صاحب‌خبر - گروه هسته‌ای: مرکز هسته‌ای «خنداب»؛ شاید نام شهر بزرگ‌ترین رآکتور آب سنگین غرب آسیا برای کمتر کسی آشنا باشد ولی زمانی که حرف از مرکز آب سنگین اراک ‌زده می‌شود، خیلی‌ها به خاطر می‌آورند یک مرکز هسته‌ای در نزدیکی اراک وجود دارد که قلب هسته‌ای ایران نام گرفته است. مرکز هسته‌ای اراک - شامل مجتمع تولید آب سنگین و رآکتور 40 مگاواتی آب سنگین - در 75 کیلومتری اراک به سمت خنداب واقع شده است. از دهه‌های گذشته دادن آب سنگین به ایران جزو کالاهای تحریمی محسوب می‌شد و ایران دسترسی به آن نداشت. آب سنگین بعد از مواد غنی‌سازی‌شده، دومین سازوکار مهم و راهبردی در صنعت هسته‌ای است. ایران تقریبا جزو نخستین کشورهای غرب آسیا در تولید آب سنگین محسوب می‌شود. کار ساخت مجتمع از سال ۱۳۷۷ آغاز و تمام مراحل طراحی و اجرای آن توسط متخصصان ایرانی انجام شد. بهره‌برداری از این رآکتور سال ۱۳۸۵ آغاز شد و نخستین قطره‌های آب سنگین در آن سال تولید شد. ایران تا قبل از سال 93 بیش از 8 تن آب سنگین تولید کرد و اکنون بیش از 20 تن تولید می‌کند که به گفته یکی از مسؤولان این رآکتور، مشتریان زیادی از سراسر جهان دارد. ابتدا دلیل این حجم مشتری را از مسؤولان این رآکتور سوال کردیم؛ پاسخ این بود: ایران آب سنگین بسیار باکیفیتی نسبت به مشابه اروپایی و آمریکایی تولید می‌کند، از این رو مشتریان بسیار زیادی دارد. مهم‌تر آنکه ایران به قیمت خیلی بیشتر به آنها می‌فروشد و هیچ مشکلی هم در پرداخت آن توسط طرف خارجی وجود ندارد. هر سوی مرکز هسته‌ای خنداب یا همان اراک معروف می‌رویم، دستاوردی جدید از دانشمندان هسته‌ای ایران مشاهده می‌کنیم. این دانشمندان تاکنون توانسته‌اند به دانش شناسایی بیش از 100 ایزوتوپ دست پیدا کنند که در جهان بی‌نظیر است. به یکی از کارکنان خنداب گفتیم شما این همه تولیدات هسته‌ای دارید و مردم می‌پرسند این تولیدات به چه کار می‌آید. او جواب می‌دهد از بهمن 97 به بعد ایزوتوپ‌ها شناسایی شد که بعدها در پزشکی از آن استفاده شد و بسیاری از سرطان‌ها که قابل درمان نبود، توسط همین تولیدات صنعت هسته‌ای درمان شد. یکی از نکات جالب دیگر که صنعت هسته‌ای می‌تواند به کمک کشور بیاید، موضوع شناسایی میادین نفتی جدید است که از آب سنگین برای ردیابی و شناسایی میدان نفتی استفاده می‌شود. تولیدات رآکتور شامل آب سنگین و آب سبک است که از محصولات جانبی آب سنگین به شمار می‌رود. آب سبک جهت درمان و پیشگیری از سرطان کاربرد دارد. آب سنگین تولیدی این رآکتور در حوزه‌های مختلف از جمله زیست‌شناسی، پزشکی و فیزیک کاربرد دارد. همچنین از آن به عنوان ماده خنک‌کننده برای رآکتور‌های هسته‌ای و تولید رادیودارو استفاده می‌شود. آب سنگین قابلیت استفاده در رآکتور‌های تحقیقاتی و رآکتور‌های تولید نیرو را دارد که در اصطلاح به رآکتور‌های آب سنگین (Heavy-Water Reactor) موسوم هستند. اهمیت اصلی و در عین حال تفاوت عمده آن با رآکتورهای آب سبک در این است که آب سنگین «اقتصاد نوترون» را افزایش داده و با کند کردن شتاب نوترون، احتمال شکافت هسته‌های اورانیوم را بالا می‌برد. این ویژگی سبب می‌شود در رآکتورهای حاوی آب سنگین از اورانیوم طبیعی یا به عبارتی از اورانیوم غنی نشده استفاده شود که این خود به تنهایی مزیت بزرگی محسوب می‌شود. یکی دیگر از مزیت‌های این نوع رآکتورها این است که بدون نیاز به خاموش کردن رآکتور، تعویض سوخت‌های مصرف شده با سوخت‌های جدید به طور دائم امکان‌پذیر است. ایران نهمین کشور تولیدکننده آب سنگین در دنیاست. البته کاربرد اصلی آب سنگین