به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت به نقل از مرکز دیپلماسی عمومی و اطلاعرسانی سازمان انرژی اتمی ایران؛ محمد اسلامی با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری با اشاره به رونمایی از دستگاه طیفسنج جرمی مغناطیسی «ایرانیوم» در نطنز عنوان کرد: به لطف الهی در دهه فجر امسال همکاران ما توانستند، تعدادی از دستاوردهای صنعت هستهای را به نقطه بهرهبرداری رسانده و همچنین گامهایی برای انجام رویدادها و دستاوردهای آتی برداشته شده است.
وی با اشاره به اینکه ایران با تولید این دستگاه هم اکنون جزو چهار کشوری است که از دانش فنی ساخت آن برخوردار است؛ تصریح کرد: یکی از نکات برجسته طراحی و ساخت دستگاه «ایرانیوم» این است که این تجهیز در صدر اقلام و تجهیزاتی است که مطلقا به ما نمیفروشند، قیمت بسیار گزافی دارد، در انحصار سه کشور است. این دستگاه جزو لوازمی است که قابلیت اطمینان و فرایندهای ارزیابی و کنترل خطوط هستهای در حوزه غنی سازی را انتقال میدهد و آن را به ظرفیت قابل اطمینان میرساند.
وی افزود: این دستگاه حاصل کار متعهدانه و طاقتفرسای 4 ساله دانشمندان جوان صنعت هستهای با میانگین سنی 35 سال است که در مجمتع شهید احمدی روشن در نطنز به صورت کار گروهی دنبال شده و این جوانان با کمک دپارتمانهای حوزه مهندسی و فناوری ساخت تلاش کردند و به صورت خلاقانه این پدیده استراتژیک را به ثمر رساندند.
رییس سازمان انرژی اتمی ایران درباره کاربرد دستگاه «ایرانیوم» گفت: ما در فرایند غنیسازی همواره میخواهیم که غنای محصول را اندازهگیری کنیم، همچنین اگر بخواهیم در آزمایشگاه خدماتی را ارایه دهیم و یا اگر به دنبال اندازهگیری ایزوتوپهای پایدار که دامنه وسیعی دارند، باشیم و نیز بخواهیم وضعیت آنها را بسنجیم، نیازمند استفاده از دستگاه طیفسنج هستیم و این دستگاه در این موارد دارای کاربرد است بنابراین نه تنها در صنعت هستهای بلکه در سایر صنایع نظیر پتروشیمیها و ... به چنین دستگاه طیف سنجی احتیاج داریم؛ این دستگاه قادر است تمام گازهایی که در جدول مندلیف وجود دارد را تجزیه و تحلیل کند.
وی تاکید کرد: ساخت این دستگاه، کار بزرگی هم به لحاظ سختافزاری و نرمافزاری است زیرا میتواند به صورت در جریان و یا به صورت آزمایشگاهی مورد استفاده قرار گیرد.
این عضو کابینه دولت سیزدهم، درباره قیمت این محصول در بازارهای جهانی توضیح داد: قیمت کتابی این دستگاه ۲ میلیون دلار بوده و بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان قیمت آن است که با کار خلاقانه و فشرده توانستیم آن را بسازیم. این دستگاه نقطه انتهایی حساسیت است و در صورت تکثیر خط تولید میتوانیم از این دستگاه در سایرصنایع نیز استفاده کنیم.
وی افزود: همکاران ما با یک کار تحقیقاتی، خلاقانه و فشرده در مدت زمان 4 سال توانستند این دستگاه را طراحی و تولید کنند و در حقیقت کارگاهها و بخشهای مختلف از تامین مواد خام تا فرآوری، عمل آوری و ... از این تیم پشتیبانی کردند تا توانستیم «ایرانیوم» را تولید کنیم.
رونمایی از سامانه جدید پرتودهی در سفر استانی
رییس سازمان انرژی اتمی ایران درباره دستاورد سازمان انرژی اتمی ایران در حوزه توسعه کاربرد پرتوها که در روزهای اخیر از آن رونمایی شد و تاثیر فناوری هستهای بر حل مشکلات حوزه کشاورزی گفت: هرکدام از محصولات کشاورزی کشور دارای آفت اصلی است که برای کنترل آن باید فعالیت مهمی داشته باشیم. ما در این حوزهها و نیز در بحث امنیت غذایی و اقتصاد ملی عقب هستیم که البته این موضوع را با اهتمام ویژهای در دستور کار قرار دادهایم.
