را کامل آورده است. آقای محمدی با انتخاب چاپخانه خوب، رنگ‌ها، طرح روی جلد، خوب فوت و کپشن‌های کوتاه و کمترین اشتباه این کتاب را به عنوان الگویی از هنرهای مختلف منتشر کرده است.

ایرانیان خطّ نستعلیق را ابداع کردند تا بتوانند فارسی را خوشنویسی کنند

امیر احمد فلسفی استاد خوشنویسی و نستعلیق‌نویسی با اشاره به بخش‌های مربوط به خوشنویسی که در این کتاب آمده است، توضیحاتی ارائه کرد و گفت: بخش مهمی از کتاب به هنر خوشنویسی اختصاص دارد که بنده از این فرصت استفاده می‌کنم و به بخش‌هایی که مربوط به خوشنویسی است، اشاره می کنم. خوشنویسی در غرب آسیا و خاورمیانه، از کشورمان ایران شروع شده است. به این معنا که خوشنویسی هنری ایران را در آثار پیش از اسلام می‌توان دید و پیشینه آن به صورت مستند از مانی وجود دارد. در اسنادی که به مقدار اندک باقی‌مانده، نشان می‌دهد که او نقاش و خوشنویس بوده و همانطور که گفته‌های خودش را به تصویر کشیده؛ نوشته‌های خود را نیز به زیبایی خطاطی کرده است.

این استاد خوشنویسی و نستعلیق‌نویسی اظهار داشت: اواخر قرن ۸ خط نستعلیق ابداع شد تا با آن بتوانند فارسی را خوشنویسی کنند در حقیقت ایرانیان با نستعلیق برای زبان خود خطّی را انتخاب کردند که به فوریت جزو خطوط هنری شد و این خط بدو تولد در کتاب های نفیس و اشعار فارسی در ابتدا از شیراز آغاز و در ادامه در تبریزی به اوج خود رسید و چه بسا حافظ هم دستی در قلم نستعلیق داشته است. خط دیگری که مثل نستعلیق زیبا است و نمونه هایی از آن در این کتاب چاپ شده خط شکسته نستعلیق است که آثار بسیار بدیع و زیبای آن در کتابخانه ملی نیز موجود است.

وی یادآور شد: بخش سوم و مهم خوشنویسی ایران است از قرن هفتم شروع و تا امروز هم ادامه دارد ولی وجود دارد ولی اوج آن اواخر دوره تیموری و تمام دوره صفوی، دوران قاجار را شامل می‌شود. مرحله چهارم که بعد از یک فطرت ۵۰ ساله آمد خوشنویسی اخیر است که به طور کلی خوشنویسی ایرانی تولدی دیگر پیدا کرده است و تنوع بسیاری در خطوط ایرانی و کوفی به وجود آورد.

در پایان این نشست حسن محمدی گردآورنده کتاب «کارستان هنر ایرانی» و مسئول موسسه کتاب آرایی ایرانی با بیان این مطلب که انتشار این کتاب حاصل یک کار گروهی بوده است؛ گفت: مجموعه آثاری که در این کتاب آمده است بخشی از هویت فرهنگی ما است و ارزش آن‌ها بسیار بالایی دارد و باید در معرض دید قرار گیرد. بنده در این کتاب می‌خواستم ادای دین به همه هنرمندان درگذشته‌ای که آثارشان را منتشر کرده‌ام، داشته باشم و امیدارم توانسته باشم حق مطلب را به درستی ادا کنم.

در پایان مراسم کتابِ «کارستان هنر ایرانی» رونمایی شد.

لازم به توضیح است این کتاب در برگیرنده خوشنویسی، نقاشی ایرانی، تذهیب، تشعیر و تجلید در پنج بخش نسخه‌ها، مرقع‌ها، قطعه‌ها، طومارها و سندها است. بخش خطی کتاب، بسیار غنی و شامل ۵۳ نسخه نفیس، ۳۱ اثر از ۱۳ مرقع، ۵۸ قطعه، ۳ طومار و ۱۰ سند می شود. این کتاب به دوزبان تدوین شده است و ذیل هر تصویر، توضیحاتی درباره اثر ذکر شده است؛ مقدمه و دیباچه این کتاب نیز به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته شده است و در قطع رحلی بزرگ با ۲۹۶ صفحه توسط انتشارات مؤسسه کتاب‌آرایی ایرانی و انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به چاپ رسیده است.