در هفته های گذشته مسئولان شهرداری تهران اعلام کرده اند که فاز نخست پروژه آزادراه شهید شوشتری که بزرگراه امام رضا (ع) در منتهی الیه جنوب شرقی پایتخت را به بزرگراه های بسیج و محلاتی و بلوار هجرت در شرق تهران متصل می کند، در مراحل پایانی عملیات عمرانی خود قرار دارد و تا پایان امسال به بهره برداری خواهد رسید. فاز اول پروژه شهید شوشتری که یکی از بزرگترین پروژه های آزادراهی و بزرگراهی تهران و به نوعی رینگ شرقی پایتخت محسوب می شود، حدود ۹.۲ کیلومتر طول دارد که به نظر می رسد مشکلات مربوط به تکمیل آن رفع شده است، اما آنچه باقی مانده، فاز دوم این پروژه است که اجرای آن براساس مسیر و روش های پیشنهادی شهرداری با آسیب های محیط زیستی همراه است. 

فاز دوم پروژه شهید شوشتری حدود ۷.۳ کیلومتر طول دارد و طبق مسیری که شهرداری پیشنهاد داده، قرار است این قطعه از آزادراه، ورزشگاه تختی در بلوار هجرت را به بزرگراه شهید یاسینی در شمال شرق پایتخت متصل کند. اما نکته مهم این است که براساس اظهارات مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، حدود نیمی از طول مسیر پیشنهادی فاز دوم از داخل پارک ملی سرخه حصار به عنوان یکی از مهمترین محدوده های حفاظت شده و زیستگاه های حیات وحش استان تهران عبور می کند. به همین دلیل، سازمان محیط زیست تا کنون مجوز شروع عملیات اجرایی فاز دوم آزادراه شوشتری را صادر نکرده است و البته مسئولان شهرداری هم از این که چند ماه است به درخواست آن ها برای انجام مطالعات توپوگرافی مربوط به این پروژه پاسخ داده نشده است، از محیط زیستی ها گلایه دارند. 

مسئولان سازمان محیط زیست تاکید دارند که پارک های ملی دارای بالاترین درجه حفاظتی در میان مناطق چهارگانه تحت مدیریت این سازمان محسوب می شوند و اجرای پروژه های عمرانی در آن ها با حساسیت بسیار زیادی همراه است. محیط زیستی ها از شهرداری تهران درخواست کرده اند که یا مسیر پیشنهادی خود را تغییر دهد یا این پروژه را به صورت زیرگذر احداث کند. پیمانکاران اما به شهرداری گفته اند که حفر یک تونل طولانی برای این پروژه توجیه اقتصادی ندارد، ولی می توان آزادراه را در محدوده ای که از پارک ملی سرخه حصار عبور می کند، به صورت روگذر (پُل) احداث کرد. مدیران محیط زیست اما تا کنون با این روش پیشنهادی موافقت نکرده اند، زیرا تاکید دارند که همین کار نیز می تواند قطع، جابه جایی یا آسیب دیدن درختان، تخریب پوشش گیاهی و تعرض به زیستگاه حیات وحش را به همراه داشته باشد. 

درخواست معاون شهردار از سازمان محیط زیست برای پاسخ سریع تر به نامه نگاری ها 

در همین راستا از «هادی حق بین»، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران درباره آخرین مذاکرات صورت گرفته میان مدیران شهری پایتخت با مسئولان سازمان محیط زیست پیرامون صدور مجوز فاز دوم آزادراه شهید شوشتری پرسیدیم که او نیز در پاسخ به خبرنگار ایلنا توضیح داد: شهرداری تهران برای اجرای فاز دوم پروژه شهید شوشتری سه گزینه را به عنوان روش های مد نظر به سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهاد داده است؛ براساس پیشنهاد اول یا همان طرح اولیه، می خواستیم ترکیبی از پُل، تونل و مسیر سطح صفر (روی زمین) ایجاد کنیم که این پیشنهاد مورد موافقت سازمان محیط زیست قرار نگرفت. پیشنهاد دوم نیز ترکیبی از روگذر و مسیر روی زمین بود که با آن هم مخالفت شد و پیشنهاد سوم نیز ترکیبی از پُل و تونل (روگذر و زیرگذر) است که در آن هیچ نیازی به قطع یا جابه جایی درختان وجود ندارد. 

