تعادل|

 مساله حق آبه‌ای که ایران باید از کشورهای همسایه خود چه در شرق، چه شمال و چه غرب دریافت کند هر روز به معضلی پیچیده‌تر تبدیل می‌شود. بعد از اینکه أفغانستان از دادن حق آبه هیرمند خودداری کرده و بارها و بارها مذاکرات در این باره هم به نتیجه نرسیده و حالا دیگر هیرمند و هریرود آستانه خشک شدن را هم رد کرده‌اند. کاهش تراز آب دریای خزر هم به یکی دیگر از مشکلات ایران تبدیل شده است.

اینکه روسیه مانع از ورود آب رودخانه ولگا به خزر می‌شود باعث شد تا تراز آب دریای خزر طی دو سال گذشته ۶۰ سانتیمتر کاهش پیدا کند مساله‌ای که هر چند مسوولان سعی دارند درباره آن حرفی به میان نیاورند اما دیپلماسی آب در ایران روزهای خوبی را پشت سر نمی‌گذارد و معلوم نیست بر کدام مدار استوار است که نتوانسته همسایه‌های خود را وادار به رفتار قانونی در این زمینه کند. ایران کشور خشکی به شمار می‌آید و اگر قرار باشد 

حق آبه‌هایی که به آن تعلق می‌گیرد از سوی همسایگان داده نشود وضعیت آب در کشور می‌تواند هر روز بحرانی‌تر شود. با توجه به تغییرات اقلیمی تمامی کشورها سعی می‌کنند منابع آبی خود را حذف کنند تا با مشکل آب مواجه نشوند اما این حفظ منابع آبی نباید به قیمت بستن حق آبه کشورهای همسایه تمام شود و کاری کند که کشوری مانند ایران هر روز شاهد خشک شدن تعداد بیشتری از رودخانه‌ها و تالاب‌های خود باشد و حالا کاهش تراز آب دریای خزر هم معضل تازه‌ای است که باید دید دولتمردان در مورد آن چه چاره‌ای می‌اندیشند.

   مدیریت آب در کشور بسیار بد است

حسین مروتی، کارشناس آب و محیط زیست در این باره به تعادل می‌گوید: مساله اینجاست که مدیریت آب در داخل کشور به قدری بد بوده که باعث بروز مشکلات بسیاری شده است. ما بخش وسیعی از سفره‌های آب زیرزمینی خود را از دست داده ایم. دریاچه ارومیه را با آن عظمت خشک کرده ایم و به این ترتیب وقتی همسایگان ما شاهد بروز چنین اتفاقاتی در کشور هستند با خود فکر می‌کنند که آنها هم می‌توانند منابع آبی را که به ما تعلق دارد از ما دریغ کنند. در واقع ما نه در داخل و نه در دیپلماسی آب موفق عمل نکرده ایم. 

او می‌افزاید: زمانی که دولتمردان برای کشاورزی اجازه برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی را دادند بسیاری از فعالان حوزه محیط زیست و کارشناسان حوزه آب به این ماجرا اعتراض کردند اما در آن زمان هیچ کس به این اعتراض‌ها و هشدارها اهمیت نداد و حالا که شرایط آب در کشور به مرحله بحرانی رسیده است به دنبال راه چاره می‌گردیم. در حالی که باید سال‌ها پیش برای جلوگیری از این وضعیت اقدام می‌کردیم.

   کاهش ۱۸۰ سانتی تراز آب خزر طی دهه اخیر

این در حالی است که چند روز پیش رییس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان با اشاره به تامین آب دریای خزر توسط یک سری رودخانه‌های ورودی به این حوضه آبریز، گفت: ۸۵ درصد آب دریای خزر از رودخانه ولگای روسیه تامین می‌شود و لذا اگر دبی آب ورودی به خزر از طریق ولگا کاهش پیدا کند، بیشترین تاثیر را در حجم و تراز دریای خزر خواهد گذاشت. در تاریخچه دریای خزر افزایش و کاهش سینوسی حجم و تراز آب دیده می‌شود و شاهد پیش روی و پس روی آب و تغییر شکل سواحل در برهه‌های زمانی مختلف هستیم، اما آن چیزی که امروز جای نگرانی دارد، غیر عادی شدن نرخ رشد تغییراتی نزولی تراز آب دریاست؛ به گونه‌ای که در دهه اخیر با کاهش ۱۸۰ سانتی تراز آب مواجه بودیم که ۶۰ سانت آن فقط در دو سال اخیر رخ داده است.

علی منتصر کوهساری با بیان اینکه هرگونه تغییر در تراز آب دریای خزر بر کلیه ذی نفعان دریا و خط ساحلی اثرگذار است، اظهار کرد: موضوع کاهش تراز آب دریای خزر به عوامل مختلفی از جمله گرمایش زمین، کاهش دبی رودخانه‌های ورودی به واسطه سدسازی یا احداث سازه، عدم رعایت حق آبه و... برمی‌گردد.

    با این وضعیت بحران آب شدیدتر می‌شود

ایمان کمانی، کارشناس محیط زیست نیز در این باره به تعادل می‌گوید: مدت‌هاست که روسیه حق آبه ایران از رودخانه ولگا را کم کرده است. اما متاسفانه این مساله تا کنون خبری نشده و حالا که وضعیت تراز آب به شکل محسوسی پایین آمده است مسوولان درباره آن اطلاع‌رسانی کرده‌اند. مساله اینجاست که اگر وضعیت به همین منوال پیش برود بحران آب در کشور شدیدتر خواهد شد.

