همه ساله در فصل زمستان، بحث عیدی و پرداخت مزایای پایان سال کارگران داغ می‌شود، آن هم به این دلیل که تنها مزیت کارگران بیمه‌‌شده تامین اجتماعی بر کارمندان دولت دارند، همین مبلغ عیدی‌ست که تا حدودی بیشتر از مزایای پایان سال زیرمجموعه‌های دولت است.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، کارمندان در ماه‌های عادی سال از مزایای مزدی و حقوقی نسبتاً بهتری برخوردارند اما عیدی آنها را دولت به صورت یک رقم ثابت در لوایح بودجه سالانه مشخص می‌کند. برای کارگران مشمول قانون کار اما قانون تعاریف مشخصی در مورد عیدی و پاداش پایان سال دارد.
«قانون مربوط به تعیین عیدی و پاداش سالانه کارگران شاغل در کارگاه‌های مشمول» مصوب سال ۱۳۷۰ بایدها و الزامات پرداخت عیدی به کارگران شاغل در بخش‌های مختلف اقتصاد را مشخص کرده است. براساس ماده واحده این قانون «تمامی کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون کار مکلفند به هر یک از کارگران خود به نسبت یک سال کار معادل 60 روز آخرین مزد، به عنوان عیدی و پاداش بپردازند. مبلغ پرداختی از این بابت به هر یک از کارکنان نباید از معادل 90 روز حداقل مزد روزانه قانونی تجاوز کند».
خوشوقتی: در همه پرداخت‌ها به کارگران، چه عیدی باشد چه سنوات و پاداش، دو الزام وجود دارد؛ اول حداقل‌های قانونی که کارفرما نمی‌تواند از آن عدول کند و دوم مولفه‌ای به نام عرف کارگاهی
بنابراین کف قانونی عیدی، ۶۰ روز حداقل دستمزد است و هیچ کارگری نباید کمتر از این رقم عیدی بگیرد منتها سقف عیدی که در این قانون، ۹۰ روز حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار است، با توجه به عرف کارگاه می‌تواند بالاتر رود. قانون مصوب ۱۳۷۰ مجلس، تاثیرگذاری عرف کارگاهی در میزان عیدی پرداختی به کارگران شاغل را به رسمیت شناخته است. در تبصره ۲ ماده واحده عیدی آمده است: «در کارگاه‌هایی که مطابق رویه جاری کارگاه بیش از مبالغ فوق پرداخت می‌کنند، عرف کارگاه معتبر خواهد بود».
کارفرما نمی‌تواند عرف کارگاه را یک‌طرفه دور بزند
«آرمین خوشوقتی» کارشناس ارشد حقوق و روابط کار در ارتباط با شناسایی عرف در پرداخت عیدی و مزایای پایان سال گفت: در همه پرداخت‌ها به کارگران، چه عیدی باشد چه سنوات و پاداش، دو الزام وجود دارد؛ اول حداقل‌های قانونی که کارفرما نمی‌تواند از آن عدول کند و دوم مولفه‌ای به نام عرف کارگاهی. در مورد عیدی پایان سال نیز در حالی‌که ماده واحده قانونی، کف و سقف عیدی را در تمام کارگاه‌های مشمول سراسر کشور به رسمیت شناخته، عرف کارگاهی نیز یک شاخص به رسمیت شناخته شده و الزامی‌ست به این معنا که اگر کارفرمایی در سنوات گذشته در پایان سال به کارگران ۴ یا ۵ برابر حداقل دستمزد عیدی و پاداش پرداخت کرده، نمی‌تواند ناگهانی و بدون توافق جدید با کارگران این عرف را زیر پا بگذارد و کمتر پرداخت کند. کارفرما هیچ زمان نمی‌تواند عرف کارگاه در مورد پرداخت‌ها را بدون جلب توافق کارگران تغییر دهد.
به گفته وی، عرف کارگاه یک توافق دوجانبه فی‌مابین کارگر و کارفرماست و یک طرف نمی‌تواند بدون رضایت طرف دیگر از آن عدول کند لذا اگر کارفرمایی به یک‌باره کمتر از عرف کارگاه به کارگران خود عیدی بپردازد، کارگران حق شکایت دارند.