وی اضافه کرد: پرتودهی برای بخش کشاورزی انواع مختلفی دارد که میتوان به سه نوع پرتودهی محصولات کشاورزی (اشعه گاما، مایکروویو و پلاسما) اشاره کرد که تاکنون بر روی همه این روشها کار کردهایم و امیدواریم با همکاری سایر دستگاهها و ارگانها در این زمینه بتوانیم به نتایج مهمی دست یابیم.
اسلامی عنوان کرد: با پرتودهی از ایجاد ضایعات سنگین در محصولات کشاورزی پیشگیری شده، از اسراف جلوگیری میشود و همچنین از ضایع شدن سرمایه ملی ممانعت میشود که ما برای تحقق مساله مهم بردن فناوری هستهای به زندگی مردم، اهتمام ویژهای داشتهایم؛ بهطوریکه کل سامانههای مولد پرتو را که متصور بوده، طراحی کرده و ساختهایم. در یک شبکه دانشبنیان خوب روال طبیعی این است که هنگامیکه کار را انجام میدهیم، باید با سازمانهای مرتبط نیز تعاملات را به صورت پیوسته داشته باشیم تا بتوانیم این کار را زود هنگام پیش ببریم و عملیاتی کنیم.
در زمینه توسعه کاربرد پرتوها، ۱۲ قطب را برای کشور طراحی کرده و در نظر گرفتهایم که 2 مرکز افتتاح شده و نصب سامانههای پرتودهی در اردبیل، اصفهان، خوزستان در برنامه کاری قرار دارد بهطوریکه در اهواز، فضای مورد نیاز پیشبینی و تهیه شده و اکنون در حال فعالیت برای حمل و نصب سامانه پرتودهی هستیم.
وی تصریح کرد: در حال کار بر روی تجهیز و راهاندازی چندین ایستگاه پرتودهی در شهرها و استانهای گوناگون هستیم و امیدوارم بتوانیم حداقل یکی این مراکز را تا قبل از پایان سال افتتاح کنیم. همچنین اولویتهای فوری وزارت جهاد کشاورزی در زمینه برخی محصولات کشاورزی را مد نظر قرار دادهایم که امید است با انجام این پروژه بتوانیم خدمتی ارزشمند و ماندگار به مردم ارایه دهیم.
رییس سازمان انرژی اتمی ایران تاکید کرد: آفت سوسک کله خرطومی به جان نخلستانهای بندرعباس افتاده و این آفت به شدت در حال پیشروی است زیرا آفتکشهای رایج و همه فرمولهای مرسوم نیز موثر واقع نشده است؛ ۵ ماه پیش این مشکل از سوی وزارت جهاد کشاورزی به شرکت توسعه کاربرد پرتوهای ایران ارجاع داده شده و همکاران ما مطالعات و بررسیها را آغاز کردند که نتیجه تحقیقات منجر به طراحی یک سامانه خلاقانه پرتودهی مایکروویو شد. این سامانه دور تنه درخت خرما را پرتودهی کرده و آفت را از بین میبرد و از نفوذ بیشتر این حشره به نخلها جلوگیری میکند. خوشبختانه این سامانه در روز ۱۲ بهمن امسال و توسط وزیر محترم جهاد کشاورزی رونمایی شد.
دستاوردهای سازمان انرژی اتمی در زمینه فناوری پلاسما
اسلامی در ادامه برنامه گفتگوی ویژه خبری با اشاره به دستاوردهای سازمان انرژی اتمی ایران در زمینه استفاده از فناوری پلاسما در درمان زخمها گفت: پلاسماتراپی را بهویژه برای زخمهای بدخیم و نیز برای بیماران دیابتی آغاز کردهایم و به یاری حق تعالی در نظر داریم تا پنجاهمین سال تاسیس سازمان انرژی اتمی ایران، ۵۰ مرکز و کلینیک درمان زخم را راهاندازی کنیم. اکنون 2 مرکز در ورامین و کرج افتتاح شده است. امیدواریم با رفع موانع و ناهماهنگیها و با همکاری وزارت بهداشت بتوانیم گسترش این فناوری را دنبال کنیم.
