همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: یائسگی، بخشی طبیعی از زندگی زنان است که معمولاً در سنین ۴۸ تا ۵۰ سالگی اتفاق می‌افتد. با این حال، برخی زنان به دلایلی مانند سابقه خانوادگی و دلایل دیگر، خیلی زودتر از موعد یائسه می‌شوند؛ یعنی سیکل قاعدگی (پریود) در آنان برای همیشه متوقف می‌شود و امکان باروری نیز در آنها برای همیشه به صفر می‌رسد.

بعضی از زنان قبل از ۴۵ سالگی و برخی قبل از ۴۰ سالگی یائسگی را تجربه می‌کنند. البته با کمک دارودرمانی می‌توان تعدادی از آنها را به سیکل قاعدگی برگرداند اما این برای همه زنان ممکن نیست. خیلی از زنان به دلیل تجربه کردن سختی‌های دوره قاعدگی و عوارضِ دردناکِ سندروم پیش از قاعدگی (PMS)، وقتی درباره یائسگی زودهنگام می‌شنوند، خوشحال می‌شوند و از آن استقبال می‌کنند، اما خبر ندارند که یائسگی زودرس در مقایسه با قاعدگی و سندروم پیش از قاعدگی، عوارض کمتری ندارد و در عین حال، سن ابتلا به پوکی استخوان، سرطان پستان و بیماری های قلبی و عروقی را جلو می‌اندازد.

علاوه بر ژنتیک که در بروز بسیاری از عارضه‌ها و ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها نقش پررنگی دارد، سبک تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، چاقی و اضافه‌وزن، برخی بیماری‌ها، برخی جراحی‌ها، شیمی‌درمانی و پرتو درمانی دلایل دیگری هستند که در یائسگی زودرس زنان تاثیر دارند.

چرا بعضی زنان دچار یائسگی زودرس می‌شوند؟

اگر یائسگی در زنان یک روند طبیعی دارد، چرا عده‌ای از زنان دچار یائسگی زودرس می‌شوند؟ دکتر طاهره لباف، متخصص زنان و زایمان در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: یائسگی زودهنگام وقتی اتفاق می‌افتد که تخمک‌گذاری در زن دیگر انجام نشود و به دلیل عدم تخمک گذاری، هورمون‌های پروژسترون و استروژن هم رشد خود را نخواهند داشت و دیگر ترشح نخواهند کرد. بنابراین باروری و حاملگی هم دیگر در زن رخ نخواهد داد. این موضوع ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد و معمولا هم از ۳۰ تا ۴۵ سالگی اتفاق می‌افتد. ما حتی موارد نادری داریم که زیر ۳۰ سالگی یائسه می‌شوند.

این متخصص زنان درباره دلایل یائسگی پیش از موعد توضیح می‌دهد: یکی از دلایل یائسگی زنان در سن پایین‌، ژنتیک و سابقه خانوادگی است. بعضی‌ها مادر، خواهر، خاله‌شان در سنین پایین یائسه شده‌اند. همچنین مصرف برخی داروها مثل داروهای شیمی‌درمانی، انجام پرتودرمانی لگن برای سرطان و رادیوتراپی می‌توانند منجر به وقوع یائسگی زودرس شوند.

جراحی برداشتن تخمدان‌، جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی)، سیگار کشیدن و برخی بیماری‌ها هم از دیگر دلایلی هستند که دکتر لباف به آنها اشاره می‌کند. او می‌گوید: درمان یائسگی زودهنگام در بعضی از زنان با کمک پزشک امکان‌پذیر است ولی این در مورد همه آنها جواب نمی‌دهد.

چطور تشخیص دهیم که در یائسگی قرار داریم؟

یائسگی بیماری یا اختلال نیست، اما موجب تغییرات گسترده‌ای در بدن زنان می‌شود. تشخیص قطعی یائسگی زمانی است که قاعدگی یک زن به مدت یک سال قطع شود. البته علائم یائسگی معمولا قبل از این دوره‌ یک‌ساله ظاهر می‌شود. علائمی مثل تغییر در الگوی قاعدگی یا همان قاعدگی نامنظم، خشکی و گاهی خارش واژن، اختلال خواب، نوسانات خلقی، کاهش میل جنسی و گاهی اضافه وزن و چاقی. در یائسگی زودهنگام نیز ممکن است برخی از این علائم در زن بروز یابد، اما به گفته دکتر لباف، اولین و مهم‌ترین علامت در یائسگی زودهنگام، عقب افتادن قاعدگی است. یعنی خانمی که هر ماه قاعده می‌شد، ناگهان به مدت ۲ تا ۳ ماه پیاپی دیگر قاعده نمی‌شود.

این متخصص زنان ادامه می‌دهد: ممکن است همراه این علامت، علائم ثانویه‌ای مثل گرگرفتگی، اختلال خواب، تعریق‌های شبانه و ... هم بروز پیدا کند اما در بعضی‌ها هم این علائم رخ نمی‌دهد. یعنی همه علائم یائسگیِ به‌موقع لزوما در یائسگی‌های زودهنگام رخ نمی‌دهد.

دکتر لباف می‌گوید: ما معمولا برای زنانی که با علائم مشکوک به یائسگی مراجعه می‌کنند، سونوگرافی، ماموگرافی و آزمایش هورمونی تجویز می‌کنیم تا ببینیم علائمش نشان‌دهنده یائسگی زودرس است یا نه.