در رآکتورهای آب سنگین است که به عنوان خنک‌کننده و کندکننده شتاب نوترون‌ها استفاده می‌شود اما تولید ایزوتوپ‌های پایدار و ترکیبات دوتره از محصولات تولیدی در این مجتمع است. در همین رابطه محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در زمان بازدید اهالی رسانه از رآکتور اراک گفت: با یک برنامه‌ریزی دقیق برای از بین بردن هیاهو، پیشرفت و سرعت بخشیدن در همه برنامه‌ها را سرلوحه کار خویش قرار داده‌ایم تا شاهد تاثیرات این صنعت در زندگی مردم باشیم و بتوانیم جلوه‌ای از اقتدار ملی را نمایان کنیم. وی افزود: خروجی رقم خورده از فعالیت‌های سازمان انرژی اتمی ایران با همه تهدیدها، تخریب‌ها، خرابکاری‌ها و دیگر موارد، جلوه‌ای از باور و اعتقاد تک‌تک تلاشگران و دانشمندان ما در این صنعت است؛ در فضا و شرایط سیاسی که برای فعالیت هسته‌ای ایران رقم زده‌اند، همکاران بنده با اعتماد به نفس و قدرت، وظایف خویش را دنبال می‌کنند. رئیس سازمان انرژی اتمی بیان کرد: دشمنان ایران دنبال ایجاد رعب و ناامیدی بوده و هستند و با مطرح کردن مسائلی نظیر فرار مغزها و خالی شدن کشور از وجود متخصصان، به آن رنگ می‌دهند. اسلامی در ادامه نشست صمیمانه با خبرنگاران حاضر در مرکز هسته‌ای شهدای خنداب به افق و چشم‌انداز ۲۰ ساله سازمان انرژی اتمی ایران اشاره کرد و گفت: یک ریل‌گذاری و مسیر پرسرعت را برای تحقق اهداف صنعت هسته‌ای کشور به وجود آورده‌ایم به ‌طوری‌ که همه اقدامات در بخش‌های مختلف سوخت هسته‌ای، انرژی، لیزر، پلاسما، پرتوها، محیط زیست، آب و خاک و دیگر موارد، نشأت گرفته از یک تفکر منسجم و تحت تاثیر این چشم‌انداز است. وی افزود: بر این اساس کار را از سال ۱۴۰۱ آغاز کردیم و توانستیم ۱۵۹ دستاورد دانشی را به ثبت برسانیم و این روند همچنان ادامه دارد. اسلامی با اشاره به اینکه به لحاظ کمی وکیفی به دنبال رونق اقتصاد هسته‌ای هستیم، گفت: در بورس‌های بزرگ دنیا، صنعت هسته‌ای یکی از صنایعی است که بالاترین تراز را دارد که تاکنون ما از این امر مهم غفلت کرده‌ایم، البته در نظر داریم در مسیر ویژه‌ای به اقتصاد هسته‌ای توجه خاص داشته باشیم. وی تصریح کرد: با کاری پرسرعت و بر اساس قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی توانسته‌ایم در عرصه غنی‌سازی، در 1.5 سال گذشته به اندازه ۱۱ سال ظرفیت‌سازی کنیم و باید تاکید کنم همچنین توانسته‌ایم تمام سرفصل‌های صنعت را که برای ما مهم بوده است، فعال کنیم. معاون رئیس‌جمهور در ادامه با بیان اینکه در این مسیر طبق تاکید مقام معظم رهبری لازم است در راستای جهاد تبیین حتما روایتی پیش‌دستانه از دستاوردها و تلاش صنعتگران ایرانی داشته باشیم، گفت: به عنوان مثال آب سنگین مرکز هسته‌ای خنداب امروز متقاضی فراوانی دارد، زیرا با مصرف آن، متوجه کیفیت و خلوص بالای آن شده‌اند و به دنبال خرید آب سنگین ایران هستند. وی افزود: مشتقات آب سنگین بسیار گرانقیمت است و در حال تکمیل سرمایه‌گذاری در این زنجیره با ارزش افزوده بالا هستیم. بازدید 2 روزه اهالی رسانه از این مجتمع هسته‌ای نشان داد تولید آب سنگین در اراک بیانگر چند مورد است. ابتدا اینکه مرکز هسته‌ای خنداب با همه تحریم‌ها و فشارهای دشمن همچنان پویاست و دانشمندان و کارکنان آن وقتی درباره دستاوردهای جدیدش صحبت می‌کنند، ذوق زیادی دارند که نشان‌دهنده به ثمر نشستن تلاش‌های آنهاست. دومین موضوع که درباره مرکز هسته‌ای خنداب وجود دارد این است که این مرکز آب سنگین «قلب تپنده هسته‌ای ایران» است و همچنان نبض این قلب مانند ساعت دقیق کار می‌کند.∎​