فرشاد گلزاری

نفوذ روسیه در افغانستان به دهه فعلی مربوط نمی‌شود بلکه این موضوع از زمان حیات اتحاد جماهیر شوروی تاکنون ادامه داشته و خواهد داشت. شاید بسیاری از مخاطبان این سطور حمله شوروی به افغانستان را به یاد نداشته باشند اما اگر تاریخ را تورق کنید می‌توانید ببینید که مسکو در سال 1979 میلادی (دی ماه 1358) دستور حمله به افغانستان از طریق مرزهای جنوبی را صادر کرد. در نتیجه دستوری که از سوی برژنف (دبیرکل وقت حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی) صادر شد، سپاه چهلم ارتش سرخ شوروی از مرزهای شمالی افغانستان وارد این کشور شد و چیزی در حدود 10 سال سربازان شوروی در این کشور حضور داشتند. آنچه در مورد نگاه حکومت شوروی به افغانستان باید مورد نظر قرار بگیرد این است که بر اساس اسناد موجود و همچنین اظهاراتی که از سوی مقامات فعلی روسیه مطرح می‌شود، شکست شوروی در افغانستان به دلیل مشکلات عدیده‌ای صورت گرفت که حاصل از فقدان شناختی بوده است. به عنوان مثال لوان جاگاریان، سفیر پیشین روسیه در مصاحبه‌های خود بعضاً اعلام کرده بود که ارتش شوروی و مقامات تصمیم گیرنده مسکو در سطوح نظامی و سیاسی نمی‌دانستند که جامعه افغانستان یک جامعه متعصب و مذهبی است  نباید این ارزش‌های آنها را نادیده گرفت. او در مصاحبه‌ای با ایلنا به تاریخ 18 بهمن 1395 اعلام کرده بود که چندین سال در دوران شوروی و در دهه 80 میلادی، در افغانستان حاضر بوده است و عموماً اشتباهات رخ داده در افغانستان را باید در چند سطح مختلف بررسی کرد؛ چراکه ویژگی‌های مهم این کشور را مد نظر نگرفته بودیم. به عنوان مثال در زمان شوروی سابق، می‌خواستیم با ارزش‌های سوسیالیستی و کمونیستی وارد کشوری مانند افغانستان شویم و توقع داشتیم که شهروندان این سرزمین ما را بپذیرند. مثلاً در افغانستان مراسم و جلسات با قرائت چند آیه از قرآن شروع می‌شود اما زمانی که من در افغانستان حاضر بودم سعی بر این بود تا با پخش «سرود انترناسیونال» این مراسم‌ها شروع شود که این اصلاً برای جامعه افغانستان قابل قبول نبود و ما جنبه مذهبی این کشور را در نظر نگرفتیم. این سخنان سفیر پیشین روسیه در ایران به خوبی به ما نشان می‌دهد که اساساً فدراسیون روسیه که حاصل فروپاشی شوروی است، از اقدامات مسکو در دهه 70 و 80 میلادی در خصوص پرونده افغانستان درس عبرت گرفته است و حالا که حکومت طالبان بعد از گذشت 20 سال مجدداً به کابل بازگشته، به دنبال آن است تا از تجربه‌های آن دوران به نفع خود بهره ببرد. روسیه از سال 2001 میلادی که ایالات متحده دست به حمله به افغانستان به بهانه مبارزه با تروریسم زد، سعی کرد تا نفوذ خود در افغانستان را به دلیل آنکه این کشور در محیط پیرامونی‌اش واقع شده، افزایش دهد اما این اقدام چندان برای کرملین آسان نبوده است. حالا با خروجی نظامیان ایالات متحده و همچنین شرکای آنها در قالب ناتو روس‌ها سعی دارند به هر ترتیب که شده خلأ حضور غرب در افغانستان به صورت مشخص به نفع خود هدایت و مهندسی کنند. 

بسیاری معتقدند که رویکرد روسیه در قبال طالبان و به دلیل دعوت از امیرخان متقی تغییر کرده و عده‌ای دیگر هم این موضوع را نادرست می‌دانند و اعتقاد دارند نوع نگاه مسکو به طالبان و پرونده افغانستان هنوز تغییر نکرده است

مشروعیت‌بخشی پله‌کانی  به طالبان؟!

