علی سقائیان سفیر پیشین ایران در ارمنستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که با توجه به دامنه حملات آذربایجان به قره‌باغ و توافق انجام شده بین دو کشور، ارزیابی شما از این توافق چیست، گفت: به نظر من قطعا فشارهایی که روی دولت آذربایجان از طرف ما در هفته گذشته بود و نکاتی که رئیس‌جمهور در نیویورک در مصاحبه‌ آخرشان اعلام کردند که منطقه تحمل و توان چنین جنگ طولانی را ندارد و از طرف دیگر فشار مسکو در این زمینه باعث شد تا این توافق به دست بیاید. نکته بعدی هم  مربوط به وضعیت ارامنه است. نیروهای نظامی ارامنه قره‌باغ بعد از شکل‌گیری دولت آقای پاشینیان هم عوض شدند و آنها هم تمایل و توان درگیری نظامی و جنگ را نداشتند. بنابراین دو طرف در حال مذاکره هستند و دور اول مذاکرات تمام شده است و به نظر من مطلب خیلی روشن و واضح است. چیزی هم که آقای علی‌اف خواستار آن بود، در یک عملیات یک روزه بسیار کوتاه به دست آورده است.

سقاییان در پاسخ به این سوال که چه عواملی باعث شده این توافق به این سرعت رخ بدهد، گفت: تحلیل شخصی من این است که این اتفاق حاصل توافق پنهان پشت پرده‌ای بوده که بین پاشینیان و الهام‌علی‌اف نوشته شد. زمانی که پاشینیان روی کار آمد، ما شاهد پیشروی نیروهای نظامی در جنگ ۲۰۲۰ بودیم، به نظرم این موضوع یک توافق بود کمااینکه قبلا هم آقای پاشینیان رسما اعلام کرد که قره‌باغ را جزو حاکمیت آذربایجان می‌داند، بنابراین این موضوع جای تعجب ندارد که به توافق رسیده‌اند. 

سفیر پیشین ایران در ارمنستان در پاسخ به این سوال که چه کارهایی باید صورت بگیرد تا این صلح تداوم بیشتری داشته باشد، گفت: قطعا پایداری و تعهد طرفین و مسئولین باکو و ایروان که جز اولین حافظان و ناظرین این مسأله هستند، در این زمینه موثر است و آنها می‌توانند بر پایندی طرفین به تعهدات نظارت کنند تا صلح ادامه داشته باشد و بعد از آن ناظرین دیگر توافقنامه مانند مسکو، تهران و آنکارا نیز اهرم‌های دیگری هستند که می‌توانند برای عملیاتی شدن این توافقنامه و تداوم این صلح فعال شوند. 

سقاییان در پاسخ به این سوال که نقش ایران در این توافق چه بوده و این رفتار تاثیرگذار به چه شکل باید ادامه‌دار باشد، گفت: ایران در ابتدا بعد از مذاکراتی که طرفین باکو و ایروان داشتند، رسما موضع خود را اعلام کرد که قره‌باغ را جزو خاک آذربایجان می‌داند. از طرف دیگر رایزنی‌های فعال وزیر امور خارجه با دو طرف و همچنین مذاکرات مقامات نظامی ما حاکی از این مسئله است و همچنین سفر وزیر خارجه ترکیه به تهران و مسائل مطرح شده نشان می‌دهد که وزنه ایران در این توافق قطعا سنگین بوده است. 

وی در پاسخ به این سوال که نقش بازیگران خارجی در این منطقه چطور تعریف می‌شود، گفت: اگر بخواهم به بازیگران خارجی اشاره کنم باید از گروه مینسک نام ببرم که تقریبا خیلی نفوذ و اثری در این مسائل نداشت. گروه ۳+۳ در دوبار نشست‌هایی که داشتند بی‌تأثیر نبودند اما اولین تأثیرگذاری در منطقه را ایران، ترکیه و مسکو می‌توانند داشته باشند. باید اشاره کنم که نیروهای فرامنطقه‌ای آمریکا و اروپا از جمله فرانسه یا حتی رژیم‌صهیونیستی به هیچ‌وجه نمی‌توانند در این منطقه نقشی داشته باشند. اگر هم قرار باشد نیروهای حافظ صلح باشند یک طرف اصلی آن باید نیروهای منطقه‌ای از جمله ایران، ترکیه و روسیه باشند.

سقاییان در پاسخ به این سوال که فکر می‌کنید نقش بازیگران خارجی در پایدار بودن صلح بین آذربایجان و ارمنستان تاثیرگذار خواهد بود، گفت: صددرصد. در رابطه با وضعیت آذربایجان از نظر مسائل اقتصادی و انرژی که بیشتر از طریق گاز و نفت بوده و یکی از خریداران آن اروپایی‌ها هستند، این مسأله می‌تواند بی‌تأثیر نباشد. اما این تاثیر به مواضع‌شان هم برمی‌گردد البته فرانسه مواضع متفاوتی با باکو دارد و از طرف دیگر انگلیس با علی‌اف بسیار نزدیک است و کشورهای دیگر هم روابط خوبی داشته و دارند و به نظرم بی‌تأثیر نیست.