او می‌افزاید: دولتمردان باید قبول کنند که در دیپلماسی آب شکست خورده‌اند. در واقع راه‌هایی که تا کنون رفته‌اند اشتباه بوده و باید هر چه زودتر به دنبال راهکار جدیدی برای مجاب کردن همسایگان ایران در گرفتن حق آبه از آنها باشند. أفغانستان از وقتی که طالبان در آن بر سر کار آمده بیش از قبل در دادن حق آبه ایران کارشکنی می‌کند. از سوی دیگر ترکیه هم با سد سازی مانع رسیدن حق آبه به ایران می‌شود و حالا مشخص شده که روسیه هم سال‌هاست با کاهش آب ورودی ولگا به خزر تراز آن را پایین آورده است. 

این کارشناس محیط زیست در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: البته مساله بحران آبی کشور فقط مربوط به حق آبه نیست اما بخش اعظمی از این بحران به همین مساله باز می‌گردد متاسفانه مدیریت آب در کشور سال‌هاست که مانند دیپلماسی آب به بیراهه رفته و همین مساله هم باعث شده تا ایران حالا از نظر آب در شرایط نامطلوبی قرار بگیرد. 

   کاهش تراز آب دریا را موجب تحمیل  اثرات منفی بر تجارت دریایی 

رییس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان همچنین با بیان اینکه تداوم فرآیند کاهش حجم و تراز آب دریا حفظ ایمنی آبراه‌های شمالی توسط حاکمیت دریایی کشور (سازمان بنادر و دریانوری) را با چالش مواجه می‌کند، به ایسنا گفت: یکی از تکالیف سازمان بنادر و دریانوردی، توسعه حمل و نقل دریایی و تامین ایمنی آب راه‌هاست و لذا زمانی که تراز آب کاهشی است و عمق تردد ایمن کشتی‌ها کاهش می‌یابد، اثرات سوء کاهش تراز آب می‌بایست از طریق اجرای پروژه‌های لایروبی جبران شود.

او با اشاره به عمق مناسب آب در بنادر شمالی کشور قبل از بروز تغییراتی کاهشی تراز آب خزر، عنوان کرد: در چنین شرایطی، تمام کشتی‌های خزر به راحتی تردد می‌کردند و جابه‌جایی و حمل و نقل کالا به سهولت انجام می‌شد و لذا به دنبال این کاهش حدود دو متری، متعهد هستیم که عمق لازم را حفظ کنیم تا چرخه اقتصاد دریایی کشور در جریان باشد.

رییس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر گیلان با اشاره به هزینه بردار بودن لایروبی از بستر دریا جهت ایجاد عمق، عنوان کرد: هر مترمکعب لایروبی از دریا حدود پنج تا ۶ دلار هزینه دارد و لذا کاهش تراز آب دریای خزر این هزینه را بر کشور و سازمان بنادر تحمیل می‌کند تا بتوانیم اثرات سوء آن را جبران و حیات بنادر و صنعت دریایی کشور را حفظ کنیم.

 او کاهش تراز آب دریا را موجب تحمیل اثرات منفی بر تجارت دریایی و در نهایت قیمت تمام شده حمل و نقل دریایی دانست و اضافه کرد: فعالیت بنادر برای عمق مشخصی طراحی شده و میزان لایروبی برای دستیابی به عمق مناسب دارای ظرفیت مشخص می‌باشد، زیرا لایروبی بیش از حد استحکام سازه‌های بندری را تحت الشعاع قرار می‌دهد و لذا برای استحکام بخشی آنها باید مجددا هزینه کنیم.

منتصر کوهساری با اشاره به وجود تالاب بین‌المللی انزلی در استان گیلان، تاکید کرد: وقتی حجم و تراز آب دریا کاهش پیدا می‌کند، تالاب انزلی هم دچار کاهش ظرفیت آبی می‌شود. در واقع یکی از مشکلات اصلی تالاب انزلی، در حال حاضر همین کاهش تراز آب دریای خزر است. در صورت 

پس روی آب دریا، پهنه آبی تالاب کاهش پیدا کرده و لذا با کوچک‌ترین جریانات هوا، امکان تولید ریزگرد در مناطق ساحلی محتمل خواهد بود.

   تمهیداتی که باید اندیشیده شود

این در حالی است که به گفته کارشناسان حوزه آب همه کشورهای حوضه خزر از جمله ترکمنستان و آذربایجان و روسیه با مشکل کاهش تراز آب خزر مواجه هستند و لذا اقدام به کاهش سایز کشتی‌ها و تناژ بارگیری آنها کرده‌اند. در این شرایط باید تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های مرتبط دست به دست هم بدهند تا هم دلایل عدم تعلق به موقع حق آبه ایران مورد بررسی قرار بگیرد و هم راهکاری مناسب برای دریافت این حق آبه و جلوگیری از بحرانی شدن وضعیت آب در کشور پیدا شود. مساله اینجاست که مدیریت اشتباه آب در کشور باعث بروز اتفاقاتی تلخ شده است. خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و حتی دریاچه ارومیه همه و همه به دلیل مدیریت اشتباه رخ داده است و تا زمانی که مسوولان به این اشتباه خود باور نداشته باشند و از وجود کارشناسان در این حوزه استفاده نکنند نمی‌توانند بحران آبی کشور را حل و فصل کنند.