وقتی نظارت نمی‌کنند و کارفرما را به حال خود رها کرده‌اند که هرچه می‌خواهد بکند، قانون هر حقی را به رسمیت بشناسد، شامل حال ما نمی‌شود. حق شکایت هم برای ما نیست
لزوم پرداخت عیدی حتی برای یک ماه کارگری
اما برخلاف آنچه برخی می‌پندارند، عیدی فقط متعلق به کارگران سابقه‌دار نیست. هر کارگری با هر میزان سابقه کار، مشمول پرداخت عیدی پایان سال است منتها مبلغ پرداختی به میزان سابقه آن کارگر در آن کارگاه خاص بستگی دارد. در تبصره یک ماده واحده عیدی آمده است: «مبلغ پرداختی به کارکنانی که کمتر از یک سال در کارگاه کار کرده‌اند باید به مأخذ ۶۰ روز مزد و به نسبت ایام کارکرد در سال، محاسبه شود. مبلغ پرداختی از این بابت برای هر ماه نباید از یک دوازدهم سقف تعیین شده موضوع ماده واحده این قانون تجاوز کند».
بنابراین برای هر ماه اشتغال کارگر در کارگاه، میزان عیدی یک‌دوازدهم عیدی کامل کارگران همان کارگاه است. اگر کارگری دو یا سه ماه در کارگاه اشتغال داشته باشد، عیدی پایان سال او دودوازدهم یا سه‌دوازدهم عیدی کارگرانی‌ست که بیش از یک سال در همان کارگاه سابقه اشتغال دارند.
اما کف و سقف عیدی پایان سال ۱۴۰۲ بر مبنای قانون چقدر است. براساس آنچه قانون می‌گوید کارگران امسال در ماه‌های پایانی سال، حداقل ۱۰میلیون و ۶۱۴هزار تومان عیدی دریافت می‌کنند. به همین ترتیب، حداکثر مبلغ عیدی نیز ۱۵میلیون و ۹۲۲هزار تومان خواهد بود. لذا هر پرداختی به عنوان عیدی کمتر از ۱۰میلیون و ۶۱۴هزار تومان به کارگرانی که یک سال یا بیشتر در یک کارگاه ثابت سابقه اشتغال دارند، اتفاقی خلاف قانون است و کارگران حق شکایت دارند. این کارگران می‌توانند از کارفرما به ادارات کار شکایت کنند و این حق روی کاغذ برای کارگران مشمول قانون کار به رسمیت شناخته شده اما در عمل به دلیل قراردادهای موقت یک ماهه، سه ماهه و یک ساله یا حتی قراردادهای شفاهی در کارگاه‌های کوچک، تعداد کثیری از کارگران اجازه برخورداری از این حق قانونی
را ندارند.
آنهایی که نمی‌توانند
حتی شکایت کنند
بسیاری از کارگران شاغل در کارگاه‌های کوچک، خدماتی و اصناف، از حق عیدی قانونی محروم‌اند. «محمد.الف» کارگر یک انبار پوشاک در تهران که چندین سال در یک کارگاه کوچک در مرکز پایتخت سابقه کار دارد، در رابطه با عیدی پایان سال می‌گوید: در هیچ سالی ما به اندازه مشخص شده در قانون عیدی نگرفته‌ایم. در بهترین حالت، معمولاً یک پایه حقوق یعنی به اندازه دستمزدِ ۳۰ روز به ما عیدی می‌پردازند. این در حالی‌ست که کف عیدی قانونی ۶۰ روز حداقل دستمزد است.
او اضافه می‌کند: این عیدی ناکافی را گاهی با ماه‌ها تاخیر می‌پردازند. سال اول که من پنج ماه سابقه کار داشتم، اصلاً به من عیدی ندادند. سال‌های بعد هم هیچ زمان به اندازه قانونی، عیدی نگرفتم.
محمد می‌گوید: «چون قرارداد نوشته نداریم، جرات شکایت هم نداریم. به چشم برهم‌زدنی همین کار نصفه‌نیمه را از دست می‌دهیم، اگر به اداره کار برویم و بابت عیدی از کارفرما شاکی شویم».
کارگران بسیاری مانند محمد، کمتر از حداقل‌های قانونی عیدی می‌گیرند. کارگرانی هم مانند کارگران شهرداری‌ها ازجمله شهرداری ایرانشهر هستند که سال‌هاست در طلب عیدی‌های معوق مطالبه‌گری می‌کنند و هنوز راه به جایی نبرده‌اند. به بهانه نبود بودجه و پول، سال تمام می‌شود اما خبری از پرداخت عیدی نمی‌شود.
محمد در پایان می‌گوید: در این چند سال، حتی یک بار پای بازرس اداره کار به کارگاه ما باز نشده است. وقتی نظارت نمی‌کنند و کارفرما را به حال خود رها کرده‌اند که هرچه می‌خواهد بکند، قانون هر حقی را به رسمیت بشناسد، شامل حال ما نمی‌شود. حق شکایت هم برای ما نیست.