به گزارش خبرنگار ایلنا، بازار تبریز بزرگترین بازار سرپوشیده قدیمی در سطح ایران و جهان است که در مرداد ماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. اغلب تیمچه‌ها و سرای‌ها بازار تبریز، سه طبقه هستند که طبقه‌ی زیرین مخصوص انبار کالا، طبقه‌ی دوم تجارتخانه و محل کار و طبقه‌ی سوم جهت استراحت و آسایش طراحی شده‌است. راسته‌های اصلی توسط راسته‌های فرعی به هم متصل شده‌اند و در فضاهای بین آن‌ها تیمچه‌ها و سراها بنا شده‌است. تقاطع راسته‌ها در سه راهی‌ها و چهار راهی‌ها را طاق‌های آجری گنبدی پوشانده‌است که بزرگترین گنبد بازار، گنبد تیمچه امیر و زیباترین نوع معماری آن تیمچه‌ی مظفریه است.
بعد از ثبت بازار تبریز در فهرست میراث جهانی توجهات به آن بیشتر جلب شد و هر سال پروژه‌های پژوهشی و مرمتی ویژه برای آن تعریف می‌شود؛ ناصر زواری (مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز) دراین باره به ایلنا گفت: امسال علاوه بر قراردادهای امانی، سه قرارداد پیمانی در بازار تبریز درحال اجراست که از آن جمله می‌توان به تکمیل و بهره‌برداری از فاز نخست مجموعه حسن پادشاه اشاره کرد که به مدرسه و مسجد قدیمی معروف است و در محوطه‌ی بازار شتربان و میدان صاحب‌امر واقع شده است، احتمالا تا ۳ ماه آینده به پایان خواهد رسید و مورد بازدید عموم قرار خواهد گرفت. این مجموعه با بودجه‌ای حدود ۷۵۰ میلیون تومان آماده شد.
او ادامه داد: همچنین تکمیل مرمت محوطه و بنای چهار منار (چارمنار) گنبد پیرداود شاه که عموم آن‌ها را گنبد مزار سلطان محمود و ایاز می‌دانند که یکی از آن سلطان محمود بن سلطان محمد بن سلطان ملکشاه سلجوقی و دیگری مزار سلطان مسعود بن قلیچ ارسلان سلجوقی است، را در دست داریم که طی ۳ ماه آینده مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و برای بازدید عموم بازگشایی خواهند شد. اعتباری که برای این بخش در نظر گرفته شده بود حدود ۳۰۰ میلیون تومان بود.
به گفته زواری، سومین پروژه مرمتی پیمانی در بازار تبریز، در بازارچه سرخاب انجام می‌شود چراکه طی چند سال اخیر اولویت‌ها و اعتبارات موجود اجازه ورود به این بخش را نمی‌داد اما امسال دروازه سرخاب که یکی از ۸ دروازه قدیمی شهر تبریز است، مرمت شده و طاق بالایی آن که ریخته بود، احیا شد. دیوارها مرمت و سردر برای این بخش ایجاد شد و به عنوان در دوم بازارچه سرخاب معرفی شد. همچنین کمک‌هایی برای بهسازی و مناسب‌سازی فضاهای کتابخانه تاریخی جعفریه که در مسجد جامع تبریز قرار دارد، انجام دادیم. این مجموعه نیز با اعتبار ۶۵۰ میلیون تومان مرمت شد.
مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز درخصوص پروژه‌های امانی نیز گفت: بخش‌های داخلی بازار همچون طاق‌ها که درحال ریزش هستند و نیازمند تعمیر هستند در این بخش جای می‌گیرند. البته در پروژه مرمت حسن پادشاه، بخش داخلی مجموعه توسط پیمانکار انجام شد و بخش بیرونی که دارای ریزه‌کاری است توسط خود ما انجام می‌شود. بیشتر نیروهای امانی ما در این دو پروژه فعال هستند. البته در بخش‌های گچ کاری و ریزه کاری‌های چارمنار هم بخش امانی فعال هستند.
او همچنین از صدور پروانه‌های تعمیراتی و مرمتی برای بازاریان خبر داد و گفت: تقریبا هر سال حدود ۳۰۰ پروانه در این بخش صادر می‌شود که افراد مختلف برای تعمیر، بازسازی و احیای مغازه‌های داخل بازار دریافت می‌کنند. همچنین هر روز استعلامات لازم را برای انجام بازسازی‌ها و تجهیز بنا توسط ارگان‌ها و دستگاه‌های مختلف اعم شهرداری، برق، آب، گاز و… انجام می‌دهیم.