وی گفت: بخش دوم بحث پلاسماتراپی برای بحث سرطان است که اکنون از این فناوری در مرکز تحقیقات سرطان در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و توسط پروفسور اکبری استفاده میشود. نتایج بالینی استفاده از فناوری پلاسما بسیار خوب بوده و مذاکراتی را با وزارت بهداشت داشتهایم تا بتوانیم این حرکت را تسری دهیم تا هر چه راحتتر بیمارانی که مبتلا هستند، بتوانند از این فناوری استفاده کنند که نتایج خوبی هم گرفتهایم و خدارا شاکریم که توانستهایم به سرعت و به شکل ملموس، خدمتی را که نتیجه فناوری هستهای است را به مردم نشان دهیم.
کاربردهای فناوری پلاسما در حفظ محیط زیست
وی با اشاره به اینکه فناوری پلاسما در حوزههای تصفیه آب و شیرآبهها هم دارای کاربرد است، گفت: تقریبا هر شیرآبهای که در کشور وجود دارد را تحلیل کردیم که با استفاده از فناوری پلاسما به یک آب سالم و گوارا تبدیل شد. این موارد حاصل نتایج آزمایشگاهی ما است و در حال انجام تحقیقات بر روی پسابهای صنعتی نیز هستیم. اکنون در مرحله مذاکره برای 2 قرارداد هستیم که به یاری خداوند این موارد اجرایی خواهد شد؛ یکی از قراردادها مربوط به شیرابه یکی از کلانشهرها بوده و دیگری متعلق به پساب صنعتی یک شهرک صنعتی بزرگ است که هر 2 آنها مشکلات شدید زیست محیطی دارند، با اجرای این طرحها میتوان به راحتی این فناوری را تقدیم فعالان این حوزه کرد تا در فرایند انجام کارها، استفاده از فناوری پلاسما را هم در نظر بگیرند. در این صورت میتوانیم به شکل روانتر و سریعتر فناوریهای هستهای را تکثیر کنیم و در اختیار مردم کشور قرار دهیم.
خودکفایی در زمینه تولید رادیوداروهای گوناگون
وی درباره رادیوداروهای مختلف تولید شده در سازمان انرژی اتمی ایران و نیز برنامههای صنعت هستهای در این زمینه توضیح داد: تحقیقات در زمینه رادیوداروها بهصورت پیوسته تداوم دارد و حتی محصولاتی را که تولید میکنیم که برای رسیدن به کیفیت بالاتر در مرحله تحقیق هستند.
معاون رییسجمهور و ریس سازمان انرژی اتمی ادامه داد: اکنون ۵۰ رادیودارو توسط سازمان انرژی اتمی در کشور توزیع میشود که سالانه یک میلیون نفر از این محصولات استفاده میکنند و حدود ۲۰ رادیودارو نیز در فاز تحقیقات بالینی و در مراحل مختلف قرار دارد که این روند تحول عظیمی در این عرصه محسوب میشود. این روند یک تحول عظیم است یعنی ۴۰ درصد وضع موجود بنابراین شاهد افزایش تنوع رادیودارو هستیم.
وی گفت: سال آینده و با حضور ریاست جمهوری، بزرگترین مرکز رادیودارویی کشور را در منطقهای بینظیر افتتاح میکنیم، با افتتاح این مرکز، افزایش 5 تا 7 برابری ظرفیت فعلی تولید رادیوداروها در کشور آغاز میکنیم که به حتم برای مردم افتخار آفرین خواهد بود.
اسلامی تاکید کرد: مهمترین مشخصه ویژه اقتصاد دانشبنیان، ایزوتوپهای پایدارهستند و ما وارد این عرصه شدهایم. گام نخست این بود که در تولید رادیوداروها خودکفا شویم و نیاز مردم را برطرف کنیم.