 زمان زیادی از نشست‌های قبلی منطقه‌ای با حضور شخصیت‌ها و جریان‌های مختلف سیاسی ـ قومی افغانستان می‌گذرد و عملاً هیچ زمینه‌سازی برای تشکیل دولت فراگیر و ازسرگیری مذاکرات بین‌الافغانی از سوی کشورها و جوانب مختلف دخیل در مساله افغانستان وجود نداشته است

یکی از اقداماتی که روسیه از سال‌ها قبل در خصوص افغانستان به صورت مدون در دستور کار خود قرار داد، پایه‌گذاری «نشست فرمت مسکو» است. فرمت مسکو در سال 2017 میلادی به منظورارتقای روند آشتی ملی در افغانستان ایجاد شد و روس‌ها در آن زمان به دنبال آن بودند که بتوانند میان جریان‌های سیاسی و قومیت‌های مختلف افغانستان و دولت اشرف غنی یک آشتی و اتحاد ملی برقرار کنند تا مشکلات افغانستان کمتر شود و سطح روابط این کشور با جامعه جهانی بهبود پیدا کند، اما استقرار مجدد طالبان در کابل در سال 2021 میلادی این معادلات را بهم ریخت. با این تفاسیر قرار بر این است که فردا (جمعه) مصادف با 29 سپتامبر پنجمین «فرمت مسکو» درباره افغانستان در شهر «کازان» با حضور نمایندگان 10 کشور از جمله روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، چین، هند، ایران و پاکستان برگزار شود. نکته جالب این است که در نشست امسال و بر خلاف نشستی که نوامبر سال گذشته میلادی برگزار شد، از امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه افغانستان هم دعوت شده و او عصر روز سه‌شنبه کابل را به مقصد کازان روسیه ترک کرد و همین موضوع باعث شده تا رسانه‌های سراسر دنیا نشست مذکور را زیر ذره‌بین خود قرار دهند. از نظر مطبوعات مطرح دنیا حضور متقی و هیئتا طالبان در این نشست فرمت مسکو و قرار گرفتن آنها در کنار نمایندگان ویژه 10 کشور در امور افغانستان باعث شده تا اهمیت این رویداد سیاسی منطقه‌ای بیش از پیش اهمیت پیدا کند. بر اساس گزارش که خبرگزاری صدای افغان منتشر کرده، در جلسه امسالِ فرمت مسکو، مهمترین موضوع مورد بحث امکان ایجاد یک دولت موقت فراگیر در افغانستان با حضور طالبان است. این مساله در سخنان ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان و همچنین ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در روزهای گذشته بیان شده است همچنین ضمیر کابلوف به تازگی اعلام کرده که در نشست «فرمت مسکو» قرار است در مورد ایجاد حکومت فراگیر قومی ـ سیاسی در افغانستان بحث صورت گیرد. در این میان باید توجه داشت که اخیراً احمد مسعود، مسئول جبهه مقاومت پنجشیر به مسکو سفر کرده و مورد استقبال معاون رییس مجلس دومای این کشور و رئیس حزب روسیه قرار گرفت و به همین دلیل برخی از رسانه‌های مطرح جهان معتقدند این فعل و انفعال‌های سیاسی می‌تواند گویای رسیدن به یک توافق ملی و تشکیل حکومت فراگیر باشد. از منظری دیگر باید متوجه بود که زمان زیادی از نشست‌های قبلی منطقه‌ای با حضور شخصیت‌ها و جریان‌های مختلف سیاسی ـ قومی افغانستان می‌گذرد و عملاً هیچ زمینه‌سازی برای تشکیل دولت فراگیر و ازسرگیری مذاکرات بین‌الافغانی از سوی کشورها و جوانب مختلف دخیل در مساله افغانستان وجود نداشته است و بر همین اساس بسیاری از کارشناسان حوزه افغانستان به این نشست هم با دید تردید نگاه می‌کنند. آنچه در آخر به عنوان یک مساله گنگ و مبهم مورد بحث خواهد بود این است که بسیاری معتقدند که رویکرد روسیه در قبال طالبان و به دلیل دعوت از امیرخان متقی تغییر کرده و عده‌ای دیگر هم این موضوع را نادرست می‌دانند و اعتقاد دارند نوع نگاه مسکو به طالبان و پرونده افغانستان هنوز تغییر نکرده است. حال باید دید که خروجی فرمت مسکو چگونه این به این سوال 

پاسخ می‌دهد.