به مناسبت دهه کرامت و ایام ولادت حضرت فاطمه معصومه(س)، حجت‌الاسلام امین بهرامی(شریعت شوشتری)، پژوهشگر و مدرس حوزه در یادداشتی به موضوع احادیث حضرت معصومه(س) و اهتمام ایشان به موضوع امامت و ولایت حضرت امیرالمؤمنان(ع) پرداخت:

در دهه کرامت که مقارن با سالروز ولادت با سعادت کریمه اهل‌ بیت حضرت فاطمه معصومه(س) است، باید ایشان را به عنوان دختر امام، خواهر امام و عمه امام و نیز به عنوان شفیعه عالمه و شجاع که ضرورت جامعه خود را جهاد تبیین حضرت معصوم می‌دانستند به جامعه اسلامی معرفی کرد. در عصری که سخن گفتن از ولایت و امامت هزینه‌ای جز کشته‌شدن و یا زندانی‌شدن در برنداشت، دختر حضرت موسی بن جعفر(ع) امام و رهبر الهی را به مردم معرفی کرد و با این معرفی از طاغوت بنی عباس نهراسید.

در ایام سالروز ولادت آن بانوی باعظمت به احادیثی که آن حضرت در زمینه امامت داشته‌اند اشاره می‌کنیم تا قدم کوچکی در راستای معرفی آن بانوی معلمه و حرکتی ناچیز در راستای تبیین امامت امیرالمؤمنین(ع) برداریم.

قبل از آنکه به احادیث کریمه اهل‌بیت اشاره کنیم، باید چند پیش‌فرض مهم در زمینه صدور این احادیث را مورد توجه قرار دهیم؛ با توجه به اینکه غیر از حدیث پایانی که حضرت معصومه(س) در شهر ساوه بیان فرموده‌اند، مشخص نیست که محل صدور مابقی روایات کجا بوده است، لذا می‌توان احتمال داد:

۱. این احادیث با رعایت کامل تقیّه و با مخفی کاری تمام در بین دختران اهل بیت(ع) برای نسل بعدی نقل می‌شد و پس از وفات حضرت معصومه(س) و کمتر شدن شرایط خفقان در دوران امام رضا(ع) این احادیث منتشر شده است.

۲. ممکن است حضرت معصومه(س) با رعایت مخفی کاری این احادیث را به علمای شیعه که دارای حفاظت گفتار بوده‌اند در داخل و یا خارج از مدینه می‌فرستادند که این فرض قدری ضعیف است.

 ۳. ممکن است که آن حضرت در مسیر مدینه تا قم در صورت به وجود آمدن شرایط سخن گفتن این احادیث را بیان فرموده است. اگرچه گزارشی از خطبه‌خوانی ایشان از مدینه تا قم به دست ما نرسیده است، ولی به دلیل کتاب سوزی‌ها در دوران مغول و یا از بین رفتن برخی اسناد تاریخی و عدم اهتمام به نگهداری این کتاب‌ها صرفاً می‌توان این موضوع را به عنوان احتمال در نظر گرفت.

۴. می‌توان احتمال داد در دوران ۱۷ روزه‌ای که حضرت در دوران نقاهت و بیماری در قم بوده‌ و برخی از علمای شیعه به محضر ایشان رسیده‌اند این چند روایت کلیدی پیرامون امامت و جایگاه شیعیان را به آنان بیان فرموده و علمای شیعه نوشته‌ و پس از آن این احادیث در مجامع روایی نیز وارد شده‌اند. این احتمال بعید به نظر نمی‌رسد.

احادیث حضرت فاطمه معصومه(س) درباره امامت و جایگاه شیعیان

از احادیث گهرباری که از حضرت فاطمه معصومه(س) نقل شده تعداد اندکی به دست ما رسیده است که از پنج حدیث تجاوز نمی‌کند. احادیثی که آن حضرت نقل کرده و با سلسله سند خود، به صدیقه کبری حضرت فاطمه زهرا(س) می‌رسند، عبارتند از:

 ۱. حدیث غدیر و حدیث منزلت

حَدَثتنا فاطمه بنت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) حدثتنی فاطمه و زینب و ام کلثوم بنات موسی بن جعفر(علیهما السلام) قلن: حدثتنا فاطمه بنت جعفر بن محمّد الصادق (علیه السلام) حدثتنی فاطمه بنت محمّد بن علی(علیهما السلام) حدثتنی فاطمه بنت علی بن الحسین علیهما السلام حدثتنی فاطمه و سکینه ابنتا الحسین بن علی علیهما السلام عن ام کلثوم بنت فاطمه بنت النبی صلی الله علیه وآله، قالت: «أنسیتم قول رسول الله یوم غدیرخم: من کنت مولاه فعلیٌ مولاه و قوله: أنت منّی بمنزله هارون من موسی علیه السلام(۱)؛ آیا فراموش کرده‌اید سخن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را در روز غدیر خم که فرمود: من مولای هر که هستم، علی هم مولای اوست. و فرمود: تو (علی) برای من همانند هارون برای موسی علیه السلام هستی.»