رییس سازمان انرژی اتمی ایران با اشاره به صادرات رادیوداروها توضیح داد: تا پیش از فراگیری ویروس کرونا و گسترش تحریمها به ۹ کشور صادرات رادیودارو داشتیم، امکان صادرات رادیوداروهای ایران همچنان به صورت ظرفیت بالقوه وجود دارد و اگر اکنون مساله حمل و نقل حل شود، محصولات را راحتتر صادر میکنیم و اگر بتوانیم به مشکلات پروازی و انتقال رادیوداروها فائق بیاییم، بیشتر مشکلات ما در این مسیر حل میشود؛ به محض حل شدن این موارد به تعداد کشورهایی که به آنها رادیوداروها را صادر میکنیم، اضافه خواهد شد.
توسعه نیروگاههای اتمی در اولویت برنامههای سازمانی
اسلامی در ادامه برنامه گفتگوی ویژه خبری درباره ضرورت احداث و توسعه نیروگاههای اتمی گفت: نخستین بار در آبان 1386 رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره بحث تولید 20 هزار مگاوات برق هستهای رهنمودهایی مطرح کردند و ایشان بهطور مکرر هم به بحث توجه به انرژیهای جایگزین سوختهای فسیلی تاکید داشتهاند. برای تحقق این مساله در سند جامع راهبردی سازمان مساله تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هستهای پرداختیم و به این مهم در قانون بودجه، شورای عالی انرژی و ... توجه جدی شده و به سازمان انرژی اتمی ایران تکلیف شده که از لحاظ سازوکار قانونی و افزایش میزان تولید برق هستهای به عنوان یک تکلیف پیگیری کند.
اسلامی ادامه داد: فعالیتهای نیروگاهی به صورت عادی ۵ رویداد دارد؛ نخستین مرحله آغاز مرحله تجهیز سایت است، مرحله دوم آغاز عملیات بتن ریزی بوده و رویداد بعدی فرایندی است که سوختگذاری را انجام میدهند، مرحله چهارم بحرانی کردن و آغاز تولید برق و تغدیه شبکه برق است و رویداد آخر هم یعنی از کار اندازی سایت پس از ۶۰ یا ۷۰ سال است.
وی تصریح کرد: اکنون در طرح مجموعه نیروگاههای «ایران هرمز» در هرمزگان در رویداد نخست هستیم و باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد تا بتوانیم طراحی راکتور را با الزامات و استاندارهای لازم انجام دهیم. برای سایت مکران هم تقریبا در همین مرحله هستیم و در نیروگاه کارون هم مرحله اول را پشت سر گذاشتهایم و رویداد دوم آن را نیز در خرداد ماه عملی میکنیم.
وی درباره نیروگاه اتمی بوشهر ۲ و ۳ گفت: واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر، ۱۰ سال است که به فعالیت خود ادامه میدهد و واحدهای ۲ و ۳ هم کاملا فعال هستند و ساختمان راکتور واحد ۲ در حال ساخت است، اما هفتههای آتی در واحد ۳ نخستین بتنریزی انجام خواهد شد که این پروژه بهطور زنجیرهای در حال پیشرفت است.
وی خاطرنشان کرد: واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر دهمین سال فعالیت خود را پشت سر گذاشته و تاکنون بیش از 60 میلیارد کیلووات ساعت برق به شبکه تزریق کرده که برق هستهای تولید شده، پایدار و با کیفیت است که شبکه برق جنوب کشور را پشتیبانی میکند.
توجه ویژه صنعت هستهای به تربیت نیروی انسانی از دوره ابتدایی تا مقاطع تحصیلات تکمیلی
رییس سازمان انرژی اتمی ایران درباره ضرورت تربیت نیروی انسانی در صنعت هستهای گفت: در افق 1420 ، صنعت هستهای حداقل 5 برابر توسعه مییابد که با توجه به این مساله نیاز مبرم این است که نیروی انسانی متخصص مورد نیاز خود را را پرورش دهیم و آماده کنیم. در پروژههای نیروگاهی تا زمانیکه نیروی انسانی آموزشهای تخصصی ندیده یا در یک نیروگاه، کارآموزی نکرده باشد نمیتواند صلاحیت اشتغال در نیروگاه را کسب کند این روند نیازمند طی کردن یک پروسه 4 ساله است.
