ابراهیم فاطمی

این روزها یکی از بحث‌های داغ محافل مجازی و شفاهی، صحبت‌های علیرضا پناهیان، منبری معروف است. او در برنامه‌ای تلویزیونی، در توصیف پیامبر و حضرت علی، از واژه گوشت‌تلخ استفاده کرد. همین، باعث شده تا نقدهای زیادی به او صورت بگیرد. هرچند که طرفداران این منبری معروف، می‌گویند که این صحبت‌ها تقطیع شده و چنین چیزی به این شکل بیان نشده است. اما این، اولین باری نیست که یک روحانی، باعث می‌شود تا فضای عمومی جامعه به هم بریزد و همه درباره رفتار یا گفتارش صحبت کنند. 

مسأله اصلی چیست؟

مسأله اصلی این‌جاست که ما با افرادی مواجه هستیم که عنوان و لباس رسمی روحانیت را یدک می‌کشند؛ اما رفتاری خارج از انتظار عامه مردم دارند. از دیرزمان تا به امروز، غالبا انتظار این است که روحانیت پروتکل‌هایی را رعایت کنند. بخشی از این پروتکل‌ها، شامل ادب در گفتار و طمأنینه در رفتار و عدم دروغ‌گویی و سوء استفاده و مردم‌داری و ... است. به همین دلیل است که وقتی خلاف این‌ها را مشاهده می‌کنیم، آزرده‌خاطر شده و حس می‌کنیم که برخلاف الگویی که به ما ارائه شده، رفتار شده است. 

آقای کاظم صدیقی این همان اسلام است؟

البته علیرضا پناهیان تنها موردی نیست که در حوزه دردسرسازی رفتارها و گفتارهای روحانیون اتفاق افتاده است. هنوز نقدهای مربوط به حجت‌الاسلام کاظم صدیقی درباره زمین‌های ازگل تمام نشده است. 

محور بیشتر این نقدها هم، این بود که آیا این همان اسلامی است که از آن دم می‌زنید و دم زده‌اید؟ در واقع در این‌جا، ما با یک فرد معمولی روبه‌رو نیستیم؛ با فردی روبه‌رو هستیم که به واسطه نقشی که بر عهده گرفته،‌ نمادی از دین محسوب می‌شود. توصیه‌های دینی دال بر چنین رفتارها و گفتارهایی نیست. مشکلات اقتصادی و اختلاس‌ها و سوء تدبیرها و سوء مدیریت‌های پیش آمده نیز، باعث شده تا مردم واقعا توان و تحمل چنین رفتارهای دوگانه‌ای را نداشته باشند. به همین دلیل است که گاهی این نقدها و حمله‌ها بسیار تند می‌شود. 

غالبا انتظار این است که روحانیت پروتکل‌هایی را رعایت کنند. بخشی از این پروتکل‌ها، شامل ادب در گفتار و طمأنینه در رفتار و عدم دروغ‌گویی و سوء استفاده و مردم‌داری و ... است. اما این روزها حس می‌کنیم برخلاف الگویی که به ما ارائه شده، رفتار شده است

استعفای محمد مصدق

از خبرسازترین روحانیون این چند ماه اخیر، باید به محمد مصدق، معاون اول رئیس قوه قضاییه اشاره کنیم. خبری پیچید که او استعفا داده است. آن‌ها که پیگیر اخبار بودند، گفتند که این استعفا به دلیل فساد فرزندان او و پیش نیامدن شائبه سوء استفاده از قدرتی که دارد، بوده است. اما برخی نیز این نقد را وارد کردند که به هر حال این سوء استفاده‌ها، در طی زمان و با استفاده از نام و عنوان و جایگاه این روحانی اتفاق افتاده و مگر می‌توانسته بدون اطلاع وی یا ... باشد؟ همچنین جر و بحث‌های مجازی جلیل محبی، روحانی طرفدار قالیباف با طرفداران علی‌اکبر رائفی‌پور نیز حسابی خبرساز شد. جر و بحثی که به نظر می‌رسید چندان با وجهه روحانی او در سازش نبود. 

موردهای خبرساز دیگر

مثال‌ها فراوانند. مثل همان روحانی که در درمانگاهی در قم، بابت امر به معروف و نهی از منکر حسابی محل بحث قرار گرفت. حمله رسایی به قالیباف و طرفداران او نیز، از دیگر رفتارهای خبرساز روحانیون در روزها و هفته‌های اخیر بود. اما بخش مهمی از روحانیونی که مردم را حسابی نسبت به دین بدبین کرده‌اند، روحانیونی هستند که در توئیتر و شبکه‌های مجازی حضور دارند. آن‌ها گاهی چنان تند و تیز به منتقدان خود حمله می‌کنند که آدمی درمی‌ماند که دقیقا به توسل به چه توصیه‌هایی دارند چنین می‌کنند. به واقع در حالی که انتظار داریم چنین افرادی، نمایندگان ادب و طمأنینه دینی باشند، دقیقا برعکس رفتار می‌کنند. 

عدل و داد، حتی با دشمنان!