بیشتر خوانید؛

• عوارض یائسگی زنان تا چه زمانی ادامه دارد؟‌

• در یائسگی دقیقا چه اتفاقی برای زن می‌افتد؟

• ۸ پیشنهاد طب سنتی برای پیشگیری از یائسگی زودرس

نگذارید زمان طلایی درمان بگذرد

به تاکید پزشکان، اگر زنی شاهد برخی از علائم یادشده درباره یائسگی در خود بود، بهتر است موضوع را جدی بگیرد و با پزشک متخصص زنان مشورت کند. پزشکان می‌گویند اگر این مسئله به موقع پیگیری شود، احتمال پیشگیری از وقوع آن زیاد است. اما اگر زمان طلایی درمان بگذرد و زن وارد فاز یائسگی شود، احتمال اینکه بتوان قاعدگی را مجددا برگرداند، کاهش می‌یابد.

دکتر لباف می‌گوید: زنانی که دچار یائسگی زودهنگام می‌شوند، با تجویز هورمون‌های استروژن و پروژسترون قاعده می‌شوند ولی دیگر حامله نمی‌شوند. اگر هم بخواهند بارور شوند، باید از تکنیک تخمک اهدایی کمک بگیرند.

یائسگی، یک‌روزه اتفاق نمی‌افتد

دکتر لباف در صحبت‌هایش این موضوع مهم را مطرح می‌کند که یائسگی ناگهانی اتفاق نمی‌افتد و چند سال قبل از رسیدن دوره یائسگی، اتفاقاتی برای دوران قاعدگی خانم‌ها رخ می‌دهد؛ مثلا زود به زود قاعده می‌شوند، قاعدگی نامنظمی دارند، مقدار خونریزی‌شان کمتر یا زیادتر از قبل می‌شود. و بعد، تخمدان‌ها استروژن کمتری نسبت به قبل تولید می‌کنند و به تدریج فعالیت خود را از دست می‌دهند و زن به سمت یائسگی پیش می‌رود.

این متخصص زنان درباره سن تقریبی یائسگی توضیح می‌دهد: یائسگی معمولا از ۴۸ تا ۵۲ سالگیِ زن اتفاق می‌افتد. ولی ما زنانی را هم داریم که تا ۵۶ - ۵۷ سالگی هم قاعده می‌شوند، مشکل خاصی ندارند و ما حتی از آنها بیوپسی آندومتر (روشی برای بررسی مشکلات رحم ازجمله عفونت و سرطان) می‌گیریم تا ببینیم عارضه‌ای نداشته باشند و می‌بینیم که تخمدان‌هایشان هم فعالیت معمول خود را دارند. ولی به طور نرمال، اکثر زنان نهایتا تا ۵۲ سالگی یائسه می‌شوند.

این پزشک درباره درمان یائسگی زودهنگام می‌گوید: خانمی که دچار یائسگی زودهنگام شده، اگر در زمان طلایی - یعنی همان اوایل که علائم را در خود مشاهده کرد - مراجعه کند، ممکن است راه برگشتی باشد. مثلا ممکن است فرد، استروژن داشته باشد و فقط هورمون پروژسترون بدنش کم شده باشد که ما به آن می‌گوییم کمبود هورمون لوتئال. در این شرایط اگر پروژسترون تجویز کنیم، ممکن است هورمون‌های فرد اصلاح شود و دوباره قاعده شود. البته فقط ممکن است.

عوارض یائسگی زودرس درمان دارد

دکتر لباف در پاسخ به این سوال که آیا یائسگی زودرس هم مانند یائسگی طبیعی و به‌موقع عوارض شدید و آزاردهنده‌ای دارد، می‌گوید: طبیعی است که کمبود هورمون‌ها عوارض خود را در هر سنی خواهد داشت، اما غیر از حاملگی که دیگر راهی ندارد، عوارض یائسگی مثل گرگرفتگی و ... را می‌توان با دارو درمان کرد.

به گفته این پزشک، اولین مرحله درمان این است که به فرد پروژسترون می‌دهیم تا ببینیم دوباره قاعده می‌شود یا نه. معمولا از زمان قطع پروژسترون، ۷ تا ۱۰ روز طول می‌کشد تا معلوم شود که قاعدگی در خانم رخ خواهد داد یا نه.

او می‌گوید: اگر زنِ دچار یائسگی زودرس، ماموگرافی و سونوگرافی انجام دهد و نتیجه ماموگرافی و سونوگرافی‌اش مشکلی نداشته باشد، آمپول هورمونیِ استرادیول (Estradiol) برایش تجویز می‌کنیم که برای درمان کمبود استروژن شدید تجویز می‌شود و باید ماهانه یک بار تزریق شود. با این دارو مطمئنا و قطعا علائم و عوارض یائسگی از بین می‌رود.

به گفته این متخصص زنان و زایمان، این آمپول عوارضی ندارد. فقط ممکن است روی پستان‌ها اثر و عوارض داشته باشد. آن هم قبلش با ماموگرافی و سونوگرافیِ پستان چک می‌شود تا مشکلی ایجاد نشود. این آمپول گران نیست و در دسترس هم است. درضمن با این آمپول، معمولا زنان دچار اضافه‌وزن و چاقی هم نمی‌شوند.