عکس: ایرنا
گروه خبر- زینب موسوی: متن برجام، سرانجام به مجلس رسيد. يك روز پس از تصويب قطعنامه 2231 شوراي امنيت درباره توافق هسته‌اي و لغو تحريم‌ها، محمدجواد ظريف وزير امورخارجه به مجلس آمد تا اين بار دفاعيات خود از توافق حاصل شده هسته‌اي را مستند به متن اين توافق يعني «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترك) تقديم مجلسي‌ها كند.
ظريف به ابهامات مجلس پاسخ داد: ادعا نمي‌كنيم توافق كاملا به نفع ايران است
جلسه علني ديروز بهارستان آرام و منطقي برگزار شد؛ موضوعي كه مي‌توان آن را مرهون مديريت علي لاريجاني، رئيس مجلس دانست. اگرچه برخي از منتقدان توافق هسته‌اي ازجمله نمايندگان نزديك به جبهه پايداري كه همچنان بر برخي مواضع خود ازجمله وجود ابهام در برخي مواد متن توافق و نيز قطعنامه شوراي امنيت تاكيد دارند، اين اقدام علي لاريجاني را هم به باد انتقاد گرفتند، اما رئيس مجلس برخي ابهام‌ها را محور پرسش‌هايي قرار داد كه از وزير خارجه و رئيس سازمان انرژي اتمي پرسيد. به هر روي حضور محمدجواد ظريف وزير امور خارجه، علي‌اكبر صالحي رئيس سازمان انرژي اتمي، عباس عراقچي و مجيد تخت‌روانچي مذاكره‌كنندگان ارشد هسته‌اي ايران در جلسه علني ديروز مجلس از تلاش اين تيم براي اقناع مجلسي‌ها در دستيابي به توافق خوب حكايت دارد. اين فرصتي بود تا ظريف با تاكيد بر اينكه هیچ‌گاه ادعا نکرده و نمی‌کنیم که برنامه برجام کاملا به نفع ایران است، اعلام كند كه اصولا مذاکره بده و بستان است و تا زمانی که هر دو طرف به میزان قابل‌توجهی از خواسته‌های خود نرسند، توافق شکل نمی‌گیرد و برای رسیدن به خواسته‌ها در محدودیت‌ها و نظارت‌ها، نرمش‌ها و انعطاف‌هایی داشته‌ایم که این نرمش‌ها هدفمند و با محاسبه کافی است. او در بخشي ديگر از اظهارات خود، قطعنامه دو روز پيش شوراي امنيت را به دليل ويژگي‌هايش، منحصر‌به‌فرد در تاریخ اين شورا خواند.
حالا و با تقديم متن برجام، مجلسي‌ها فرصت دارند اين توافق را بررسي كنند؛ موضوعي كه در جريان دو سال مذاكرات هسته‌اي مكرر بر آن تاكيد كرده و خواستار نقش‌آفريني در بخشي از موضوع مذاكرات هسته‌اي ایران بودند.
اين متن همان توافقي است كه علي‌اكبر صالحي، رئيس سازمان انرژي اتمي ديروز و در جريان گزارش فني خود از مذاكرات هسته‌اي شهادت داد كه آنچه از اين توافق به‌دست آورده‌ايم دستاوردي تاريخ‌ساز است؛ توافقي كه صالحي تاكيد كرده مسووليت شرعي، وجداني، عرفي و عقلاني ابعاد فني آن را مي‌پذيرد. مجلسي‌ها در ادامه تلاش براي نقش‌آفريني در روند مذاكرات، در اقدامي با پیشنهاد ۲۴ نماینده، مبني‌بر تشکیل کمیسیون ویژه رسیدگی به برنامه جامع اقدام مشترک ایران و 1+5 (برجام) موافقت کردند؛ كميسيوني كه به گفته محمدرضا تابش؛ از پيشنهاد‌دهندگان تشكيل اين كميسيون، با هدف بررسي فراجناحي برجام شكل مي‌گيرد. بر اين اساس كميسيون مذكور 15 عضو خواهد داشت كه به گفته علي لاريجاني نمایندگان متقاضی عضویت در این کمیسیون می‌توانند روزهای آینده آمادگی خود را در این باره اعلام کنند. این پیشنهاد، براساس ماده ۴۴ آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی ارائه شد.
اگرچه آخرين مهلت براي ارائه جمع‌بندي و تصويب نهايي توافق در مجلس شوراي اسلامي مشخص نيست اما به نظر مي‌رسد مهر تاييد شوراي عالي امنيت ملي بر متن برجام، مي‌تواند اين روند را در مجلس تسهيل كند. يكي از اعضاي كميسيون امنيت ملي مجلس به «دنياي اقتصاد» گفته است كه حدود هشتاد روز ديگر، مجلس نظر نهايي خود را درباره توافق اعلام خواهد كرد. براساس اين اظهارنظر، شايد اعلام نتيجه جمع‌بندي برجام از سوي مجلس شوراي اسلامي، پس از اعلام نظر كنگره آمريكا دور از تصور نباشد.
