فرشاد گلزاری

همانگونه که بسیاری از کارشناسان و ناظران بین‌المللی پیش‌بینی می‌کردند، جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار کردند. بر اساس گزارش رویترز، دو طرف روز چهارشنبه 20 سپتامبر در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و در هتل محل اقامت بایدن در نیویورک ملاقات کردند. این دیدار در حالی انجام شد که از زمان روی کار آمدن مجدد نتانیاهو در تل‌آویو، دعوت از وی توسط کاخ‌سفید برای سفر وی به واشنگتن و دیدار با بایدن انجام نشد و همین موضوع باعث شد تا دو اتفاق رخ دهد. نخست آنکه عدم دعوت رسمی نتانیاهو به کاخ سفید از جانب جو بایدن نشان‌می‌دهد که دولت آمریکا از سیاست‌های کابینه جدید نتانیاهو از جمله ایجاد اصلاحات در ساختار قضائی ناراضی است و همچنین واشنگتن از رفتار تیم نتانیاهو در قبال شهرک‌سازی‌های متعدد در این دوره عصبانی است. 

همزمان با شنیده شدن اخباری در خصوص عادی‌سازی اسرائیل و عربستان، همپیمانان تندرو نتانیاهو تاکید کردند که از امتیازدهی‌های اسرائیل به فلسطینی‌ها که عاملی تعیین‌کننده در توافق عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی تلقی می‌شود، هرگز حمایت نخواهند کرد

البته نتانیاهو در واکنش به این انتقادها به بایدن اطمینان داد که تعهد اسرائیل به دموکراسی هرگز تغییر نمی‌کند اما نمایش نقشه جدید خاورمیانه توسط وی در صحن مجمع عمومی و نادیده گرفتن حقوق فلسطینی‌ها به صورت علنی نشان داد که نتانیاهو هنوز هم بر یکجانبه‌گرایی در داخل و پیرامون اراضی اشغالی تاکید دارد. مساله دوم این است که عدم دیدار این دو در کاخ‌سفید باعث شده تا نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به نوعی در داخل کابینه با اعتراضات و انتقادات زیادی روبرو شود؛ به گونه‌ای که اشخاصی مانند ایتمار بن‌گویر، وزیر امنیت داخلی اسرائیل و هم‌قطاران افراطی او بارها این نگرش و رویکرد تیم بایدن را به نقش کشیده‌اند اما این انتقادها از سوی بایدن در دیدار با نتانیاهو که در نیویورک انجام گرفت به نوعی پاسخ داده شد. بایدن در این دیدار بر لزوم تقویت «روابط ناگسستنی» که همان حمایت همه‌جانبه از اسرائیل در عرصه بین‌المللی است تاکید کرد اما از سوی دیگر به حفظ «ارزش‌های دموکراتیک» توسط نتانیاهو و کابینه وی هم اشاره کرد که نشان از تاکید بر نارضایتی وی از رفتار تل‌آویو دارد. آنچه در این میان مهم خواهد بود و به نوعی توجه تمام رسانه‌ها و مطبوعات جهان را به خود جلب کرد، گفت‌وشنود بایدن و نتانیاهو در خصوص عادی‌سازی و روابط عربستان سعودی و اسرائیل بود. در این خصوص رسانه‌های آمریکا اعلام کردند که تمرکز جلسه نیویورک بیشتر بر سر عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی بوده است و بایدن خطاب به نتانیاهو گفته است که اکنون فرصتی برای «ایجاد خاورمیانه با ثبات‌تر و مرفه‌تر» وجود دارد. واقعیت این است که نتانیاهو در نیویورک ترجیح داد با رئیس جمهور آمریکا مخالفتی نکند. او اما تاکید کرد تحت رهبری او یک صلح تاریخی بین اسرائیل و عربستان سعودی ممکن است اما در این میان باید متوجه بود که سعودی‌ها از چندین ماه قبل بر این موضوع تاکید داشته و داشتند که در قبال عادی‌سازی روابط با تل‌آویو، امتیازاتی را از ایالات متحده و همچنین اسرائیل دریافت خواهند کرد. اینکه آیا عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی به نتیجه خواهد رسید یا خیر موضوعی است که هم نتانیاهو برای آرام‌سازی وضعیت خود در داخل و هم بایدن برای انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا بدان نیاز دارند اما باید متوجه بود که هم در تل‌آویو و هم در واشنگتن مخالفانی وجود دارند که به نوعی خواهان پیوند عربستان و اسرائیل نیستند. 

عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی موضوعی است که هم نتانیاهو برای آرام‌سازی وضعیت خود در داخل و هم بایدن برای انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا به تحقق آن نیاز دارند

سایه سنگین مخالفان بر سر نتانیاهو 

در خصوص مخالفت‌ها در اسرائیل باید گفت که اساساً راست‌گرایان حاضر در کابینه نتانیاهو علیه وی دست به کار شده‌اند. مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین در این خصوص اعلام کرد که انتقادات وزرای تندرو کابینه اسرائیل از دادن هرگونه امتیاز به فلسطینی‌ها در چارچوب هرگونه توافق احتمالی با عربستان سعودی، منجر به شکل گیری اختلافاتی میان آنها و نتانیاهو شده است. نتانیاهو در اظهار نظری در اینباره تاکید کرد که تصمیم گیرنده در داخل کابینه، شخص وی است و کابینه تصمیم به جلوگیری از فروپاشی تشکیلات خودگردان فلسطین علی‌رغم مخالفت بتسلئیل اسموتریچ، وزیر تندرو دارایی و ایتامار بن گویر، وزیر تندر امنیت داخلی گرفته است. نتانیاهو درباره واکنش اسموتریچ و بن گویر به دادن هرگونه امتیاز به فلسطینی‌ها در چارچوب توافق با عربستان سعودی گفته است که «آنها فقط حرف می‌زنند و در نهایت «صرفاً یک سیاستمدار» هستند، اما مردم نمی‌دانند ائتلاف فعلی کابینه چگونه عمل می‌کند؛ آنها (وزرای تندرو) هستند که در ائتلاف به من ملحق شده‌اند، نه من به آنها». این اظهارات پس از آن بیان شده که همپیمانان تندرو نخست‌وزیر اسرائیل به رهبری بن گویر و اسموتریچ اخیراً تاکید کردند، از امتیازدهی‌های اسرائیل به فلسطینی‌ها که عاملی تعیین‌کننده در توافق عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی تلقی می‌شود، هرگز حمایت نخواهند کرد. ایتامار بن گویردر این باره تاکید کرده بود اگر امتیازهایی که به شکلی گسترده عاملی تعیین‌کننده در توافق عادی‌سازی روابط با عربستان تلقی می‌شود، به فلسطینی‌ها داده شود، حزبش به همراه حزب اسموتریچ، از ائتلاف حاکم عقب‌نشینی خواهد کرد. 

اظهارات بن گویر پس از سخنرانی نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل و تاکید او بر «تحقق گشایشی در روند عادی‌سازی روابط با ریاض و ایجاد خاورمیانه‌ای جدید» مطرح شد اما نکته مهم این است که دو حزب «عوتسما یهودیت» و «صهیونیسم دینی» به ترتیب به رهبری بن گویر و اسموتریچ در مجموع ۱۴ کرسی کِنست (پارلمان اسرائیل) را در اختیار دارند و بدون آنها ائتلاف نتانیاهو اکثریت خود را از دست خواهد داد و اگر این اتفاق رخ دهد بدون شک کابینه فرو می‌پاشد و باید نتخابات زودهنگام برگزار شود. اما این مخالفت‌ها با عادی‌سازی احتمالی روابط اسرائیل و عربستان سعودی صرفاً به داخل اسرائیل مربوط نمی‌شود، بلکه در واشنگتن هم چنین مخالفت‌هایی دیده می‌شود. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی در اینباره نوشته است که «مقامات آمریکایی با عربستان درباره یک پیمان امنیتی، مشابه توافق ژاپن و کره‌جنوبی مذاکره خواهند کرد؛ به این معنا که عربستان سعودی به یک متحد نزدیک تبدیل خواهد شد و به تبع آن آمریکا متعهد به تضمین امنیت آن در منطقه می‌شود اما امضای چنین توافقی به این معنا است که برای محافظت از یکی از استبدادی‌ترین کشورهای خاورمیانه، سربازان آمریکایی در معرض خطر قرار می‌گیرند». در همین راستا، سایت MSNBC  هم اعلام کرده که دستیابی به یک پیمان دفاعی مشترک به منزله «پیروزی غیرمعمول برای عربستان» خواهد بود. بر همین اساس حالا باید منتظر بود و دید که این مجادله دو تل‌آویو به کدام سمت و سو خواهد رفت.