سفیر پیشین ایران در ارمنستان در پاسخ به این سوالکه با توجه به اتفاقاتی که رخ داد و مواضعی که ایران درپی گرفت، چقدر می‌توان به بهبود روابط بین تهران و باکو امیدوار بود، گفت: اصل این است که شما باید با همسایگان‌تان مشکلات‌تان را از طریق مذاکره و گفت‌وگو حل کنید. ما در ایران ۱۵ همسایه داریم که علیرغم مشکلاتی که با برخی از آنها داشتیم مسائل را با گفت‌وگو حل کردیم. باکو به ایران نیاز دارد و ما هم همسایه بدی برای باکو نبودیم. ضمن اینکه ما در مقاطعی هم ناجی باکو و مردم آذربایجان بودیم. مسائلی که در سال گذشته در سفارت آذربایجان پیش آمد اکنون در حال رایزنی است، پیشرفت‌های خوبی داشته و قطعا آقای علی‌اف همان‌طور که قول داده بعد از آزادسازی مناطق، از شرکت‌های ایرانی هم دعوت به عمل می‌آورد تا در بازسازی مناطق اشغالی و آزادشده شرکت داشته باشند. به نظرم ما به سمت تحکیم روابط تجاری، استراتژیک و سیاسی بیش از پیش جلو خواهیم رفت و مشکلی نخواهد بود. عوامل ثالث و فرامنطقه‌ای به نظرم بی‌تأثیر هستند، ما در گذشته و در مذاکرات دوجانبه‌مان موارد خط‌قرمزهایمان را به صراحت اعلام کردیم.

وی در پاسخ به این سوال که باتوجه به اینکه اسرائیل در موضوعات امنیتی روی آذربایجان تاثیرگذار است، به چه شکل می‌توانیم خطر اسرائیل را از منطقه قفقاز دور کنیم، گفت: سابقه رژیم‌صهیونیستی قطعا نشان داده فلسفه وجودی او برخلاف آرامش و امنیت است. به هرحال اسرائیل کشوری است که هم سلاح تولید می‌کند، هم سلاح می‌فروشد و از طرف دیگر به رژیم کودک‌کش معروف است. به نظرم آقای علی‌اف خطرات را بهتر می‌داند و ما هم خط‌قرمزهایمان مشخص است. اما برمی‌گردد به اینکه ما چگونه طرف مقابل ما از خط قرمزمان مطلع شود. البته طرف باکویی از نظرات ما مطلع است و امیدوار هستیم توسعه روابط دو کشور و همسایگان با کشورهای دوست مثل ایران مانند قبل از این واقعه رو به جلو برود. زیرا دوستی ما طولانی‌تر، تاریخی‌تر و در عین‌حال فصل مشترک روابط دو کشور از موضع تمدنی و فرهنگی، بیش از عمر رژیم‌صهیونیستی است، بنابراین باکو باید بیشتر به این موضوع توجه کند.

سقاییان در پاسخ به این سوال که چقدر احتمال دارد توافق صورت گرفته در ابعاد گسترده بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان مطرح شود. در این صورت وضعیت کریدورهای مورد مناقشه به چه شکل پیش می‌رود و ایران باید در این ماجرا بر اساس منافع ملی چه رویکردی در پیش بگیرد، گفت: با توجه به وضعیت جدید قره‌باغ اهمیت کریدور لاچین که از نظر ایروان اهمیت داشت از بین می‌رود. در مقابل لاچین،  آذری‌ها طرح دسترسی به نخجوان را مطرح کردند که الان به عنوان کریدور زنگزور آن را مطرح می‌کنند. به نظر من این مسأله محلی از اعراب ندارد.

وی افزود: در عین حال که ایران دسترسی به نقشه آن از طریق جاده کنار ارس را طی سالیانی که این محل مورد مناقشه بود، آزادانه بدون هیچ شرط و پیش‌شرطی در اختیار باکو قرار داده است. از طرف دیگر راه‌آهنی که در دوره شوروی سابق بود از طریق خاک آذربایجان و ارمنستان به سدلک در غرب می‌رسید، به نظر من یکی از پروژه‌های خوبی است که می‌تواند این راه‌آهن احیا شده و از طریق راه ریلی، حمل‌ونقل ادامه پیدا کرده و دسترسی به نخجوان راحت‌تر شود. ضمن اینکه به این نکته باید اضافه کنم که باکو از طریق آسمان به راحتی به نخجوان رفت و آمد دارد و مواردی که مورد نیاز است را منتقل کرده یا رفت و آمد مسافری دارد. جلفا و نخجوان همسایه‌های خیلی خوبی هستند و ما همیشه در کنار مردم نخجوان بودیم. به نظرم نقش دالان با این مسأله فیصله پیدا می‌کند‌.

این کارشناس منطقه قفقاز افزود: نکته‌ای که می‌خواهم بر آن تاکید کنم آن است که بعد از صلحی که در منطقه قفقاز رخ داد و مذاکرات به سرعت پیش رفت و یک دور مذاکره بین طرف قره‌باغ و آذربایجانی انجام شد، صلح پایدار باید در قره باغ و آذربایجان ادامه‌دار باشد و مسائلی که باعث دامن زدن به حضور نیروهای بیگانه بود کنار برود تا منطقه روی صلح را ببیند. مسئله دیگر اینکه ما باید نتایج بسیار مطلوبی از نظر امنیت و بعد از آن جذب سرمایه خارجی در منطقه، عبور و مرور سالم، تامین امنیت خطوط ریلی، انرژی، برق، گاز، و دسترسی کشورها به دریای آزاد را شاهد باشیم که این واقعه و صلح در توسعه زیرساخت‌های کشورهای منطقه از جمله ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه تاثیرگذار خواهد بود.