فریدون برکشلی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره افزایش صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر اظهار داشت: بنا بر اعلام موسسه کپلر و شرکت سوئدی تانکرترکرز سطح صادرات نفت خام ایران وارد فاز صعودی شده است، در ماه مه صادرات نفت خام و معیانات گازی ایران در مجموع از ۱.۵ میلیون بشکه فراتر رفت. ایران در ماه آوریل امسال معادل ۳۲۰ هزار بشکه در روز، فراورده هم صادر کرد. اما در ماه مه اندکی کاهش صادرات فراورده گزارش شد. تانکر ترکرز، صادرات ماه آوریل ایران همراه با معیانات گازی را معادل ۱.۳ میلیون بشکه در روز برآورد کرده بود، البته برای مقاصد صادراتی اطلاعات گاه ضد و نقیض گزارش می‌شود.

برخی محموله‌های نفتی ایران به بندر فرضی می‌روند

وی ادامه داد: ایران تا دسامبر ۲۰۲۲ و ژانویه ۲۰۲۳ حدود ۱۰۰ میلیون بشکه ذخایر روی آب و در مخازن بندری چین داشت. در ماه‌‍های گذشته بخش مهمی از ذخایر نافروش روی آب تخلیه شده‌ و بیشتر عرضه نفت ایران در مقاصد، تخلیه و وارد کانال پالایشی می‌شود. بنابراین در حالیکه در ماه‌های گذشته، از چین به عنوان مقصد اصلی نفت خام و معیانات گازی ایران، اسم برده می‌شود، ولی در واقع به نظر می‌رسد که بدون احتساب نفت روی آب در نزدیکی بنادر چین، حجم نسبتا قابل ملاحظه‌ای به مقاصد دیگر ارسال می‌شود. البته برخی از محموله‌ها احتمالا به یک بندر فرضی می‌روند و پس از طی فرایندی به سایر مقاصد عرضه می‌شوند.

چشم بستن به روی پاره‌ای از تحریم‌ نفت ایران

رئیس دفتر مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین مجموعه‌ای از عوامل را بر افزایش صادرات نفت ایران تاثیرگذار دانست و گفت: تقاضای جهانی نفت در نیمه اول ۲۰۲۳، شبیه‌ترین شرایط نسبت به نوامبر ۲۰۱۹ شده که کرونا از راه رسید. بازگشت چین به عنوان موتور رشد تقاضای جهانی نفت و ظهور هند به عنوان یک مصرف‌کننده مهم و باثبات نفت، علائم امیدوارکننده‌ای را به بازار ارسال کرد. از سوی دیگر نشانه‌هایی از تزلزل در تولید نفت و گاز شیل در امریکا، شرایطی را فراهم آورده که تا حدی تحریم‌ها را به حاشیه می‌راند. در عین حال، پس از یک دهه بی‌توجهی به نفت و گاز، دنیا در حال بازگشت به دوره تازه‌ای است که شاید بتوان آن را عصر نفت- آگاهی یا بازشناسی اهمیت نفت و گاز دانست. بنابراین در واقع افزایش تقاضا و چشم بستن به روی پاره‌ای از تحریم‌ها یک مجموعه را شکل می‌دهند و این دلایل، مستقل از یکدیگر نیستند. اما این موضوع را نیز نباید از نظر دور داشت که تحریم‌های امریکا و غرب علیه ایران خیلی شدیدتر از تحریم‌های اعمالی علیه روسیه است. اگرچه بانک مرکزی هر دو کشور تحت تحریم قرار دارند ولی ایران با مشکل تحریم‌های ثانویه مواجه بوده که خیلی پیچیده است، در هر حال بخش انرژی هر دو کشور تحریم است.