وی افزود: در گام نخست مرکز آموزشی- پژوهشی بینالملل را در اصفهان در نظر گرفتهایم و به آن ماموریت دادهایم تا به مرکز آموزش مهارتهای علوم و فنون هستهای تبدیل شود تا با مشارکت شرکتهای خانواده سازمان و نیز مراکز علمی آموزشی کشور، بتوانیم تربیت نیروی انسانی صنعت هستهای را در این فرایند انجام دهیم. در کنار آن برنامهریزی برای جذب نیرو باید صورت گیرد تا با توجه به فعالیتهای بخشهای گوناگون از طریق مجاری قانونی هماهنگی کرده و جذب نیرو را دنبال کنیم. همزمان با این روند بورسیه تحصیلی دانشجویان را در دستور کار قرار دادهایم بهطوری که در دفترچه کنکور امسال در ۱۰ دانشگاه و در ۱۰ رشته مقطع کارشناسی ۱۰۰ نفر را بورسیه کردیم و اکنون برنامهریزی برای بورسیه ۵۰۰ نفر در آزمون کارشناسی ارشد انجام شده است.
اسلامی با اشاره به گسترش تعداد دبیرستان انرژی اتمی گفت: بسیاری از بچههای المپیادی و نخبه کشور از فارغ التحصیلان دبیرستانهای انرژی اتمی هستند و ما تعداد این مدارس را گسترش دادیم بهطوری که در دولت سیزدهم تعداد این مدارس از 7 به 13 مدرسه رسیده و در نظر داریم تا این تعداد به به 21 مدرسه برسانیم و همچنین در این مدارس مقطع ابتدایی نیز در نظر گرفته شده است و با این کار برنامهریزی برای تامین و تربیت نیروی انسانی را انجام میدهیم.
وی تصریح کرد: دراین راه تعامل با دانشگاهها بسیار مهم است زیرا با توجه به پروژههایی که به آنها واگذار میکنیم باید بتوانیم برای تعلیم، تربیت و جذب نیروی انسانی از این طریق یک ظرفیت پایدار ایجاد کنیم تا نیروی مورد نیاز صنعت را به هنگام در اختیار داشته باشیم.
چرایی لزوم توجه به ساخت شبیهسازها
وی در پاسخ به سوال مجری درباره بحث شبیهسازها گفت: یکی از نکات مهم و مورد نیاز در نیروگاهها، قابلیتهای سخت افزاری و نرمافزاری است. نخستین شبیه سازهایی که توسط سازمان انرژی اتمی ایران تولید شده را به همه دانشکدههای هستهای در دانشگاهها هدیه کردهایم و به ترتیب در حال ارتقای هریک از این سامانهها هستیم که مهمترین سامانه شبیهساز را در پژوهشگاهها نصب کردیم، همزمان نیز یک شبیهساز کاملا ایرانی و بومی برای اتاق کنترل نیروگاه اتمی بوشهر نصب شده و ماه گذشته در این نیروگاه در مدار قرار گرفت که هم یک مرکز آموزش بوده و نیز یک اتاق کنترل واقعی برای نیروگاه اتمی محسوب میشود.
وی اضافه کرد: شبیهسازها، مهمترین ابزار برای آموزش دانشجویان رشتههای مهندسی هستهای و راکتور هستند و دانشگاهها به آنها نیاز مبرم دارند؛ الحمدلله کار طراحی و تولید شبیهسازها تبدیل به یک صنعت شده است و شرکت طراحی مهندسی دانشبنیانی که این کار را در سازمان انجام میدهد، یکی از شرکتهای فاخر با جمعیت کوچکی از نخبگان جوان، پرانگیزه و علاقهمنداست.
اسلامی خاطرنشان کرد: ما رسالت داریم که دانشگاهها را تجهیز کنیم تا بتوانند نیروی حرفهای، با مهارت و بهرهمند از دانش را تربیت کنند.
پروژههای جدید سازمان در زمینه تقویت تولید رادیوداروها و توسعه تحقیقات علمی
رییس سازمان انرژی اتمی ایران در پاسخ به پرسشی در مورد آغاز عملیات بتنریزی راکتور تحقیقاتی اصفهان و افتتاح خط تولید نیمه صنعتی هگزا فلوراید تلوریوم به عنوان ماده اولیه تولید رادیودارو، توضیح داد: سال گذشته زمین مناسب برای ساخت این راکتور انتخاب شد و روند اولیه این رویداد نظیر آمادهسازی سایت، تکمیل مطالعات تفصیلی و مهیا کردن زیرساختهای مورد نیاز برای احداث راکتور انجام شد، خاکبرداری صورت گرفت و در روزهای اخیر عملیات بتنریزی راکتور تحقیقاتی اصفهان به عنوان یک کار بسیار سنگین آغاز شد.
