از روز چهارشنبه و با گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فاز جدیدی از تنش‌ بر سر مسائل هسته‌ای میان ایران و غرب آغاز شد.

آمریکا و سه کشور اروپایی در واکنش به گزارش رافائل گروسی، که نسبت به افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران و ممانعت از فعالیت بازرسان ابراز نگرانی کرده بود، از لزوم همکاری تهران با آژانس سخن گفتند. آمریکا همچنین اعلام کرد که از اختصاص بودجه یک میلیارد یورویی به فعالیت‌های نظارتی آژانس در ایران حمایت می‌کند و اروپا هم باید سهم خود را در این زمینه بپردازد.

پایگاه اینترنتی دولت بریتانیا روز پنجشنبه ۲۳ نوامبر، بیانیه مشترک سه کشور اروپایی شرکت‌کننده در مذاکرات برجام را منتشر کرد.  در بیانیه مشترک فرانسه، آلمان و بریتانیا ادعا شده است که «گزارش حرفه‌ای و بی‌طرفانه» تیم بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه اتمی جمهوری اسلامی ایران، تایید دوباره نقض تعهدات برجامی جمهوری اسلامی است. 

این بیانیه می‌گوید که اقدامات جمهوری اسلامی از جمله در لغو مجوز بازرسان در ماه سپتامبر و تصمیم قاطع به همکاری نکردن با آژانس ادامه یافته است و از سال ۲۰۱۹ به این سو، فعالیت‌های اتمی جمهوری اسلامی به سطوح بی‌سابقه برای کشوری که برنامه تسلیحات اتمی ندارد، افزایش یافته است. 

رافائل گروسی، مدیر کل آژانس پیشتر در روز چهارشنبه در گزارشی مدعی شد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی در ایران نشان‌دهنده عملکرد نامناسب جمهوری اسلامی در اجرای تعهدات پادمانی است. بیانیه سه کشور اروپایی می‌گوید که این مقدار از اورانیوم غنی‌شده مطابق تعاریف آژانس، سه برابر مقدار تقریبی مواد لازم برای ساخت احتمالی بمب و ۲۲ برابر محدودیت تعیین‌شده در برجام است. 

این بیانیه می‌گوید که از ژانویه ۲۰۲۰ سه کشور اروپایی تلاش کرده‌اند تا ایران را به پایبندی به تعداتش ترغیب کنند و با تمام این‌ها تهران به فعالیت‌های خود ادامه داده است. 

این بیانیه خطاب به ریاست شورای حکام آژانس می‌گوید که جمهوری اسلامی از سال ۲۰۱۹ عمدا و به طور مداوم فعالیت‌های هسته‌ای خود را فراتر از هر توجیه غیرنظامی معتبر و در نقض تمامی تعهدات خود افزایش داده است. این بیانیه در ادامه از تهران خواسته است که از این سه طریق برنامه هسته‌ای خود را کاهش دهد:‌ توقف غنی‌سازی بالای ۳.۶۷ درصد، اعمال مجدد تمامی اقدامات نظارتی و شفافیت که در فوریه ۲۰۲۱ متوقف کرد، اجرای مجدد و تصویب سریع پروتکل الحاقی، و همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و صدور ویزا و مجوز برای بازرسان و مقام‌های آژانس.  بیانیه تروئیکای اروپایی مدعی است که پیشرفت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی به امنیت بین‌المللی آسیب می‌زند و برنامه جهانی منع اشاعه تسلیحات جمعی را تضعیف می‌کند.

این کشورهای اروپایی با گفتن این که به  رایزنی با شرکای بین‌المللی خود برای «رسیدگی به بهترین شکل به تردیدها درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران» ادامه خواهند داد، بیان کردند: ما به یک راهکار دیپلماتیک متعهدیم و آماده هستیم از تمامی اهرم فشارهای دیپلماتیک برای ممانعت از تولید تسلیحات اتمی توسط ایران استفاده کنیم. ما از ایران می‌خواهیم شدت فعالیت‌های خود را کاهش دهد و انتظار داریم اقدامات سریع و هدفمندی  برای برقراری سطح توافق‌شده همکاری با آژانس به منظور راستی‌آزمایی و نظارت موثر انجام شود.»

ایالات متحده آمریکا نیز روز پنجشنبه ۲۳ نوامبر، در بیانیه‌ای جداگانه گفت که با بیانیه مشترک سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان همراه است. 

نماینده آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در این بیانیه گفت که از اختصاص یک میلیون یورو بودجه برای کمک به فعالیت‌های نظارتی و راستی‌آزمایی آژانس بر اقدامات و تحرکات جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌کند. لارا هالگیت، گفت:‌ «می‌دانیم که آژانس برای این کار به ۲.۲ میلیون یورو بودجه نیاز دارد و از دیگر اعضا می‌خواهیم تا به جمع‌آوری ۱.۲ میلیون یوروی باقیمانده کمک کنند.» 

وی افزود که حمایت آمریکا از تخصیص بودجه نشان‌دهنده حمایت واشنگتن از آژانس است و «با توجه به تلاش‌های اخیر ایران برای تضعیف آژانس در انجام ماموریت پادمانی‌اش، از جمله با صادر نکردن مجوز برای بازرسان، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند».

