سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان که به اختصار سپهتن نامیده می­ شود، اطلاعاتی از جمله سرعت، مشخصات گواهینامه راننده، ساعت کارکرد و سایر اطلاعات لازم را از طریق سیم کارت GPRS  دار به مراکز پلیس راهور ارسال می­ کند. این سیستم قادر است با عبور وسیله نقلیه، از طریق شبکه ارتباطی [1]DSRC اطلاعات مذکور را جمع آوری و عملکرد وسیله نقلیه را مورد ارزیابی قرار دهد و به صورت پویا، به تبادل داده با مرکز داده خود مبادرت نماید.

بهینه سازی مصرف سوخت و تخصیص بر اساس پیمایش ناوگان

راه ­اندازی این سامانه اهداف نظارت بر وسایل حمل و نقل عمومی اعم از باری و مسافری، گواهینامه رانندگان، رفتار رانندگان در طول سفر، مجوز های لازم برای حمل بار و مسافر، تخلفات رانندگی و ایمن بودن سفر را رهگیری می­ کند که کاهش تصادفات و کاهش تعداد مصدومان و جان­باختگان حوادث رانندگی را به دنبال دارد. همچنین این سامانه، مدیریت مصرف سوخت و تخصیص سوخت بر اساس میزان پیمایش ناوگان حمل و نقل عمومی را میسر می­ سازد که گام موثری در جهت بهینه سازی مصرف سوخت و جلوگیری از قاچاق آن محسوب می ­شود.

ایده اولیه این سامانه از سال 1390 مبنی بر ارائه یک سخت افزار کنترلی برای تامین امنیت ناوگان عمومی شکل گرفت. تصویب آن در جلسه 15/11/1393 هیئت وزیران به پیشنهاد وزارتخانه ­های نفت و راه و شهرسازی با هدف روان­سازی تامین سوخت مورد نیاز ناوگان حمل و نقل بار و مسافر صورت گرفت. طبق این مصوبه، وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور مکلف به راه ­اندازی و تجهیز ناوگان مذکور تا پایان نیمه اول سال      1395به سامانه سپهتن شدند. همچنین مسئولیت طراحی و بهره­ برداری از این سامانه به سازمان راهداری و حمل و نقل جاده­ ای کشور محول شد. در ابتدا 18000 اتوبوس بین­ شهری و کامیون به این سامانه مجهز شدند اما اجرای این طرح بر روی سایر ناوگان ناقص ماند. در ادامه، وزارت نفت در جلسه­ 30/10/1398 شورای اقتصاد، درخواست ایجاد سیستم پایش هوشمند تردد ناوگان حمل و نقل جاده ­ای برای 368000دستگاه ناوگان دیزلی برون شهری (کامیون و اتوبوس) را ارائه کرد که مطابق آن، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای کشور، شرکت بهینه سازی مصرف سوخت، پلیس راهور و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده ­های نفتی مسئولیت ایجاد و اجرای این سامانه را بر عهده گرفتند که در این مرحله نیز این سامانه به طور کامل راه ­اندازی نشده و به اهداف خود نرسید.

فرجام اجرای سامانه سپهتن

اردیبهشت ماه سال جاری بود که خبری تحت عنوان تفاهم نامه چهارجانبه سازمان های مسئول ( وزارت نفت، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ­ای، شرکت بهینه سازی مصرف سوخت، پلیس راهور و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده ­های نفتی ) برای ایجاد سامانه سپهتن در رسانه ­ها منتشر شد. در واقع این سومین عزم دستگاه­ های مسئول برای راه ­اندازی و اجرای این سامانه بود که براساس آن، نیمی از ناوگان حمل بار و 100 درصد ناوگان حمل مسافر، تا پایان سال 1402 به این سامانه مجهز خواهند شد.

با این حال با توجه به مصاحبه­ های مسئولان امر در سال­ های اخیر و برشمردن مزایای اجرای این طرح از جمله کنترل قاچاق سوخت (که به دلیل شیوه عملکردی تخصیص سهمیه گازوییل به بارنامه­ های صادره شرکت­ های حمل و نقلی تحت عنوان سهمیه پایه ­ای و عملکردی انجام می­ گیرد)، تاکنون به دلایل نامعلوم این سامانه به نقطه­ مطلوب اجرایی با توجه به وضعیت ناتراز عرضه و تقاضا سوخت در کشور نرسیده است.

* کارشناس حمل و نقل