هدی ملک آسا

دانش‌آموخته روانشناسی

هر کودک از زمانی که به دنیا می‌آید با دیدن رفتار، کردار و احساسات افراد مراقبت‌کننده خود، تجربه‌اندوزی می‌کند. طنین صدای پدر و مادر یا جانشینان آنها (کسانی که کودک را بزرگ می‌کنند) برای کودک آشنا می‌شود. کودک احساساتی که از پدر و مادرش دریافت می‌کند را به صورت تجربه در ذهن خود ذخیره می‌کند. زمانی که والد به او اخم‌کرده، دستور می‌دهد یا به او لبخند می‌زند و او را در آغوش می‌گیرد؛ همه این لحظات در صندوقچه‌ی خاطرات کودک ضبط می‌شود به این فرایند که کودک با گذشت زمان بزرگ‌شده و تجربه‌هایش را در خود نگه می‌دارد، «پیش‌نویس زندگی» می‌گویند.

کودک دیروز و بزرگ‌سال امروز به خاطر حفظ بقای خود وزنده ماندن نیاز به پیش‌نویس زندگی دارد تا به آن اعتماد و با آن زندگی کند. افراد روزهای عمرشان را هماهنگ با پیش‌نویس زندگی سپری می‌کنند. مثلاً فرد اطلاعاتی را که درباره یک موقعیت ویژه دارد به صورت آگاهانه نادیده می‌گیرد یا جنبه‌هایی از آن را که با پیش‌نویس زندگی او مطابقت دارد، نگه می‌دارد. فرد برنامه‌ریزی می‌کند تا برای حفظ و نگهداری از پیش‌نویس زندگی خود در روابطی قرار گیرد که باز نواز همان روابط والد – کودک خود است. این کار ناآگاهانه در طول عمر انجام و تکرار می‌شود.

نوار ضبط‌شده اجزای پیش‌نویس زندگی با تمرکز بر تجارب کودکی در زندگی فرد تا جایی پیش می‌رود که دیگر درمی‌یابد بعضی روش‌ها برای زندگی‌اش دیگر کارایی ندارند. پس فرد روش‌های جدیدی را جایگزین می‌کند. به این مرحله از زندگی فرد رسیدن به «استقلال» می‌گویند.

افراد برای رسیدن به استقلال نیازمند شناخت، تعاملات سازنده، آموزش، پذیرش، درک واقعیت و ... هستند.

بهترین روش فکر کردن افراد این است که بگویند: «انسان‌ها خوب هستند؛ من خوبم، تو خوبی، همه خوب‌اند» انسان بودن ارزشمند است هرچند که رفتار افراد ممکن است خوب نباشد. ممکن است افراد درگیر رفتارهای بد یکدیگر شوند در این صورت افراد از تصمیمات و پیش‌نویس کودکی خود پیروی می‌کنند هرچند نتایج بی‌ثمر یا دردناک در پی داشته باشد.

افراد در بزرگ‌سالی نمی‌توانند اجبار کنند که فردی به شکل خاص فکر، احساس یا رفتار کند، زیرا هر فرد مسئول احساس و رفتار خود است.

اکنون پرسش این است که افراد چگونه می‌توانند با نقش والد ضبط‌شده که تقویت‌کننده و پیش‌نویس زندگی اوست به روابط مؤثر دست یابند؟

بخش مثبت والد باعث رشد روان، احساس و آرامش هر فرد می‌شود. بخش والد باعث می‌شود فرد بتواند مراقب خود و دیگران باشد. منبع انرژی روانی افراد بر عهده بخش مثبت والد است که فرد می‌تواند از آن بهره ببرد. این بخش مثبت در پیش‌نویس زندگی حائز اهمیت است زیرا باعث شکل‌گیری روابط سالم و پایدار در زندگی هر فرد می‌شود.

بخش منفی والد با ویژگی‌های استبداد، انتقاد، کنترل، تحقیر، تنبیه استعدادهای فرد را به حداقل می‌رساند. والد منفی مانع رشد حس کنجکاوی در فرد می‌شود. وقتی والد بدون حوصله با دلسردی و کم توجهی با کودک خود رفتار می‌کند در پیش‌نویس زندگی فرد فشار روانی، احساس بدبختی و خوب نبودن ثبت و ضبط می‌شود که در وجود فرد احساس می‌شود. پس باید اثرات مخرب این بخش را در افراد با آموزش و آگاهی بخشی کاهش داد. پیش‌نویس زندگی زمانی که فرد تحت فشار روانی بالا باشد و با وضعیت دوران کودکی فرد مشابهت داشته باشد از سوی فرد مورداستفاده قرار می‌گیرد.

پیش‌نویس زندگی مثل نوشتن فیلم‌نامه است. طرحی ست که فرد در دوران کودکی زندگی خود آن را طراحی می‌کند. فرد می‌تواند پیش‌نویس زندگی‌اش را به هر صورتی طراحی کند، طراحی زندگی توسط فرد یک انتخاب آگاهانه است. به‌طور مثال کودکی در ابتدا با ضعف بدنی و وزن پایین به دنیا می‌آید این فرد اگر هدف قهرمان بدن‌سازی را برای خود برگزیند به دلیل آن‌که ژنتیک موردنیاز برای قهرمانی را ندارد، نمی‌تواند به این هدف دست یابد؛ ولی توانایی این را دارد که با در پیش گرفتن برنامه غذایی سالم، سبک زندگی سالم، طول عمر بالا برای خود در نظر بگیرد، در این حالت او پیش‌نویس زندگی‌اش را با انتخاب و آگاهانه طراحی کرده است.

روش «تحلیل رفتار متقابل» بر این باور است که می‌توان با تصمیمات درست پیش‌نویس زندگی را متفاوت و منحصربه‌فرد طراحی کرد. فرد باید چگونگی پشت سر گذاشتن و پذیرش اتفاقات دوران کودکی را یاد بگیرد و با یافتن منبع اصلی مشکلات خود که عمدتاً ریشه در کودکی فرد دارد، آنها را کشف و با رشد و بهبود بالغانه زندگی خود را با تصمیمات منطقی و بالغانه شکل دهد.