معاون شهردار پایتخت تاکید کرد: پیش از اجرای هرکدام از پیشنهادهای ارائه شده، لازم است که توپوگرافی منطقه را مطالعه کنیم تا بتوانیم بهترین طرح را که با کمترین آسیب برای محیط زیست همراه است، روی مسیر پیاده سازی کنیم. در همین راستا چند ماه است که از مسئولان سازمان محیط زیست درخواست کرده ایم که به عوامل شهرداری اجازه دهند که وارد منطقه حفاظت شده شوند و بتوانند کارهای پژوهشی لازم را انجام دهند، ولی تا کنون این اجازه به ما داده نشده است. از دوستان محیط زیست درخواست داریم که هرچه زودتر پاسخ نامه نگاری های انجام شده در این زمینه را بدهند. شهردار محترم تهران تاکید ویژه ای بر حفظ محیط زیست دارد و شهرداری بنایی برای قطع یا جابه جایی درختان در فرآیند احداث فاز دوم آزادراه شهید شوشتری ندارد. 

وی در پاسخ به این سوال که در هر سه روش پیشنهادی مطرح شده توسط شهرداری، بخشی از مسیر به صورت روگذر خواهد بود و به نظر می رسد که احداث پُل بدون قطع یا جابه جایی درختان امکان پذیر نیست، عنوان کرد: شهرداری به هیچ وجه نمی خواهد به درختان پارک ملی سرخه حصار آسیب بزند، اگرچه ممکن است براساس نیاز پروژه، برای ایجاد یک پایه پُل، مثلا ۱۰ درخت را جابه جا کنیم؛ البته در صورت ضرورت، این کار حتما با اخذ مصوبه از کمیسیون های قانونی مربوطه انجام خواهد شد. در بسیاری از کشورهای جهان نیز شاهد آن هستیم که آزادراه های عریض و طویل را با حفظ ملاحظات محیط زیستی در داخل جنگل ها و مراتع احداث می کنند و شهرداری تهران نیز در تمام پروژه های خود، این ملاحظات را در نظر می گیرد. 

عبور نیمی از مسیر پیشنهادی فاز دوم پروژه از داخل پارک ملی سرخه حصار

احداث آزادراه شهید شوشتری مانند بسیاری از پروژه های آزادراهی و بزرگراهی دیگری که آغاز یا تکمیل آن ها در دوره فعلی شهرداری تهران در دستور کار قرار گرفته است، مربوط به دوره های قبلی مدیریت شهری است و بررسی سوابق اجرای طرح نشان می دهد که فاز اول این پروژه از اواسط دهه ۸۰ آغاز شده و در اوایل دهه ۹۰ در چند نوبت ادامه پیدا کرده است که البته به دلیل وجود معارضان مختلف و همچنین اعتراض فعالان محیط زیست، سال ها متوقف مانده بود تا این که در سال ۱۴۰۱ دوباره از سر گرفته شد و مسئولان شهرداری وعده داده اند که فاز اول پروژه به طول ۹.۲ کیلومتر تا پایان ۱۴۰۳ به بهره برداری برسد. 

در این میان اما درباره فاز دوم پروژه که اجرای آن با مخاطرات زیست محیطی همراه است، آبان سال گذشته علیرضا زاکانی، شهردار تهران و علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از مسیر پیشنهادی شهرداری بازدید کردند و در حاشیه آن بازدید، زاکانی تاکید کرد که اختلاف نظر مدیریت شهری و محیط زیست تنها درباره یک کیلومتر از ۷.۳ کیلومتر طول پروژه است که از داخل پارک ملی سرخه حصار عبور می کند. این در حالی است که مدیران سازمان محیط زیست تاکید دارند که حدود نیمی از مسیر پیشنهادی شهرداری پایتخت برای اجرای فاز دوم آزادراه شوشتری از درون این محدوده حفاظت شده عبور می کند و مهمترین علت مخالفت آن ها با فاز دوم پروژه نیز همین مساله است. 

قطع درختان در در اواسط دهه ۸۰ با ایجاد کارگاه عمرانی در بخش جنوبی پروژه 

این نکته ای است که «علیرضا نجیمی» مدیرکل دفتر مدیریت زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در گفت وگو با خبرنگار ایلنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: اجرای بخش جنوبی پروژه شهید شوشتری که بعدها به عنوان فاز اول نام گرفت، در اواسط دهه ۸۰ آغاز شد و در آن زمان متاسفانه شهرداری تعدادی درخت مربوط به کمربند سبز شهر تهران را نیز در فرآیند ایجاد کارگاه عمرانی مربوط به پروژه قطع کرد. همین مساله باعث شد که از همان زمان، تشکل های محیط زیستی نسبت به پروژه شهید شوشتری اعتراض کنند و در آن مقطع زمانی، پروژه متوقف شد. بعد از آن هم در بازه های زمانی گوناگونی در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ اجرای پروژه آزادراه شوشتری چند بار متوقف و مجددا از سر گرفته شد، تا این که در دوره کنونی مدیریت شهری، شهرداری تصمیم گرفت که پروژه را در دو فاز پیش ببرد. 