مهر تاييد بر غني سازي ايران
دفاع ديروز محمدجواد ظريف از توافق هسته‌اي را مي‌توان دفاعي قاطعانه خواند، دفاعي كه برای رفع ابهام‌هاي مطرح شده و نيز ارائه گزارشي جامع پيرامون توافق هسته‌اي صورت گرفت.
ظریف در ارائه گزارش خود تاكيد کرد رفع تحریم‌ها و پایان دادن 6 قطعنامه تحت فصل هفتم که نه‌تنها تحریم‌ها را بر مردم ایران تحمیل، بلکه برنامه هسته‌ای ایران را ممنوع و جلوگیری از تقویت توان موشکی ایران را به وظیفه بین‌المللی تبدیل کرده بودند. مسوول تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، ستانده‌های دیگر ایران در مذاکرات هسته‌ای را لغو یکجای تحریم‌های مالی و اقتصادی شورای امنیت سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا که در مورد پرونده هسته‌ای وضع شده‌اند عنوان کرد و گفت: «این تحریم‌ها به‌طور یکجا در روز اجرایی شدن توافق و بقیه در قالب محدودیت‌های موقت در فاصله چند ساله برداشته می‌شود. او در اين باره به لغو كامل تحریم‌های اقتصادی و مالی در حوزه‌های بانکی، مالی، نفت، گاز، پتروشیمی، بیمه و حمل‌و‌نقل که به بهانه پرونده هسته‌ای توسط اتحادیه اروپا و آمریکا وضع شده بود از ابتدای توافق اشاره كرد.»
به گفته وزير خارجه تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با پرونده هسته‌ای به‌طور کامل در روز توافق لغو و در روز اجرایی شدن به‌طور اتوماتیک برداشته می‌شود، تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ابتدا به‌صورت محدودیت و بعد از مدتی معین برداشته می‌شود ضمن این که نقض اینها نقض توافق محسوب نمی‌شود و علاوه‌بر این تحریم‌های اشاعه‌ای هم لغو شده و از طریق کانالی با عضویت ایران انجام می‌شود. ظريف همچنين گفت كه ممنوعیت تحصیل دانشجویان در رشته‌های مرتبط با دانش هسته‌ای به‌طور کامل لغو می‌شود و برای اولین بار پس از سه دهه تحریم ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع شده و امکان بازسازی ناوگان هوایی و ارتقای ایمنی پروازهای کشور فراهم می‌شود.
به گفته محمدجواد ظريف علاوه‌بر این ده‌ها میلیارد دلار درآمدهای نفتی و سایر درآمدها که در چند سال گذشته به دلیل تحریم‌های غیرقانونی آمریکا در خارج از کشور مسدود شده بود به خزانه بازخواهد گشت. او تاكيد كرد كه محدودیت فروش نفت ایران منتفی و صادرات فرش و خشکبار به بازارهای جهانی امکان‌پذیر می‌شود. رئیس دستگاه دیپلماسی ایران خدماتی همچون نقل و انتقال مالی، فعالیت‌های بانکی، بیمه، سوئیفت، فاینانس، تجارت با ایران، پرداخت وام‌های بلاعوض و وام‌های ترجیحی، تجارت فلزات گرانبها، الماس، اسکناس، نرم‌افزار، کشتیرانی و کشتی‌سازی و حمل‌و‌نقل را از دیگر بخش‌هایی عنوان کرد که از یوغ تحریم‌های ظالمانه خارج شده است.
وزير امور خارجه در ادامه با بيان اينكه بانک مرکزی، شرکت کشتیرانی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش و شرکت‌های تابعه آن، ایران ایر، بانک‌ها و موسسات کشور و حدود 800 شخصیت حقیقی و حقوقی ایران از شمول تحریم‌ها خارج و دسترسی ایران به حوزه‌های تجاری و فناوری مالی و انرژی تسهیل می‌شود، اعلام كرد: «برای اولین بار ممنوعیت حضور شعب شرکت‌های آمریکایی در ایران لغو می‌شود.»
مكانيزم برگشت‌پذيري تحريم‌ها
ظریف در ادامه به موضوع برگشت‌پذیری تحریم‌ها و بازگشت قطعنامه‌های قبلی كه بسياري از منتقدان هسته‌اي بر آن تاكيد كرده‌اند نيز اشاره كرد. او در اين‌باره با بيان اينكه بازگشت‌پذیری صرفا در قطعنامه مطرح نشده است و موضوع بازگشت‌پذیری یکی از موضوعات برجام است و یک وضعیت دو طرفه است که جمهوری اسلامی ایران به همان میزان می‌تواند از آن بهره‌مند شود.