ساماندهی سیم‌های برق و مخابرات و…
زواری با تاکید برآنکه یکی از مشکلات اصلی بازار جهانی تبریز ساماندهی سیم‌های برق و مخابرات و… است، گفت: تیمچه‌ها را ملزم به ساماندهی این سیم‌ها کرده‌ایم چراکه مالک‌های خصوصی دارند و کسبه مشخص هستند و درعین حال به این کار علاقه‌مندند. تیمچه خرازی‌ها از این جمله است که با کمک تیمی از اداره برق این کار را انجام داده‌اند و با استفاده از سینی‌های مخصص در اندازه‌های ۱۰ تا ۱۵ سانت که منظر بصری را نیز مخدوش نکند سیم‌ها را ساماندهی کردند. تجهیزات و تاسیسات زیرساختی و سیم‌ها درون این سینی‌ها قرار می‌گیرند و در نهایت رنگ آجری روی آن‌ها زده می‌شود و نورپردازی روی آن انجام می‌شود. این کار در بخش‌های متعدد از بازار تبریز از دالان‌ها گرفته تا سالن‌های میانی انجام گرفته اما در راسته اصلی با کم کاری اداره برق روبه رو هستیم چراکه باید اعتباراتی به این مهم اختصاص دهد که می‌گوید اعتبار ندارد. البته از سینی ۳۰ سانتی در بخش‌هایی به صورت نامنظم استفاده کرده که عملا سیمای منظری بازار را مخدوش کرده.
او خاطرنشان کرد: اداره برق دلیل این کار را بالا بودن کرکره‌ها، کولرها و نامناسب بودن شرایط برای نصب کانال‌های ساماندهی عنوان می‌کند. این درحالی است که اگر قبل از شروع این کار به ما اطلاع می‌دادند، اخطارهای لازم جهت جمع آوری کولکرها و ساماندهی و اصلاح کرکره‌ها را به مغازه‌داران می‌دادیم. ما باید به فکر سیمای منظری بازار جهانی باشیم. تاکنون بسیاری از بازاری‌ها مانند سرای امین در این مهم همکاری داشتند اما به نسبت مساحت ۲۷ هکتاری بازار، نصف هکتار هم ساماندهی نشده. متاسفانه همکاری لازم وجود ندارد. اداره برق می‌گوید بازاریان سینی را بکشند و آن‌ها اصلاحات و برق‌کشی را انجام می‌دهند اما بازاریان یا همت لازم را ندارند یا پیگیری دراین خصوص انجام نمی‌شود. حتا اداره برق هم پیگیر نمی‌شود.
به گفته مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز، اداره برق می‌تواند پیمانکاری منصف به بازاریان معرفی کند تا هر مغازه سهم خود را برای ساماندهی پرداخت و کار پیش رود. البته در بخش‌هایی با انواع سیم کشی‌های غیر مجاز هم روبه رو هستیم که سبب درهم تنیدگی سیم‌ها شده چراکه گاها بازاریان از بخش‌های دیگر برای برق دار کردن مجموعه خود سیم کشیده‌اند که همین چالش دیگری برای ساماندهی این سیم‌هاست که به نوعی تبدیل به تارهای عنکبوت در بازار شده و منظر این میراث جهانی را مخدوش کرده‌اند.
زواری تاکید کرد: نباید فراموش کرد که یکی از عوامل مهم در اکثر آتش سوزی‌هایی که اتفاق می‌افتد ناشی از اتصال در سیم‌های برق است. سیم‌های غیر مجاز می‌توانند مشکل ساز شوند. نیاز است تا تعاملی برای ساماندهی این بخش صورت گیرد. شاید بتوان گفت هزینه ساماندهی این سیم‌ها برای هر مغازه ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان می‌شود و شاید برای یک راسته بازار در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان شود درحالی که فواید آن میلیاردی خواهد بود.
او یادآور شد: تمایل داشتیم ساماندهی این سیم‌ها به صورت زمینی انجام شود اما بعد از بررسی‌های لازم به این نتیجه رسیدیم که امکانش نیست چراکه در این صورت باید مدتی بازار تعطیل شود تا بتوان زمین را کند ضمن آنکه مشکلات دیگری درخصوص لوله‌ها و پروژه‌های زمینی مانند لوله‌های آب و… داریم که در زمین کار گذاشته شده‌اند و نمی‌توان دوباره کاری کرد.