رحمت‌الله بیگدلی، مدرس حوزه علمیه، عضو هیأت علمی دانشگاه، پژوهشگر دینی و فعال سیاسی و رسانه‌ای در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» می‌گوید: «خدای متعال در آیه ۱۲۵ سوره نحل در باره آداب تبلیغ می‌فرماید: «ادْعُ إِلَى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ.» منظور از حِکْمَةِ سخنان استوار و به‌جا و منظور از مَوْعِظَة حَسَنَة اندرز نیکو و زیباست که دل‌چسب، قانع‌کننده و در آن تشویق و بیم و امید باشد. و منظور از جَادِلْهُمْ این است که با مردم مناظره و مباحثه و گفت و شنود کن بِالَّتِی به طریقه و شیوه‌ای که هِیَ أَحْسَنُ بهترین است! خدای متعال در این آیه شریفه به پیامبرش می‌آموزد که اسلام را چگونه به تبلیغ کند، لذا می‌فرماید: ای پیامبر، با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت و با آنان به شیوه‌اى‌ که نیکوتر است مجادله و مباحثه کن. در حقیقت، پروردگار تو به حال‌ کسى که از راه او منحرف شده داناتر و او به حال‌ راه‌یافتگان نیز داناتر است. بر این اساس ما موظفیم که با رعایت دقیق‌ترین اصول اخلاقی با دیگران بحث و گفت‌وگو کنیم.»

رحمت‌الله بیگدلی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: «متأسفانه برخی روحانیت به علت این‌که فاقد سواد دینی یا 

تهذیب نفس و یا این‌که در خدمت محافل قدرت و ثروت هستند در مقام گفتار و رفتار نه تنها این آداب را رعایت نمی‌کنند، بلکه با افتادن در ورطه دروغ و توهین و افترا به دیگران بزرگ‌ترین ضربه را به دین می‌زند و زمینه تضعیف اعتقادات مردم را فراهم می‌آورد»

این مدرس حوزه علمیه، که خود از روحانیون فعال در عرصه مجازی و سیاسی است و دست بر قضا به شدت هم مورد فحاشی قرار می‌گیرد و در جریان این فضاها قرار دارد، در این باره ادامه می‌دهد:«خدای متعال همچنین در آیه ۸ سوره مائده می‌فرماید:« اى کسانى که ایمان آورده‌اید، براى خدا به عدل و داد برخیزید و به عدالت شهادت دهید، و البته نباید دشمنى گروهى شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیک‌تر است و از خدا پروا دارید که خدا به آنچه انجام مى‌دهید آگاه است.» خدای متعال از ما می‌خواهد که حتی در باره دشمنان خودمان هم از مرز عدل و انصاف تجاوز نکنیم و با آنان به عدل و داد رفتار کنیم. اما متأسفانه برخی از کسانی که ملبس به لباس روحانیت هم هستند به علت این‌که فاقد سواد دینی یا تهذیب نفس و یا این‌که در خدمت محافل قدرت و ثروت هستند در مقام گفتار و رفتار نه تنها این آداب را رعایت نمی‌کنند، بلکه با افتادن در ورطه دروغ و توهین و افترا به دیگران نه تنها در تبلیغ دین موفق نیستند، بلکه این شیوه گفتار و رفتار آنان بزرگ‌ترین ضربه را به دین می‌زند و زمینه تضعیف اعتقادات مردم را فراهم می‌آورد.»

مردم از دست و زبان مسلمان در  امانند

بیگدلی در بخش‌هایی دیگر از صحبت‌های خود، اشاره می‌کند:«امام محمد باقر(ع) خطاب به شخصی به‌نام سلیمان فرمود: مؤمن کسی است که مسلمانان او را در مال و جانشان ایمن بدانند و به او اطمینان داشته باشند. بر مسلمان حرام است که به خاطر لجاجت به کسی ظلم کند، او را ناامید کند یا مانع خیری شود و او را وارد شری کند که موجب رنج و مشقت او شود! همچنین امام صادق(ع) فرمود: مردم را به غیر زبان، بلکه با کردار خود به خیر و نیکوکاری دعوت کنید، مردم باید کوشش در عبادت و راستگویی و پرهیزکاری شما را ببینند.»

بعضی‌ از هم‌لباس‌های من مردم را با طلبه‌ها   بد کردند

در نهایت، بحث همانی است که شیخ حسین انصاریان، از روحانیون و منبری‌های معروف و محبوب بین آحاد مردم مطرح کرده است. او در سخنرانی‌ شب احیای خود در سال جاری، گفت که:«مسئولیت خانم‌هایی که به علت فقر به گناه آلوده شده‌اند، با حاکمان است؛ باید در قیامت جواب بدهند. بعضی از هم لباسی‌های من کارهایی کردند که خیلی‌ها را با ما طلبه‌ها بد کردند و از ما بریدند». به واقع سوء استفاده برخی روحانیون از برند و لباس و جایگاه روحانیت، به قدری واضح و دردآور شده که حتی شخصیت‌هایی چون حسین انصاریان هم به آن واقف شده و اشاره کرده‌اند؛ سوء استفاده‌هایی که شهروندان را به طور قطع، هم نسبت به این افراد، هم نسبت به جایگاه دین و تلخ‌تر از همه نسبت ب جایگاه دین بدگمان و حتی متنفر می‌کند.