برای آنها که سالهای اوایل دهه ۶۰ را درک کردهاند، یک فیلم عاشورایی با یک سکانس افتتاحیه طوفانی تصویری ناب و ماندگار محسوب میشد که با حال و هوای آن سالها قرابت و پیوند خاصی داشت.
سکانس مواجهه مردی تنها در صحرا با سه راهزن و کش و قوسهای اکشنوار در قالب مبارزه روی اسب و شمشیرزنی که یک کارگردانی فکر شده و قاعدهمند را میطلبد، از اجزایی است که فیلم سینمایی سفیر را در ذهنها ماندگار کردهاست. سفیر شاخصههای خاص دیگری هم دارد، از جمله اینکه در این فیلم هیچ زنی ایفای نقش نکردهاست، اما جنس روایت و درام اثر به قدری قوامیافته ارائهشده که کمتر بینندهای متوجه این موضوع میشود. دلیل فقدان بازیگر زن هم به این برمیگردد که در فضای ابتدای انقلاب کیفیت حضور زنان در سینما هنوز برای سازندگان این فیلم مشخص نبودهاست. فرامرز قریبیان، بازیگر نقش قیس بن مسهر آن روزها در میان عوام بازیگر مشهوری نبود، گر چه او در میان آنهایی که خیلی تخصصیتر سینما را دنبال میکردند به واسطه فیلم پرفروش «گوزنها» که در روزهای ملتهب انقلاب اسلامی در حال اکران بود، چهرهای شناختهشده محسوب میشد، اما به جرئت میتوان گفت ایفای نقش در فیلم سفیر در معرفی و دیدهشدن بازیگر پرتوانی، چون قریبیان در میان عامه مردم بیش از فیلم گیشهپسند و خاص «گوزنها» اثرگذار بود، چراکه پیش از انقلاب سینما در میان بسیاری از اقشار مردم به ویژه در میان قشر مذهبی پدیدهای تحریمشده محسوب میشد. پیش از تولید و پخش سریال «مختارنامه» و البته فیلم سینمایی «روز واقعه» قطعاً سفیر بهترین و یگانه فیلم عاشورایی به حساب میآمد و هنوز این فیلم را باید در کنار دو اثر یادشده به عنوان سهگانه فاخری به حساب آورد که در میان آثار نمایشی تصویری توانستهاند با عامه جامعه ارتباط مؤثری برقرار کنند.
چوپانی که قاببندی میکرد!
حالا و همزمان با ماه محرم و نمایش دوباره فیلم سینمایی «سفیر» تهیهکننده این فیلم مهمان بخش تاریخ شفاهی موزه سینمای ایران شدهاست و طی گفتوگویی سه ساعته درباره روند ساخت و خاطراتی از پشت صحنه «سفیر» توضیحات جالبی ارائه کردهاست که خواندن آن خالی از لطف نیست.
سیدحسن جلایر با ذکر خاطرهای از فیلم سینمایی «سفیر» میگوید: این فیلم همهاش خاطره است. یادم میآید هر روز تعدادی گله گوسفند اجاره کردهبودیم که هر گله ۱۵۰ رأس گوسفند داشت و در سکانسی که میخواستیم ورود قیس را بگیریم، نیاز به یک گله گوسفند بیشتر داشتیم. یک روز بر حسب اتفاق سر فیلمبرداری رفتهبودم، نزدیک عصر بود متوجه شدم چوپان گوسفندها با دستش قاب میبندد و دائم قاب را عوض میکند و به آفتاب نگاه میکند و به یکباره گله را از جایی که باید میایستاد، حرکتی میداد.
وی ادامه داد: زنده یاد فریبرز صالح به دنبال او دوید و گفت چه کسی گفت این کار را انجام بدهی، چرا این کار را کردی و جای گله گوسفندان را تغییر دادی و چوپان گفت به دلیل آنکه خورشید در حال غروب کردن است و الان زمان مناسبی برای فیلمبرداری نیست. از او پرسیدیم تو از کجا میدانی و او گفت من هر روز پشت سر فیلمبردار شما میایستادم و دیدم چگونه قاب میگیرد و درست در زمان غروب فیلمبرداری را قطع میکرد. از او سؤال کردم برای من توضیح دادهاست و من هم یاد گرفتم. این خاطرهای است که هیچوقت از یادم نمیرود و همیشه وقتی یاد فیلم «سفیر» میافتم، صورت آن چوپان جلوی چشمم است.
وی درباره انتخاب فرامرز قریبیان نیز گفت: از ابتدا انتخاب اولمان برای نقش قیس، فرامرز قریبیان بود و به نظرم اصلحترین انتخاب بود.
تهیهکننده «سفیر» درباره دستمزد بازیگران فیلم نیز مطرح کرد: قرار بود فیلمبرداری ظرف مدت زمان سه ماه تمام شود و فرامرز قریبیان ۸۰ هزار تومان دستمزد گرفت، اما به دلیل طولانیشدن زمان فیلمبرداری گروه بازیگران سه بار دستمزد گرفتند؛ یعنی فرامرز قریبیان برای سفیر ۲۴۰ هزار تومان دستمزد گرفت.
برای خدا کار کنید
وی گفت: در نظر داشتهباشید که خدا همهچیز را میبیند، بنابراین خودتان باشید و برای خودتان کار کنید. برای چیزی که مهم است کار کنید، اما تصور نکنید فقط آنچه شما فکر میکنید، درست است. شما باید نزد خداوند متعال راز و نیاز کنید و از او بخواهید که «خدایا کاری کن که من جز برای تو نگویم، جز برای تو ننویسم و جز برای تو کاری انجام ندهم.» شخصیتی که خدا به شما دادهاست، خرج یکسری آدمهای سطح پایین نکنید و بدانید هنر بزرگتر از آن است که با آن بازی شود و توجه جدی داشتهباشید که هنرفروش هنرمند نیست. با هنر بازی و داد و ستد نکنید. هنر را ببینید، با هنر بیندیشید و با هنر کار انجام دهید تا به هدف اصلیتان برسید.
بنابر این گزارش، بازیگرانی همچون فرامرز قریبیان، عزتالله مقبلی، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا و محمدتقی کهنمویی در فیلم تاریخی و عاشورایی «سفیر» نقش آفرینی کردهاند که از میان آنها فقط فرامرز قریبیان در قید حیات است و اغلب بازیگران این اثر فاخر از دنیا رفتهاند.
در خلاصه داستان فیلم «سفیر» آمدهاست: «قیس بن مسهر با نامهای از سوی حسین بن علی برای سلیمان بن صرد خزاعی راهی کوفه میشود که در راه توسط مأموران ابنزیاد والی کوفه دستگیر میشود و به زندان میافتد. در زندان به وی گفته میشود که در صورت سخنرانی علیه حسین بن علی از زندان آزاد خواهد شد، وی با پذیرفتن این شرط روی منبر میرود، اما علیه یزید سخنرانی میکند. پس از این سخنرانی، قیس به دستور ابن زیاد کشته میشود.»