آرمین منتظری-وین| هتل کوبورگ دیروز تنها میزبان دو وزیر بود. تنها جواد ظریف و جان کری وزاری امور خارجه ایران و آمریکا در هتل باقی ماندهاند و روز گذشته بار دیگر دیدار دوجانبهای داشتند. به موازات این دیدارها، کار روی متون توافق نهایی به تدریج درحال پایان یافتن است. یك منبع آگاه نزدیک به تیم مذاکرهکننده ایرانی از پایان یافتن تقریبی کار کارشناسی بر روی متون خبر داده و گفت که متنها به تدریج درحال انتقال به سطح معاونین است تا برخی تصمیمات درخصوص آنها اتخاذ شود. به نظر میرسد که دستورالعملهای لازم به گروههای کارشناسی و معاون داده شده است تا کار آمادهسازی متن توافق هر چه سریعتر به نتیجه برسد. برخی شایعات حاکی از آن است که احتمال آماده شدن در شنبه هفته آینده وجود دارد. در این صورت باید اوایل هفته آینده شاهد حضور همه وزیران خارجه طرفهای مذاکرهکننده در وین باشیم.
جواد ظریف وزیر امورخارجه ایران نیز روز گذشته در سخناني کوتاه از پیشرفت در مذاکرات خبر داده و گفت: «در مذاکرات پیشرفت داشتهایم و در آینده نیز خواهیم داشت». محمدجواد ظریف پیش از نشست دیروز خود با جان کری به خبرنگاران و رسانههای تصویری که برای لحظاتی به اتاق مذاکرات راه یافتند گفت: هیچ ضربالاجلی برای مذاکرات تعیین نشده است و ما به کار ادامه میدهیم و پیشرفت خواهیم داشت و از هر فرصتی برای پیشرفت کار استفاده میکنیم. وی همچنین درباره سفر آمانو به تهران گفت که ما از مدیرکل آژانس برای سفر به تهران دعوت کردیم.
جان کری، وزیر خارجه آمریکا روز گذشته به میان خبرنگاران آمد تا بیانیه وزارت خارجه آمریکا را در خصوص گشایش سفارت آمریکا در کوبا اعلام کند. کری پس از پایان حرف هایش در پاسخ به سوالی در مورد وضعیت مذاکرات هسته ای گفت:
ما به سختی در حال کار هستیم و فکر می کنم
پیشرفت هایی داشتیم.
اینجا در وین خبرنگاران هم کمابیش در مقابل هتل کوبورگ حضور مییابند. برخی شبکههای خبری هر از چند گاهی گزارشی زنده از مقابل هتل محل مذاکرات مخابره میکنند و پس از آن در انتظار تحول یا خبری جدید میمانند. از نیمه شب گذشته اما یک خبر بسیار مهم منتشر شد. قرار است یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در سفری فوری به تهران آمده و با حسن روحانی، رئیسجمهوری و علی شمخانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی دیدار و گفتوگو کند. گفته میشود در این سفر آمانو درخصوص مسائل گذشته و حال و آنچه که آژانس از آن بهعنوان فعالیتهای ادعایی هستهای نظامی یاد میکند، با مقامات ارشد ایرانی مذاکراتی خواهد داشت.
موضوع مطالعات هستهای از موضوعات مهمی است که به صورت بالقوه میتواند اجرای توافق نهایی هستهای را با مشکل مواجه کند. از همین جهت است که در همین بازه زمانی کوتاه طرفین به این نتیجه رسیدهاند که آمانو شخصا برای حل این موضوع به تهران سفر کند تا براساس چارچوب همکاری جدیدی، این موضوع به سرانجام برسد. نکتهای که در این میان حایز اهمیت است زمان سفر و فوریت سفر آمانو به تهران است. برخی از تحلیلگران بر این عقیدهاند که اگر زمینهای برای مصالحه درخصوص موضوع پی ام دی وجود نداشت و نشانههای مثبتی مبنی بر احتمال حل این معضل دیده نمیشد، آمانو به تهران سفر نمیکرد. حال در این مرحله باید منتظر ماند و دید که آمانو با چه دستاوردی به وین باز خواهد گشت.
غرب برای حل موضوع پی ام دی دو راهکار را پیشنهاد کرده بود که یکی از این دو راهکار دسترسی به سایتهای نظامی بوده و دیگری مصاحبه با برخی افراد مطلع از برنامه هستهای ایران که این دو راهکار از سوی مقام معظم رهبری جزو خطوط قرمز هستهای اعلام شد. البته اخیرا نشانههایی مبنی بر اینکه غرب از درخواست دسترسی به سایتهای نظامی عقب نشسته، دیده میشود.