فعالیت‌های موشکی ایران
وزير خارجه در بخش دیگری از سخنانش به بندهای قطعنامه 1929 در زمینه ممنوعیت فعالیت‌های موشکی ایران اشاره کرد و گفت: براساس آن کشورها برای ممانعت از دستیابی ایران به این فناوری سازوکار راستی‌آزمایی و درخواست غیرالزامآور برای خودداری از فعالیت در حوزه موشک‌های بالستیک برای حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده تبدیل شد که البته جمهوری اسلامی ایران هیچ گاه دنبال آن نبوده و نخواهد بود و این محدودیت هم تاثیری روی برنامه موشکی ما نخواهد داشت.
خطوط قرمز ايران
وزیر امور خارجه، در ادامه گزارش خود به مجلس پذیرش حق غنی‌سازی ایران، حفظ ماهیت اراک، عدم نظارت بر برنامه‌های موشکی و تسلیحاتی، عدم ورود به بخش‌های غیرهسته‌ای، لغو تحریم‌های مالی و اقتصادی و تحریم‌های شورای امنیت را از جمله خطوط قرمز تعیین شده اعلام کرد.
ظریف خودداری از پذیرش بازرسی یا قبول ممنوعیت در حوزه دفاعی و موشکی را از دیگر خطوط قرمز تعیین شده خواند و تاكيد كرد به‌طور کامل در توافق حاصل شده و حتی در قطعنامه به‌صورت قابل قبولی تامین شده و به محضر رهبری نیز گزارش شد. به گفته ظريف این دستاورد به‌دست آمده است در حالی که طرف مقابل خواسته‌های خود را مبنی‌بر نظارت و راستی‌آزمایی در برنامه موشکی به‌طور کامل کنار گذاشت و در قطعنامه 2231 که ممنوعیت شدید برنامه موشکی ایران از اقدام اجرایی قابل پیگرد و حتی قابل پیشگیری با اقدامات قهرآمیز ذیل فصل 7 در قطعنامه 1929 خارج و به یک محدودیت غیرالزامآور تبدیل شد و تمامی سازوکارهای نظارتی حذف شد.
قطعنامه منحصر‌به‌فرد
ظریف بر اين باور است كه قطعنامه دو روز پيش شوراي امنيت درباره لغو تحريم‌ها منحصر‌به‌فرد بوده است. او در اين باره خطاب به نمایندگان مجلس گفت: قطعنامه‌ای که حاصل بده، بستان زیاد است، ولی برجام را مورد تایید قرار داده و به این وسیله برنامه غنی‌سازی ایران را مورد شناسایی قرار می‌دهد؛ این یک قطعنامه منحصر‌به‌فرد در تاریخ شورای امنیت به‌شمار می‌رود که دارای ویژگی‌هایی است.
به گفته وزير خارجه این نخستین بار در تاریخ شورای امنیت است که کشوری با مذاکره و بدون جنگ یا تسلیم و بدون اجرای الزامات 6 قطعنامه فصل هفتمی منشور از زیر بار تحریم‌ها و نظارت شورای امنیت آزاد می‌شود؛ برخلاف 6 قطعنامه قبلی، این قطعنامه تحت ماده 25 منشور و نه تحت ماده 41 از فصل هفت صادر شده است.
او ادامه داد: البته به دلیل اعمال تحریم‌ها، قطعنامه‌های قبلی ذیل ماده 41، لغو آنها و مقررات مربوط به لغو آنها نیز لاجرم باید در ماده 41 در متن قطعنامه شکل گیرد اما این، به آن معنا نیست که برنامه هسته‌ای ایران ذیل ماده هفت به‌عنوان تهدیدی علیه صلح امنیت بین‌المللی به‌شمار رود؛ همانطور که در بند 7 مقدمه قطعنامه آمده این قطعنامه نمایانگر یک تغییر بنیادین در رویکرد شورای امنیت نسبت به ایران است.
وزیر امور خارجه گفت: برای نخستین بار در تاریخ شورای امنیت است که کشور هدف در تدوین قطعنامه مورد مشورت و مذاکره قرار گرفته است که چنین اقدامی در تاریخ شورای امنیت سابقه ندارد.
