به گزارش «تابناک»؛ ظرف چند روز گذشته، کارشناسان ایرانی برای نخستین بار از سرچشمه‌های هیرمند در افغانستان بازدید کردند و بر اساس اخبار موجود، هیات ایرانی همچنان در افغانستان مستقر است تا گزارش دقیقی از این بازدید را تهیه و به ایران ارسال کند.
بر اساس گفته‌های معاون آب و آبفای وزیر نیرو، این کارشناسان از محل ایستگاه آب‌سنجی دهراود در بالادست سد کجکی بر روی رودخانه هیرمند بازدید کردند.
آنطور که "محمد جوانبخت" اشاره کرده است، براساس معاهده، در مواقعی که تأمین حقابه کشورمان از سوی افغانستان صورت نمی‌پذیرد با درخواست طرف ایرانی، از ایستگاه دهراود بازدید می‌شود.
معاون وزیر نیرو در همین باره تصریح کرد: هیات کارشناسی ایران پس از دیدن میزان آب رودخانه در ایستگاه آب‌سنجی دهراود، خواستار تحویل حقابه جمهوری اسلامی ایران شد و توافق شد در نشست‌های کمیته فنی، در آینده نزدیک درخصوص نحوه تحویل حقابه تصمیم‌گیری شود.
اشاره معاون وزیر نیرو به تصمیم گیری پیرامون نحوه تحویل حقابه هیرمند به ایران در حالی مطرح شده است که از آن سو امارت اسلامی افغانستان در اطلاعیه‌ای قابل تامل، بر تایید ادعا‌های پیشین طالبان توسط ایران تاکید دارد.
در بخشی از این طلاعیه آمده است: «امارت اسلامی افغانستان متعهد است در قول و عمل هر خیری ممکن است مخصوصاً در بخش آب که ماده حیاتی برای زندگی بشر بوده است را برای مردم خویش و ساکنان سیستان ایران برساند. در همین راستا به منظور رفع ابهامات به تاریخ ۱۸ اسد سال ۱۴۰۲ زمینه بازدید هیات جمهوری اسلامی ایران از دستگاه آبشناسی دهراود مساعد شد تا جریان آب را مشاهده و اندازه‌گیری کنند.
هیات ایرانی پس از مشاهده و اندازه‌گیری، جریان آب سال جاری را از اثر خشکسالی‌های ناشی از پدیده جهانی تغییر اقلیم به تداوم سال‌های گذشته به مراتب کمتر از سال نرمال آبی ارزیابی کردند. هیات ایرانی دریافتند که دریای هلمند دارای حداقل جریان آب بوده و معاونین آن مانند ارغنداب، موسی قلعه، ارغستان و ترنک به شکل کامل خشکیده‌اند و تنها در حالت سیلابی آب در آن‌ها جریان دارد.
بر اساس تحلیل آمار و ارقام جریان آب به وضاحت می‌توان دریافت که هیچ نوع فعل و اراده انسانی در عدم پرداخت حقابه ایران دخیل نیست، بلکه حالت مجبوره باعث این حالت شده است. امارت اسلامی افغانستان مجدداً تاکید می‌کند در صورت بارندگی و مساعد شدن شرایط، حقابه ساکنین پایین دست دریای هلمند و سیستان جمهوری اسلامی ایران را تامین خواهد کرد.»
همانطور که دیده می‌شود، در اطلاعیه طالبان از این بازدید نشانه‌ای از پرداخت حقابه حداقل در سال جاری دیده نمی‌شود و از قرار معلوم به رغم بازدید هیات کارشناسی ایرانی، نمی‌توان به دریافت حقابه امسال هیرمند امیدوار بود.
اطلاعیه‌ای که البته در آن به نقش و میزان اثر گذاری سد و بند‌های افغانستان بر روی رود هیرمند همانند بند کمال خان و نیز انحراف کردن منابع آبی رود به سمت شوره زار گودزره اشاره‌ای نشده و تنها به پدیده تغییر اقلیم و خشکسالی آن هم به صورت کلی اشاره شده است.
به هر صورت باید منتظر ماند و دید از گزارش دقیق هیات ایرانی چه خروجی بیرون خواهد آمد و در ادامه ایران فرایند پیگیری و تعاملات دیپلماتیک چه دستاوردی برای جمهوری اسلامی ایران و مردم جنوب شرق کشور حاصل خواهد شد.
گفتنی است، سد کَجَکی، یکی از سدهای مهم افغانستان است که بر روی رود هیرمند احداث شده و در فاصلهٔ ۱۶۱ کیلومتری شهر قندهار در ولایت هلمند قرار دارد. کارکرد این بند برای آبیاری ۱٬۸۰۰ کیلومتر مربع از زمین‌های خشک و هم‌چنین تولید برق است و گنجایش آبگیری این سد ۲٫۸ میلیارد متر مکعب است یعنی یک‌سوم ذخیره دریاچهٔ هامون است.