1 ژوئیه 2023

بقلم سیلویا بولتوک: مسئول بخش اوراسیا

تارنمای ایران دیلی

برگردان و کوتاه سازی علی اصغر شهدی

Asghar.shahdi@gmail.com

در  اسفند ماه 1401 ( مارس 2023) چین به ایران و عربستان سعودی در برقراری مجدد روابط دیپلماتیک و افتتاح سفارتخانه ها کمک کرد. اگرچه ریاض و تهران راه درازی در پیش دارند، اما این نزدیکی نقطه عطفی برای منطقه بود. عربستان سعودی با این توافق، ثبات و امنیت را برای دستیابی به پروژه های چشم انداز عربستان سعودی 1409 ( 2030) هدف قرار می دهد، در حالی که ایران به دنبال بهبود اقتصادی و یکپارچگی منطقه ای است. تهران چندین دهه منتظر بوده تا بتواند با غرب تجارت کند. به دلیل عدم امکان لغو تحریم ها، ایران با هدف تبدیل شدن به قطب لجستیک و انرژی و ایجاد روابط با کشورهای اوراسیا، منطقه گرایی را پیش برد. دولت تهران بر زیرساخت‌های بندری جدید، ایجاد مناطق آزاد اقتصادی و گنجاندن ایران در کریدورهای چندوجهی اصلی منطقه‌ای و همچنین افزایش همکاری با سازمان‌های اوراسیا مانند سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اروپاEAEU   و بریکس تمرکز کرده است. در حال حاضر کاهش تنش میان ایران و عربستان آغاز فصل جدیدی از روابط با چند کشور حوزه خلیج فارس است. این بر منافع بازیگران خارجی از جمله چین، روسیه، ایالات متحده، لبنان و سوریه تأثیر خواهد گذاشت. بحران اوکراین بازار جهانی انرژی را تغییر داد. نفت روسیه که قبلا به غرب فروخته می شد، اکنون به سمت شرق هدایت می شود. همچنین نشان داده است که بین برخی از بازیگران اوپک پلاس، به ویژه عربستان سعودی، و ایالات متحده تفاوت وجود دارد. هرچند میانجیگری موقیت آمیز  چین در مصالحه ایران و عربستان مورد رضایت واشنگتن نباشد، ولی کاهش تنش بین ریاض و تهران می تواند به نفع مذاکرات ایران و آمریکا بوده و به یک توافق موقت بین این دو بازیگر منجر شود. در حالی که منافع رقابتی در سوریه و لبنان و عادی سازی روابط بین ریاض و تل آویو همچنان پرونده های پیچیده ای باقی مانده است، این نزدیکی تاریخی ممکن است به بهبود امنیت دریایی در خلیج فارس، جایی که ایران موقعیت غالب دارد، و ثبات یمن کمک کند. همکاری نفتی اخیر بین پادشاهی و ایران که توسط محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعلام شد، نه تنها نشان دهنده انحراف از ادعاهای گذشته عربستان در مورد حمله به زیرساخت های نفتی این کشور توسط ایران است، بلکه به توسعه مشترک و علاقه به تامین امنیت آبهای خلیج فارس که بخش ثابتی از صادرات نفت بین المللی از آن عبور می کند کمک خواهد کرد. علاوه بر این، ورود ایران به بازارهای اوراسیا، به ویژه بازار آسیای مرکزی، می تواند از طریق روابط بهتر با شیخ نشین های خلیج فارس کمک کند. مجمع اخیر کازان اهمیت جهان اسلام در استراتژی مسکو در برابر تحریم ها را نشان داد و اینکه مشخص شد روسیه و برخی از کشورهای عربی سرمایه گذاران اصلی در آسیای مرکزی هستند. سومین بازیگر اساسی در این منطقه، چین است که بر سر توافق میان عربستان سعودی و ایران مذاکره کرده است، این کشور یکی از خریداران اصلی نفت ریاض است و قراردادی میلیاردی با تهران امضا کرده است. در حالی که تهران، مسکو و پکن در حال حاضر در چندین زمینه همکاری می کنند، تثبیت خلیج فارس ممکن است منافع جمهوری های آسیای مرکزی را در ایران و زیرساخت های ارتباطی آن افزایش دهد. در واقع، در مجمع اخیر بین المللی آستانه ، وزیر اقتصاد قزاقستان بر اهمیت ایران برای ارتباط منطقه ای و بین المللی به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی آن تاکید کرد. افزایش یکپارچگی خلیج فارس ممکن است از کریدورها و زنجیره‌های تامینی که از روسیه و چین، از آسیای مرکزی و ایران تا هند عبور می‌کنند، حمایت کرده،  نقش ترکیه را به‌عنوان یک مرکز ترانزیت منطقه‌ای در تضاد قرار دهد. اهداف و دیدگاه های مذهبی متفاوت از نظر مداخلات خارجی در منطقه خلیج فارس ممکن است چالشی در روابط ایران و عربستان باشد. به همین منظور، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در پیامی خطاب به زائران ایرانی در مسیر مکه تأکید کردند که مسلمانان باید در مبارزه با توطئه‌های دشمن که اختلاف میان مذاهب، ملت‌ها، نژادها، زبان‌ها و مذاهب اسلامی طراحی کرده است، متحد باشند. ایشان با ذکر این نکات موضع ایران در قبال دخالت غرب در منطقه را یاددآور می شوند. این در حالی است که عربستان از اوایل دهه 30 پای  آمریکا به منطقه را باز کرده است.  در نهایت، عادی سازی روابط بین ریاض و تل آویو می تواند نقطه گسست بیشتری در آینده باشد. با این وجود، نزدیکی دیپلماتیک تاکنون مفید بوده است و انگیزه آن الزامات اقتصادی برای هر دو کشور ایران و عربستان است.