آمریکا و سه کشور اروپایی همچنین از مدیرکل خواستند تا قبل از جلسه بعدی شورای حکام آژانس در مارس ۲۰۲۴، اعضای شورای حکام را در جریان تحولات قرار دهد.

پاسخ   ایران  به  آژانس

به دنبال انتشار گزارش‌های گروسی به شورای حکام در ۱۵ نوامبر ۲۰۲۳، نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران نزد دفتر سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، نظرات و ملاحظات خود را در قالب یادداشت توضیحی و در واکنش به گزارش‌های پادمانی و برجامی مدیرکل آژانس اعلام کردند.

در بخشی از پاسخ ایران آمده است:‌ مدیرکل در مناسبت‌های مختلفی در گزارش خود با استفاده از کلماتی مانند «نگرانی جدی/عمیق/قابل توجه» که عینی، حرفه‌ای نیست و توجیه فنی ندارد بلکه رویکردی سیاسی است که باید از آن اجتناب می‌شد، اظهار نظر کرده است. اشاره مدیرکل به «همکاری اساسی ناکافی» به طور کامل همکاری ایران با آژانس در زمینه‌های مختلف از جمله در رابطه با بیانیه‌های مشترک را نادیده گرفته است.

در ادامه می‌خوانیم: آژانس ادعا می‌کند که تحلیل تمام اطلاعات در دسترس آژانس مرتبط با پادمان در مورد «مریوان» با انجام آزمایش‌های انفجاری توسط ایران با سپر محافظ در آماده‌سازی برای استفاده از آشکارساز‌های نوترونی مطابقت دارد. این یک عبارت گمراه‌کننده است که دور از نتیجه‌گیری پادمانی است.

تروئیکا   چشم   بر   علت   اصلی  وضعیت   فعلی   پیرامون   برجام   بسته   است

در پاسخ ایران به تروئیکا نیز آمده است: نامه اخیر سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلستان به رئیس شورای امنیت در ۱۴ نوامبر ۲۰۲۳، با بستن چشم بر علت اصلی وضعیت فعلی پیرامون برجام، عمداً اطلاعات نادرستی در مورد تعهدات ایران ذیل برجام و برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای آن منتشر می‌کند.

تصمیم ایران برای توقف اجرای تعهدات خود تحت برجام کاملاً مطابق با حقوق ذاتی آن طبق بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام و در پاسخ به خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، همراه با ناتوانی سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلستان در پایبندی به تعهدات خود بود. این واقعیت آشکار به هیچ وجه نمی‌تواند مبنایی برای سه کشور اروپایی آلمان و فرانسه و انگلستان برای خودداری از انجام تعهدات خود باشد.

آژانس باید ارزیابی سازگاری برنامه هسته‌ای اعلام شده کشور با نتایج فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس تحت موافقت‌نامه‌های پادمانی مربوطه و پروتکل‌های الحاقی... را انجام دهد.

این یک نگرانی جدی است که موضوع مذکور توسط آژانس در مورد ایران اعمال می‌شود. آژانس در چند مورد موضع متفاوتی را اتخاذ کرده است که با مطالب یاد شده مطابقت ندارد. چنین رویکردی با در نظر گرفتن مفاد و روح مطالب مذکور نه قانونی است و نه از نظر حرفه‌ای موجه است.

تورقوز‌آباد    یک   مکان   صنعتی   است

نکته دیگری که در پاسخ ایران به نامه تروئیکای اروپایی به آن اشاره شده،‌ تورقوزآباد است. ایران یادآور شد: ارزیابی آژانس درمورد تورقوزآباد بر اساس اطلاعات و شواهد معتبر نیست. تورقوزآباد در واقع یک مکان صنعتی است که شامل انواع انبار‌ها برای نگهداری مواد شوینده، مواد شیمیایی، مواد غذایی، پارچه و منسوجات، لاستیک و قطعات خودرو، لوله و اتصالات و برخی ضایعات صنعتی است. این مکان در چنین منطقه‌ای برای ذخیره‌سازی مواد هسته‌ای مناسب نیست. درمورد فرض نادرست آژانس مبنی بر برچیدن کانتینر‌ها از این مکان به صورت دست نخورده، اطلاعاتی که ثابت می‌کند صحت فرض آژانس نادرست است قبلاً به آژانس ارائه شده است.

صرف وجود چند ذرات اورانیوم در مکان‌های ادعا شده، که ممکن است در هر مکانی از یک کشور یافت شود، نباید به عنوان یک موضوع پادمانی تلقی شود.

ایران   تعهدی   به   پاسخگویی   ندارد،  اما   پاسخگوست

نمایندگی ایران در بخش نتیجه‌گیری پاسخ خود آورده است: جمهوری اسلامی ایران تاکنون همکاری کامل خود را در چارچوب موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) با آژانس ارائه کرده است. مجدداً باید تأکید شود که تمام مواد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران به طور کامل به آژانس اعلام شده و از یک نظام راستی‌آزمایی بسیار قوی نیز عبور کرده است. اگرچه جمهوری اسلامی ایران هیچ تعهدی برای پاسخگویی به سؤالات آژانس بر اساس اسناد ساختگی و غیرمعتبر ندارد، با این حال، ایران به صورت داوطلبانه در راستای همکاری، تمام اطلاعات لازم، اسناد پشتیبان و دسترسی‌های درخواستی آژانس را فراهم کرده است.