وی افزود: در ابتدا موضوع احداث آزادراه شهید شوشتری به صورت یکپارچه مطرح بود و دو فاز مختلف برای آن تعیین نشده بود. اما وقتی شهرداری با مخالفت سازمان محیط زیست و اعتراض فعالان این حوزه مواجه شد، این پروژه را به فازهای اول و دوم تقسیم کرد و توانست برای فاز اول یعنی بخش جنوبی از محیط زیست مجوز بگیرد. اما در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست هیچ مجوزی برای اجرای فاز دوم پروژه شهید شوشتری نداده است، زیرا حدود نیمی از مسیر پیشنهادی شهرداری برای اجرای این فاز از داخل پارک ملی سرخه حصار می گذرد که بخشی از منطقه حفاظت شده جاجرود است که هم به نوعی ریه شرق تهران محسوب می شود و هم یکی از مهمترین زیستگاه های حیات وحش در سطح استان است. 

حفر بدون مجوز ۵۰۰ متر تونل در بخش شمالی پروژه در اوایل دهه ۹۰ 

مدیرکل دفتر مدیریت زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این که در اوایل دهه ۹۰ شهرداری تهران بدون مجوز این سازمان، حدود ۵۰۰ متر از تونل مربوط به بخش شمالی پروژه شهید شوشتری را حفر کرد، گفت: زمانی که اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران متوجه انجام این اقدام شد، اجرای پروژه آزادراه شوشتری را با دستور قضایی متوقف کرد، تا این که بعدا پروژه به دو فاز تقسیم شد که فاز اول آن در حال حاضر در دست تکمیل است و سازمان محیط زیست مخالفتی با اجرای آن ندارد. اما با توجه به ارزش های زیستی و کارکردهای اکوسیستمی بسیار مهم پارک ملی سرخه حصار، ما به هیچ وجه اجازه تخریب محیط زیست بر اثر اجرای فاز دوم پروژه را نخواهیم داد. 

نجیمی با تاکید بر این که توصیه کلی سازمان محیط زیست به شهرداری این است که مسیر پیشنهادی فاز دوم پروژه شوشتری را تغییر دهد و مسیر جدید را به گونه ای تعیین کند که از داخل پارک ملی سرخه حصار عبور نکند، بیان کرد: سازمان محیط زیست به شهرداری پیشنهاد داده است که حتی اگر قرار نیست مسیر پیشنهادی خود را تغییر دهد، تمام قسمتی از آزادراه را که از داخل پارک ملی می گذرد، به صورت حفر تونل یعنی در زیر زمین اجرا کند. تا کنون مشاوران و پیمانکاران پروژه و مسئولان خود شهرداری تهران اعلام کرده اند که حفر این مقدار تونل از نظر اقتصادی امکان پذیر نیست. سازمان محیط زیست نیز تا امروز با احداث پُل در داخل پارک ملی سرخه حصار یا اجرای مسیر روی زمین (سطح صفر) موافقت نکرده و به همین دلیل فاز دوم آزادراه شوشتری هنوز از نظر ملاحظات محیط زیستی تعیین تکلیف نشده است. 

وی در پایان تصریح کرد: علت اصلی مخالفت سازمان محیط زیست با ایجاد پُل یا مسیر روی زمین در پروژه شهید شوشتری این است که احداث هر سازه سنگینی در پارک ملی سرخه حصار، بدون آسیب دیدن درختان، از بین رفتن پوشش گیاهی و تخریب زیستگاه حیات وحش ممکن نیست و اساسا به دلیل حساسیت های محیط زیستی بسیار بالای پارک های ملی کشور، انجام هرگونه فعالیت عمرانی در این محدوده ها منوط به صدور مجوز شورای عالی حفاظت محیط زیست است و سازمان محیط زیست به تنهایی نمی تواند در این زمینه تصمیم گیری کند. آنچه تا امروز درباره آزادراه شوشتری مشخص شده، این است که اجرای فاز اول پروژه از نظر سازمان مانعی ندارد، ولی هنوز هیچ مجوزی برای انجام عملیات عمرانی فاز دوم صادر نشده است.