در این حدیث دو نکته قابل توجه است؛ اول اینکه راوی این حدیث همگی دختران ائمه(ع) هستند و نام همه آنها نیز فاطمه است و هر فاطمه عمه فاطمه دیگری است و این نشانگر آن است اهل بیت(ع) در نامگذاری دخترانشان اهتمام عجیبی به نام فاطمه داشته‌اند و این خود درسی برای جامعه اسلامی است که در نامگذاری فرزندان از اسامی معصومین(ع) استفاده کنند، زیرا سیره ائمه هدی(ع) بوده و در تربیت فرد مؤثر است.

نکته دوم این است که در بین زنان اهل بیت و دختران آن بزرگواران سخن گفتن از امامت و جایگاه غدیر و به طور کلی حدیث‌خوانی و یا حتی خطبه‌خوانی با حفظ شرایط زمانی رایج بوده است، به طوری که ابن طیفور در کتاب «بلاغات النساء» به سخنان و خطبه‌های زنان و دختران اهل بیت(ع) و زنانی که از شخصیت‌های مهم صدر اسلام بوده‌اند، پرداخته است. 

آنچه در این حدیث مهم است، مطرح‌کردن عید غدیر توسط حضرت معصومه(س) به عنوان حیاتی‌ترین مسئله اسلام است که در ماجرای غدیرخم دین اسلام کامل گردید و خداوند حاکمیت الهی را برای بشریت جعل نمود و پرچم این حاکمیت عادلانه پروردگار به دست امیرالمؤمنین(ع) است و جایگاه ایشان نسبت به رسول خدا(ص) همچون هارون وزیر حضرت موسی(ع) است.

۲. بشارت به شیعیان علی(ع)

به همان سندی که گذشت، حضرت فاطمه معصومه(س) از حضرت فاطمه زهرا(س) روایت کرده: «سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم یقول: لمّا أُسری بی الی السماء دخلت الجنه فاذا انا بقصر من درّه بیضاء مجوّفه و علیها بابٌ مکلّل، بالدُّر والیاقوت، و علی الباب ستر، فرفعت رأسی فاذا مکتوبٌ علی الباب: لا إله إلاّ الله، محمّد رسول الله، علیٌ ولیّ القوم. و اذا مکتوبٌ علی الستر: بخٍ بخٍ من مثل شیعه علی (علیه السلام). فدخلته فإذا أنا بقصرٍ من عقیق احمر مجوف وعلیه بابٌ من فضه مکلّل بالزبرجد الأخضر، و اذاً علی الباب الستر، فرفعت رأسی، فاذاً مکتوبٌ علی الستر، شیعهُ علیٍ هم الفائزون. فقلتُ: حبیبی جبرئیل لمن هذا؟ فقال: یا محمّد لابن عمّک و وصیّک علیّ بن ابی طالب (علیه السلام). یحشر الناس کلهم یوم القیامه حفاه عراه إلاّ شیعه علی علیه السلام یدعی الناس بأسماء أُمّهاتهم إلاّ شیعه علی (علیه السلام) فانهم یدعون باسماء آبائهم. فقلت حبیبی جبرئیل: و کیف ذاک؟ قال: لأنهم أحبّوا علیّاً فَطاب مولدُهم(۲).

حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود: پدرم رسول خدا(ص) فرمودند: شبی که مرا به آسمان – معراج – بردند داخل بهشت شدم. در آنجا قصری از درّ سفید دیدم که وسط آن خالی بود. آن قصر دری داشت که با درّ و یاقوت مزیّن شده و روی آن پرده ای بود. وقتی سرم را بلند کردم، دیدم بربالای آن نوشته شده بود: «لااله الا الله»، «محمّد رسول الله، علیّ ولی القوم؛ خدایی جز الله نیست، محمّد فرستاده خدا و علی سرپرست قوم مسلمانان است». به روی پرده نوشته بودند: به به، چه کسی همسنگ شیعه علی است. وقتی داخل قصر شدم، قصری دیدم از عقیقی سرخ که وسط آن نیز خالی بود، این قصر نیز دری داشت از نقره که با پرده ای از زبرجد سبز زینت شده بود. سرم را بلند کردم، دیدم بر فرازش نوشته‌اند: «محمّد رسول خداست و علی ،وصیِّ مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم است». بر روی پرده نوشته بودند: «شیعیان علی علیه السلام را به حلال زادگی بشارت بده.». وقتی داخل شدم با قصری دیگر روبرو شدم که از زمرّد سبز بود و زیباتر از آن هرگز ندیده بودم. این قصر، دری داشت از یاقوت سرخ که با لؤلؤ زینت شده بود و بر فراز آن در، پرده‌ای آویخته شده بود که بر آن نوشته بودند: «شیعیان علی علیه السلام رستگارند». گفتم: ای جبرئیل! این کاخ از آن کیست؟ پاسخ داد: ای محمّد، این قصر برای پسر عمّ و وصیِّ تو، علی بن ابی طالب علیه السلام است. مردم در روز قیامت، همگی عریان و برهنه محشور می‌شوند، مگر شیعیان علی علیه السلام و همه را به اسم مادرانشان صدا می‌زنند، مگر شیعیان علی علیه السلام که به اسم پدرانشان صدا زده می‌شوند. پرسیدم: چرا این گونه می‌شود؟ فرمود: چون علی(ع) را دوست داشتند، لذا حلال زاده‌اند.»

در این حدیث نیز کریمه اهل بیت(ع) به جایگاه خاص شیعیان واقعی و رهروان راستین حضرت علی(ع) اشاره می‌کند. شیعیان امیرالمؤمنین(ع) همان مشایعت‌کنندگان عملی آن امام در دنیا هستند که در بهشت از منزلت خاصی برخوردار هستند. شیعیان حضرت علی(ع) کسانی هستند که با طیب ولادت و پاکی، خود را به امام خویش نزدیک می‌کنند و در سرای عقبی نیز از مواهب پذیرش ولایت و امامت ایشان بهره‌مند می‌شوند.

۳. ثواب دوستی آل محمد(ص)

عن فاطمه موسی بن جعفر (علیه السلام) ... عن فاطمه بنت رسول الله (ص) قالت: قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم: ألا من مات علی حُبّ آل محمّد ماتَ شهیداً(۳)

جناب زمخشری این حدیث را در کتاب خود با تفصیل بیشتری بیان نموده و دنباله حدیث را این چنین آورده است: ألا و من مات علی حبّ آل محمّد(صلی الله علیه وآله وسلم)یَزف الی الجنّه کما تزف العروس الی بیت زوجها. ألا و من مات علی حبّ آل محمد صلی الله علیه وآله وسلم فتح له فی قبره بابان الی الجنّه. ألا و من مات علی حبّ آل محمّد صلی الله علیه وآله وسلم جعل الله قبره مزار ملائکه الرحمه. ألا و من مات علی حبّ آل محمّد صلی الله علیه وآله وسلم مات علی السنّه و الجماعه. ألا ومن مات علی بغض آل محمّد صلی الله علیه وآله وسلم  جاء الیوم القیامه (مکتوباً) بین عینیه آیس من رحمه االله. ألا و من مات علی بغض آل محمّد صلی الله علیه وآله مات کافراً؛ ألا و من مات علی بغض آل محمّد لم یشم رائحه الجنّه» (۴)

آگاه باشید هر کس بر محبّت آل محمّد(ص)بمیرد، ملک الموت و نکیر و منکر او را به بهشت بشارت می‌دهند و همانند عروسی که او را برای خانه شوهر زینت داده‌اند او را برای بهشت زینت می‌دهند و زمانی که او را در قبر می‌گذارند، دو در از درهای بهشت گشوده می‌شود و قبر او محل رفت وآمد ملائکه رحمت می‌شود. هر کس بر حبّ محمّد و آل محمّد(ص) بمیرد، بر سنّت و جماعت مرده است. آگاه باشید هر کس که بر بغض آل محمّد(ص) بمیرد، روز قیامت می‌آید، در حالی که بین دو چشم او نوشته شده است: «مأیوس از رحمت خدا» و به حال کفر می‌میرد و هرگز بوی بهشت را استشمام نمی‌کند.