وی اضافه کرد: راکتور تحقیقاتی اصفهان یک راکتور ۱۰مگاواتی استخری بوده و در حقیقت در ادامه راکتور تهران است.
وی گفت: با توجه به مطالعات انجام شده و نیز اینکه چرخه سوخت و فرایندهای تست و ارزیابی سوخت ما در اصفهان قرار دارد؛ باید راکتور جدید تحقیقاتی را بر اساس الزامات فنی و کارکردی در آن جا جانمایی میکردیم تا زنجیره ما را تکمیل کند؛ در کنار این راکتور یک مرکز آموزشی علوم و فنون هستهای قرار میگیرد و هم در کنار آن، چرخه سوخت قرار دارد تا بتواند فرایندهای آزمون را با استفاده از راکتور انجام دهد.
رییس سازمان انرژی اتمی ایران عنوان کرد: از همه مهمتر این راکتور تبدیل به یکی از پایههای اساسی تولید رادیودارو خواهد شد تا در امتداد راکتور تهران بتواند برای تولید انواع و اقسام رادیو ایزوتوپها خدمترسانی کرده و هم از مقوله تولید رادیوایزوتوپهای مورد نیاز در حوزه پزشکی و صنعتی پشتیبانی کمک کند؛ همچنین این راکتور قادر خواهد بود در راستای آزمونهایی که برای پرتودهی سوخت است، مورد استفاده قرار گیرد.
معاون رییسجمهور درباره افتتاح خط تولید نیمه صنعتی هگزا فلوراید تلوریم و تاثیر آن در عرصههای گوناگون کشور توضیح داد: اگر صحبت از اقتصاد دانشبنیان میکنیم باید بدانیم که اقتصاد دانشبنیان در اقتصاد جهان کنونی ارزش فراوانی دارد برای نمونه هر گرم از ایزوتوپهای پایدار چند 10 هزار دلار قیمت دارد که اکنون ما وارد این عرصه شدهایم؛ گام نخست ما این بوده که در زمینه رادیوداروها خودکفا شویم و وابستگی نداشته باشیم و به ویژه اولویتهایی را که مردم بیشتر به آن نیاز دارند را در دستور کار قرار دادیم. سال گذشته تلوریم را در دستور کار قرار دادیم، زیرا باید گاز هگزا فلوراید تلوریم را تولید میکردیم، در این مسیر یک کار آزمایشگاهی و تحقیقاتی انجام شده بود که آن را در سایت هستهای اصفهان (UCF ) به یک خط تولید نیمه صنعتی اجرایی کردیم که کل نیاز سالانه کشور توسط همین خط پایلوت نیمه صنعتی پاسخ داده خواهد شد.
وی تاکید کرد: در صورت افزایش نیاز، امکان تولید و ایجاد مجدد این خط وجود دارد. ما نیاز نداشتیم که یک خط صنعتی گران قیمت و پرهزینه ایجاد کنیم بلکه توانستیم با فعالیت 6 ماهه به این دستاورد برسیم. محصول تولید شده در این واحد نیمه صنعتی، خوراک اصلی تولید ید ۱۳۱ برای تشخیص و درمان سرطان تیروئید است که با توجه به نیاز داخلی باید میتوانستیم هرچه سریعتر این محصول را تولید کرده و خدمت مردم عزیز ایران عرضه کنیم.
محمد اسلامی تشریح کرد:
خودکفایی ایران در چرخه سوخت هستهای
معاون رییسجمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری به تشریح دستاوردهای جدید فناوری هستهای در زمینه توسعه نیروگاههای اتمی، تولید و صادرات رادیوداروها، دستگاه طیفسنج «ایرانیوم» و سامانه سامانه پرتویی آفتزدا در نخلستانها پرداخت.
صاحبخبر -
∎