برگزاری مراسمی به نام چهارشنبه سوری یا «چارشنبه سوری» نزد ایرانیان از دیر باز مورد توجه بوده و پس از ورود اسلام به ایران نه تنها سابقه خود را از دست نداد بلکه برخی از آیین و مراسم آن نیز به نوعی با فرهنک اسلامی درآمیخت.
اگر به لغت‌نامه دهخدا مراجعه کنیم متوجه می‌شویم مرحوم "علی اکبر دهخدا" در لغت‌نامه جامع خود درباره این روز این گونه آورده است: آخرین چهارشنبه اسفند ماه هر سال شمسی است که ایرانیان در شب آن چهارشنبه جشن "چارشنبه‌سوری " می گیرند و آداب و رسوم خاصی را در آن شب برگزار می‌کنند.
"جشن چارشنبه‌سوری که از جشن‌های ملی و باستانی ایرانیان است و هنوز در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران شب این روز را به طرزی خاص جشن می‌گیرند."
دهخدا افزوده است: "اشتقاق ترکیب ـ چهارشنبه سوری ـ یعنی چهارشنبه عیش و نوش که می‌رساند این شب برای جشن و سرور بنیاد گذاشته شده است.
آتش‌افروزی و افروختن آتش هر چند قدیمی‌ترین بخش آیین چارشنبه سوری بوده اما تنها یکی از مراسم این شب در نزد ایرانیان بوده است.
مراسم دیگری همچون نشستن بالای توپ مروارید (توپی قدیمی در میدان ارک تهران ) برای برآورده شدن آرزو، کوزه شکستن، فالگوش، گره گشایی، دفع چشم‌زخم و بخت‌گشایی، کندر و خوشبو، قلیاسودن، آش بیمار، فال گرفتن، تیراندازی و آتش بازی از جمله مراسم ایرانیان در قدیم بوده است.
به نظر می‌رسد مراسم آتش‌بازی و تیراندازی یک رسم متداول نزد ایرانیان بوده که در جشن‌ها و شادی‌ها صورت می‌گرفت.
به گفته برخی زبان‌شناسان، خاستگاه چهارشنبه‌سوری مانند بسیاری از مشکلات تاریخی ایران باستان پوشیده است اما اجمالا می‌توان خاستگاه آن را مربوط به ستاره‌شناسی می‌دانند.
آتش نزد ایرانیان باستان، مقام بسیار والایی داشت. براساس برخی از باورها، ایرانیان آتش را فرزند "اورمزد" می‌دانستند و اعتقاد داشتند که آتش می‌تواند ناپاکی‌ها و پلیدی‌ها را از میان ببرد.
ایرانیان پیش از فرا رسیدن هر جشن ملی و مذهبی، به آتشکده‌ها می‌رفتند و به نیایش می‌پرداختند.
واژه "سور" نیز به معنی سرخ است و در زبان فارسی "گل سوری" به معنی گل‌سرخ، از همین ریشه است، چهارشنبه سوری را نیز از آن جهت "سوری" گفته اند که در آن،آتش سرخ افروخته می‌شد و برپا داشتن آتش در این روز به مفهوم گرم کردن جهان، زدودن سرما، پژمردگی، بدی و نحوست از تن و جان بود.
به هر حال موضوع آتش و آتش بازی در چارشنبه سوری و در شب آخرین سه شنبه سال، باوجود آنکه در بسیاری از نقاط ایران و خارج از ایران از جمله فرانسه، ژاپن، مصر، ترکیه، کشورهای آسیای میانه و قفقاز و دیگر نقاط دیگر برگزار می‌شود، هیچ‌گونه مدرک محکم و مستند تاریخی ندارد و به خصوص توسط اسلام و ادیانی مانند زرتشت نیز مورد تایید قرار نگرفته است.
بر این اساس سنت دیرینه "چهارشنبه سوری" را تنها و تنها باید در میان باورهای ملی و باستانی ایرانیان جستجو کرد و مادام که این سنت آسیبی به اعتقادات و شعائر دینی - اجتماعی جامعه کنونی ایران نرساند، می‌توان آیین و مراسم آن را با ابزارهای کارآمد و منطقی اداره کرد.
این در حالی است که برافروختن آتش و دورهمی‌های زیبای گذشته اکنون جای خود را به ترقه‌بازی و برخی اقدامات آسیب‌رسان داده و سالانه کشته و مجروحان بسیاری برجا می‌گذارد.
طبق آمار، سال گذشته ۲۲ هزار مورد آسیب در چهارشنبه سوری به هموطنانمان وارد شده که از این میزان ۶هزار و ۶۰۰ فقره آسیب به چشم وارد شده است.
از این تعداد ۹۰۰ مورد در کشور به قطع عضو منجر شده است.
۳۳۸ نفر از هموطنان از یکم تا بیستم اسفند ماه امسال در حوادث مرتبط با چهارشنبه آخر سال مصدوم شدند که از این تعداد هشت نفر جان خود را از دست دادند.
از میان مصدومان این حوادث ۲۸ مورد قطع عضو، ۱۱۳ مورد آسیب به چشم و ۱۵۹ مورد سوختگی ثبت شده که از این تعداد نیز ۷۵ مورد بستری و ۱۱ مورد در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شده‌اند.
از میان مصدومان این حوادث ۷۰ درصد در سنین ۱۸ سال و حتی پایین‌تر بوده و ۱۴ درصد از مصدومان نیز رهگذر هستند.
سالانه افراد بسیاری به بهانه زنده نگه‌داشتن سنتی دیرینه و تحریف در آنچه بوده جان خود و دیگران را به حراج گذاشته و خسارت‌های جبران ناپذیری به جامعه وارد می‌کنند که چیزی جز پشیمانی به همراه ندارد.
آنچه در خصوص چهارشنبه‌سوری مبرهن است این است که افراد بسیاری علاقمند به برگزاری این سنت دیرینه هستند و از هفته‌ها قبل در پی تدارک و برگزاری این آیین هستند.
نقش کلیدی والدین در چهارشنبه‌سوزی
با توجه به اینکه بیشتر خسارت‌های جانی و مالی چهارشنبه متوجه سنین نوجوانی است والدین می‌توانند در این خصوص نقش ویژه‌ای ایفا کنند و با بیان صحیح این سنت دیرینه و اطلاع‌رسانی آگاهانه فرزندان خود را از عواقب ناگوار چنین بی‌احتیاطی‌هایی مطلع کنند.
والدین می‌توانند با همراهی فرزندان خود و برگزاری درست سنت دیرینه چهارشنبه سوری هم هیجان آنها و همسالانشان را مدیریت کنند و هم از بروز خطرات احتمالی جلوگیری کنند.
با توجه به خسارت‌های بسیار زیاد چهارشنبه‌سوزی درسالهای اخیر و با ورود اشیاء محترقه و بسیار خطرناکی که باب شده و خارج شدن این موضوع از حالت سنتی و پیشینه خود که نیروهای امنیتی را در برخی موارد مجبور به برخورد می‌کند انتظار می‌رود دوستداران سنت‌های ایرانی برای برگزاری صحیح این آیین تلاش کنند تا رفته رفته چنین سنت‌هایی به فراموشی سپرده نشود.