در این حدیث زیبا چون پذیرش ولایت و محبت اهل بیت(ع) در هر دورانی همراه با جهاد اعتقادی با منکران امامت است، حضرت معصومه(س) این محبت را کمتر از شمشیر زدن در مقابل دشمنان نمی‌داند و می‌فرماید محبت و دوست داشتن ائمه هدی(ع) اجر شهید را دارد، اما شرط این محبت نیز عمل به دستورات قرآن و عترت است. به تعبیر کتاب وحی: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» (آل عمران، ۳۱) باید در تفسیر چنین روایاتی دقت کافی را به کار برد و فهمید که محبت صرف و بدون عمل مایه هدایت نخواهد شد.

۴. مرکزیت تشیع 

زمانی که حضرت معصومه(س) در ساوه بیمار می‌شود، به اطرافیان خود می‌فرماید: مرا به قم ببرید. آن‌گاه این روایت را بیان می‌نماید: «از پدرم شنیدم که فرمود: قم مرکز شیعیان است»(۶). البته طبق برخی از کتب تاریخی در ساوه غذای حضرت را مسموم می‌کنند و آن حضرت پس از عوارض مسمومیّت به شهادت می‌رسند، اما آنچه مهم است جایگاه علمی و معنوی این شهر در دوران ائمه هدی(ع) است که از دیرباز محور تحولات عظیم علمی، معنوی و اجتماعی در ایران و دیگر بلاد اسلامی بوده و بدیهی است با ورود حضرت فاطمه معصومه(س) و مدفون شدن این بانوی باعظمت تحولات قم با دوران قبل از ورود حضرت قابل قیاس نیست. این شهر عظمت خود را مدیون حضرت معصومه(س) است.

نکته:

احادیث حضرت فاطمه معصومه(س) دارای اهمیّت بسیاری برای اثبات ولایت و امامت حضرت امیرمؤمنان(ع) و فرزندان معصوم آن حضرت است، لذا وظیفه داریم با تبیین این احادیث در طول سال جامعه اسلامی را با مسئله ولایت اهل بیت(ع) و روایات حضرت معصومه(س) آشنا کنیم تا عموم مردم از اهمیت ولایت و حاکمیّت اسلامی آگاه شده و کریمه اهل بیت را صرفا یک امام‌زاده تلقی نکنند و بدانند حضرت معصومه(س) با جهاد تبیین، محور تحول شدند و به عنوان یک دختر عفیفه همواره در عصر خویش و تا به امروز با روایات و کراماتش منشأ حرکت‌های بنیادین و مؤثر در دنیای اسلام بودند. 

پی‌نوشت‌ها:

۱. «احقاق الحق و ازهاق الباطل»، مرعشی تستری، نورالله، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۳۸۲ ه .ق.، ج ۶، ص ۲۸۲؛ «عوالم العلوم والمعارف والاحوال من الآیات والاخبار والاقوال امام موسی بن جعفر علیه السلام» بحرانی، شیخ عبدالله، چاپ اول، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ ه .ق.، ج ۲۱، ص ۳۵۴، ح ۲؛ «الغدیر فی الکتاب والسنه والادب» امینی نجفی، علامه عبدالحسین، چاپ سوم، لبنان، دارالکتب العربیه، ۱۳۸۷ ه .ق.، ج ۱، ص ۱۷۹.

۲. «عوالم العلوم» ج ۲۱، ص ۳۵۲، ح ۱؛ «بحارالانوار» ج ۶۸، ص ۷۷ و ح ۱۵، ص ۷۶.

۳. «عوالم العلوم» ج ۲۱، ص ۳۵۴ح ۳؛ «سیده عش آل محمد(ص)» هاشمی، ابوالحسن، چاپ اول، قم، ناشر: مؤلف، ص ۱۱۰. این حدیث، بر روی ضریح قبلی آن حضرت، با سلسله راویانش، حک شده بود.

۴. تفسیر کشّاف زمخشری، محمد ابن عمر، انتشارات بلاغت، ج ۴، ص ۲۲۰، ذیل آیه «قل لااسألکم علیه اجراً.»

۵. منتخبی از کتاب دریای سخن؛ سقازاده تبریزی، ص ۲۸، ضمیمه کتاب: «زندگانی حضرت معصومه علیها السلام و تاریخ قم» منصوری، مهدی، چ ۵، قم، انتشارات علمی