ظريف با بيان اينكه با ضمیمه شدن برجام به قطعنامه شورای امنیت، شورای امنیت رسما برنامه هسته‌ای ایران را به‌رغم همه قطعنامه‌های خود می‌پذيرد، تاكيد كرد: «دیگر چیزی به نام تحریم در قطعنامه وجود ندارد؛ حتی در ضمیمه آن؛ آن دسته از تحریم‌های غیر‌اقتصادی که قرار بود در فاصله معقولی لغو شوند، تنها به برخی محدودیت‌های موقت تبدیل شده است که تاریخ انقضا دارند و هیچ ساز و کاری برای ضمانت اجرای آن همچون کمیته تحریم و پانل کارشناسی دیگر وجود نخواهد داشت؛ قطعنامه جدید، رژیم تحریمی شورای امنیت را در کل بر می‌چیند.» به گفته وزير خارجه برجام به صراحت بین مفاد قطعنامه و برجام تفکیک قایل شده و قطعنامه را جزئی از برجام نمی‌داند؛ بنابراین نقض احتمالی قطعنامه را نقض برجام محسوب نمی‌کند.
قطعنامه سازوکار تنبیهی ندارد
با پايان يافتن گزارش ظريف، علي لاريجاني پرسش‌هايي را مطرح كرد كه برخي نمايندگان به هيات‌رئيسه ارائه كرده بودند. به گزارش «ايسنا»، ظريف در پاسخ به سوال لاریجانی مبني‌بر اينكه اگر می‌گوییم فلان مطلب در برجام نیست و در قطعنامه آمده و نقض آن هم نقض برجام نیست چه معنایی می‌تواند داشته باشد، گفت: اصلا قطعنامه جدید هیچ سازوکار تنبیهی ندارد، تنها سازوکار بازگشت تحریم‌های گذشته طی روند طولانی 60 روزه، اختلافات برای موارد برجام است که باید از سوی کمیسیون مشترک شروع شود. ظريف همچنین در پاسخ به سوالی درباره زمان خاتمه توافق گفت: قطعنامه کاملا صریح است. در پایان 10 سال نظارت شورای امنیت بر موضوع هسته‌ای ایران خاتمه پیدا می‌کند. لاریجانی در سوال ديگري پرسيد: «در بند 18 برجام گفته می‌شود سازمان ملل پس از تایید آژانس در تکالیفی که ایران انجام داده در بند 15 پیوست 5 آن وقت تحریم‌ها را تعلیق می‌کند. آیا معنای این تعلیق است یا لغو ؟» ظریف در اين باره توضيح داد که در هیچ جای برجام تعلیق نیامده است. هر کسی تعلیق ترجمه کرده اشتباه کرده است. وگرنه کلمه تعلیق در برجام وجود ندارد. تاریخ اجرای لغو هم زمانی است که آژانس گزارش دهد ما این اقدامات کمی را انجام داده‌ایم؛ بنابراین تعلیقی در قطعنامه و برجام وجود ندارد.
اظهارات صالحي
رئیس سازمان انرژی اتمی نيز در جلسه ديروز مجلس، گزارش فني خود را درباره مذاكرات هسته‌اي ارائه كرد. علی‌اکبر صالحی تاكيد كرد كه پارادایم مسائل سیاسی جهان به‌گونه‌ای فراگیر تغییر خواهد کرد که زنگ این تغییر در وین زده شد.
منتقدان توافق در مجلس
توضيحات ظريف و صالحي در صحن علني هم برخي منتقدان توافق را قانع نكرده است. با وجود تلاش اين دو مذاكره‌كننده ايراني براي پاسخ به ابهامات موجود، برخي منتقدان اين بار در قالب تذکرات شفاهي و نطق‌هاي ميان دستور به انتقاد از توافق هسته‌اي پرداختند. اگرچه محمدقسيم عثماني، نماینده بوکان در تذکري در حمايت از تيم مذاکره‌کننده هسته‌اي گفت كه جایزه صلح نوبل را امسال باید به گردن محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه بیندازیم اما عليرضا زاکاني، نماینده تهران در تذکر شفاهی خود از ابهام آلود بودن مسیر رفع تحریم‌ها سخن گفت. او مدعي برگشت‌پذیر بودن خودکار و خطرناک آنها در «برجام» شد و تاكيد كرد: جلوگیری از رخنه امنیتی دشمن در کشور پیام ما در طرح الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته‌ای بود که با مصوبه دیروز شورای امنیت امکان بازرسی از اماکن نظامی کشور با طراحی مسیر پرپیچ و خمی فراهم شده است. به گزارش خبرآنلاين، از سوي ديگر احمد سالک، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس نيز در نطق ميان دستور خود قطعنامه اخیر شورای امنیت را شمشیری بلند بالای سر ملت خواند و تاکید کرد: باید وزارت خارجه جلوی تصویب این قطعنامه را می‌گرفت. او با انتقاد از دولت، گفت: نمایندگان و مردم تا قبل از تصویب قطعنامه در فقر اطلاعاتی قرار داده شدند و بعد از تصویب قطعنامه شورای امنیت نیز اختیاری ندارند. محمدحسن آصفری، نماینده اراک نيز در تذکري گفت: توافق هسته‌ای مشکلی را حل نخواهد کرد.
عكس: ایرنا