مرمت و بازسازی دالان‌های بازار تبریز
مدیر پایگاه جهانی بازار تبریز درخصوص وضعیت مرمت و بازسازی دالان‌ها و راسته‌های این مجموعه نیز گفت: برخی راسته‌ها کسبه برای مرمت و بازسازی فعال هستند و از رنگ‌هایی که از آجرها درست شده‌اند برای رنگ‌آمیزی آجرهایی که سال‌ها روی آن‌ها دوده نشسته و سیاه شده‌اند استفاده می‌کنند. اما بخش‌هایی هم در بازار وجود دارد که اینگونه نیست و آجرها همانطور سیاه باقی مانده‌اند. هرچند ما به لحاظ مرمتی مواقع رنگ‌آمیزی نیستیم و می‌گوییم که رنگ و لعاب نزنند و نونوار نکنند اما از طرف دیگر برای نگهداری هم نیاز است کارهایی انجام شود که تراشیدن رویه آجرها کار مناسبی نیست از این رو ترجیح بر رنگ زدن توسط رنگ آجر است. سعی می‌کنیم نظارت داشته باشیم اما با کمبود کارشناس و وسعت بازار روبه رو هستیم. از دیگر سو چون بازاریان خودشان هزینه می‌کنند دوست دارند هر کاری دلشان می‌خواهد بکنند.
او همچنین از وضعیت مناسب حدود ۹۰ درصد از پشت بام‌های مجموعه بازار تبریز خبر داد و گفت: برای مرمت آن بخش‌هایی که شرایط مناسبی ندارد، مشارکت می‌کنیم. درحال حاضر در تیمچه شعربافان کوچک این کار انجام می‌شود. یکی از زیباترین تیمچه‌های بازار است اما درعین حال یکی از محدوده‌هایی است که پشت بام آن مشکل دارد. نورگیری‌های قدیمی را درحال احیا هستیم و قیرگونی‌ها را درست کردیم تا عایق کاری مناسب برای آن تامین شود. برخی از هزینه‌ها توسط بازاریان با مشارکت ما انجام می‌شود.
آتش سوزی و بعد از آن
بنابراین گزارش، طی دو دهه اخیر دو آتش سوزی بزرگ در بازار تبریز اتفاق افتاده. یکی از این آتش سوزی‌ها در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۸۸ خورشیدی حوالی ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه به وقوع پیوست. در جریان این حادثه بخش‌هایی از راسته‌ی تاریخی «ایکی قاپیلار» که مرکز فروش انواع پوشاک و لوازم آرایشی می‌باشد، دچار آتش‌سوزی شد. آتش سوزی دیگر در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۸ اتفاق افتاد و در شش ساعت آتش سوزی بخشی از سقف گنبدی بازار فرو ریخت، درها و پنجره‌های فراوانی شکست و دیوارهای نازک بین ستون‌ها نیز استقامت خود را از دست و بیش از ۱۰۰ مغازه در شعله‌های ویران کننده سوخت.
زواری درخصوص آخرین وضعیت این بخش از بازار تبریز بعد از آتش سوزی نیز گفت: مغازه‌ها کامل بازسازی شده‌اند و سیم کشی‌ها درست شده و سعی کردیم از این فرصت استفاده کنیم تا شرایط را مناسب‌سازی کنیم. بخشی که در سال ۱۳۸۸ دچار آتش سوزی شده بود و کامل ریخته بود با هسته بتنی پایه ریزی و از نو ساخته شده است. در آتش سوزی اخیر هم دیوارهایی که سیاه شده بود بتونه کاری و ساماندهی شد.
او تصریح کرد: مرمت در بازار تبریز مستمر است و هر روز ادامه دارد. البته بخش‌هایی از بازار و گنبدها طی سال‌ها و صده‌های گذشته ریخته است که در اولویت مرمت و بازسازی ما قرار دارد. ورودی پشت بازار امیر قبل از انقلاب ریخته که در برنامه مرمت و بازسازی قرار دارد. همچنین چندین گنبد از بازار کلاه فروشان در سیلی که ده‌ها سال پیش آمده بود ریخت و دیگر بازسازی نشد. الان هم به جای این طاق‌ها و گنبدها، یونولیت گذاشته‌اند که منظر جالبی ندارد و نیاز است تا بازسازی شوند. بازارچه رنگی نیز امسال با مشارکت بازاریان مرمت شد.
زواری خاطرنشان کرد: بیشتر بخش‌های بازار تبریز که نیازمند بازسازی و مرمت است قبل از انقلاب ریخته‌اند و تقریبا از ۲۷ هکتار بازار حدود ۱ هکتار نیازمند بازسازی است.