یکی دیگر از نکاتی که این روزها معاون وزرای امورخارجه روی آن کار میکنند زدن چفت و بستهای محکم بر تمامی راههای گریز توافقنامه نهایی است. هم طرف ایرانی و هم طرف غربی بهشدت تلاش میکنند تا تمامی راههای گریز حقوقی و سیاسی را روی طرف مقابل ببندند تا طرف مقابل نتواند به هر نحوی از زیر بار تعهدات خود شانه خالی کند. البته منابع نزدیک به تیم هستهای ایران بر این عقیدهاند که پس از اعلام توافق نهایی، هزینههای نقض تعهدات برای غرب بسیار بالا میرود و در بسیاری از موارد غرب به راحتی نمیتواند از تعهدات خود شانه خالی کرده یا آنها را نقض کند. برای تثبیت این مکانیزم دو شیوه پیشبینی شده است. نخستین شیوه بازگشتپذیری است که هر دو طرف به یک اندازه آن را دنبال میکنند.
ایران هم به گونهای مذاکره و تعهد داده است که هر زمان با نقض عهد طرف مقابل مواجه شد، میتواند به سرعت به نقطه اول بازگردد. کما اینکه حسن روحانی، رئیسجمهوری هم در سخنان روز سهشنبه خود صراحتا اعلام کرد، در صورتی كه طرف مقابل از اجرای تعهدات خود شانه خالی کند، ایران به برنامه هستهای خود چنان بازخواهد گشت که حتی در مخيله طرف مقابل نیز نگنجد. در سوی دیگر طرف مقابل نیز مشغول تهیه مکانیزمی است که بتواند برخی از تحریمهای خود را در صورت نقض تعهد از سوی ایران بازگرداند. البته طرف مقابل در این خصوص با مشکلی به نام روسیه و چین در شورای امنیت مواجه است. چراکه اگرچه تحریمهای اتحادیه اروپا و تحریمهای آمریکا به سرعت قابل بازگشت هستند اما تحریمهای شورای امنیت سازمان به راحتی قابل بازگشت نیستند و برای بازگرداندن آنها نیاز به رأی دوباره روسیه و چین است. از آنجاییکه روسیه خود اخیرا طی سالهای اخیر تحت تحریمهای غرب و آمریکا قرار گرفته است، برای کشورهای غربی بهخصوص آمریکا بسیار سخت است که بخواهند روسیه را بار دیگر برای رأی مثبت به تحریمهای دوباره علیه ایران در شورای امنیت قانع کنند. بنابراین بهطورکلی میتوان گفت که مساله بازگشتپذیری در انجام تعهدات مسالهای است که هر دو طرف مذاکره بهعنوان گروکشی نزد خود به آن توجه بسیار ویژهای دارند که این گروکشی نیز نشان از وجود بیاعتمادی میان طرفین مذاکره دارد اما اراده سیاسی برای دستیابی به توافق هستهای آنقدر قدرتمند و قوی است که طرفین تلاش میکنند با رسیدن به راهکارهای جایگزین اجازه ندهند این بیاعتمادی مانع از رسیدن به توافق نهایی شود.
نکته دیگری که در این روزها باید مورد توجه باشد، این است که طرفین مذاکره به هیچ عنوان ضربالاجل جدیدی را برای مذاکرات تعیین نکردهاند. برخی از رسانههای داخلی امروز از تمدید سخن به میان آوردهاند. این درحالی است که مشخص شدن تاریخ
7 جولای برای ادامه مذاکرات نه با هدف تمدید مذاکرات بلکه تنها با هدف اجرای قوانین اتحادیه اروپا و آمریکا برای تعلیق تحریمها علیه ایران براساس برنامه اقدامی صورت گرفته است که نخستین بار در ژنو به دست آمد. چراکه براساس آن برنامه تحریمهای ایران در تاریخ سيام ژوئن به صورت اتوماتیک عمل خواهند کرد بنابراین نیاز بود که این تحریمها برای مدت یک هفته بار دیگر تعلیق شود تا طرفین این فرصت را داشته باشند تا به مذاکرات ادامه دهند. از سوی دیگر تاریخ هفتم جولای شاید از این جهت تعیین شده باشد که ایالات متحده آمریکا خود را ملزم میبیند توافق نهایی را تا قبل از هشتم یا نهم جولای به کنگره ارایه کند تا فرصت کنگره برای بررسی توافق از 52 روز به 85 روز افزایش نیابد و تندروها در آمریکا فرصت بیشتری برای اخلال در روند توافق نداشته باشند.
به هر حال امروز نیز مذاکرات هستهای در سطح وزیران خارجه در وین ادامه خواهد یافت. امروز قرار بر این است که جواد ظریف، وزیر امورخارجه با وزرای خارجه چین و روسیه دیدار کند. همچنین علیاکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز که روز گذشته دیدارهای متعدد و طولانی با ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا داشته، امروز نیز به دیدارها و رایزنیهای خود ادامه خواهد داد. تا مجموعه تعهدات طرفین، کلمات و عبارتهای متن توافق نهایی، تصمیمات سیاسی و حقوقی و فنی بیشتر و بیشتر چکشکاری شوند.
∎