محموله‌های نفتی ایران به سمت مقاصدی متفاوت از چین به‌حرکت درآمدند

وی تصریح کرد: در ابتدای اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه، به نظر می‌رسید که نفت خام این کشور برای بازار چین و هند با یکدیگر رقابت تنگاتنگی خواهند داشت، یعنی جنگ سهم بازار؛ بین ایران و روسیه در خواهد گرفت اما در عمل چرخش بازار شرایط متفاوتی را به نمایش گذارد. نفت خام، معیانات گازی و فراورده‌های نفتی ایران، برای رسیدن به بنادر چین بیش از ۳۰ روز در راه هستند. در حالیکه فاصله بنادر جنوبی ایران واقع در خلیج فارس تا جنوب اروپا یا هند و کراچی کمتر از یک هفته است. بنابراین با آرام گرفتن فضای روابط منطقه‌ای و بین‌المللی ایران؛ محموله‌های نفتی کشور ما به سمت مقاصدی متفاوت از چین به حرکت در آمدند. بنابراین جنگ اوکراین، بخشی از تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد.

نظر وزیر نفت عربستان درباره سهم‌خواهی ایران از بازار

برکشلی با بیان اینکه اکنون فضای عمومی منطقه خلیج فارس و بازار جهانی نفت، نسبت به ایران اندکی مثبت شده است، تصریح کرد: در اصل؛ ایران و عربستان، در بازار نفت با یکدیگر رقیبند، اما فضای مثبت منطقه‌ای نقش برجسته‌ای دارد، در اجلاس وزرای نفت اوپک‌پلاس در تاریخ ۴ ژوئن در محل دبیرخانه اوپک در وین، وزیر نفت عربستان درباره موضع اوپک در قبال بازگشت کامل ایران( بازگشت در سطح سهمیه‌های رسمی) عنوان کرده بود که ایران تا سهمیه رسمی خود خیلی فاصله دارد، او همچنین مطرح کرده بود که ایران تحت مشکلات بین‌المللی بوده و هرآینه به طور کامل به بازار بازگردد، باید سهم از دست رفته خود را باز پس گیرد. این دو اظهارنظر در کنار هم، بدین معناست که ایران که هم‌اکنون نزدیک به سهمیه تولید می‌کند، در سیبل اوپک نیست و دیگر اینکه فضا برای سهم‌خواهی ایران در بازار و در صحن اوپک و اوپک‌پلاس فراهم است. بنابراین تغییر شرایط ناشی از ملایم شدن روابط منطقه‌ای را شاهدیم به دیگر سخن مجموعه‌ای از عوامل در ارتقاء حضور در بازار جهانی نفت موثرند.

ریسک خرید از ایران بالاست اما تخفیف‌ها هم کم شده است

وی با اشاره به اعمال تخفیف روی نفت صادراتی ایران خاطرنشان کرد: تردیدی نیست که نفت تحت تحریم، ناچارا ارزان‌تر عرضه می‌شود و ریسک‌های زیادی برای خریداران دارد. تمام نفت خام از طریق دریایی حمل و نقل می‌شود و نفتکش‌ها ریسک بالایی تحمل می‌کنند، مسئله بیمه، تغییر هویت و مشخصات نفت خام، عوض کردن نفتکش‌ها، تغییرات غیر قابل پیش‌بینی و عوامل متعدد دیگر هزینه معاملات نفتی را برای کشور تحت تحریم و طرف‌های خریدار بالا می‌برد. این ریسک‌ها به ناچار در قالب تخفیف‌های مترتب بر قراردادها اعمال و جبران می‌شوند. البته شرایط بازار جهانی نفت هم مهم است. در شرایطی که تقاضا بر عرضه فزونی دارد، رغبت خریداران و دامنه تقبل ریسک بالاتر است، بنابراین میزان تخفیف کاهش پیدا می‌کند، به علاوه آنچه را که ما بحث می‌کنیم، مربوط به عرضه و حفظ سهم بازار است. 

بخش اعظم منابع مالی مسدود شده ایران در بانک‌های چینی است

رئیس دفتر مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین همچنین تاکید کرد: موضوع خیلی مهم دریافت پول حاصل از صادرات است. بنا به دلایلی که برای همه ما روشن است، امکان نقل و انتقالات مالی برای ما میسر نیست. بنابراین پولی دریافت نمی‌کنیم. نظام سوییفت امکان نقل و انتقالات مالی را برای ایران ناممکن ساخته است. خریداران نفت، پول مورد توافق را در بانک‌های خود مسدود می‌کنند. این موضوع در مورد نقل و انتقالات مالی ما با چین و روسیه هم برقرار است. در واقع بخش اعظم منابع مالی مسدود شده ایران در بانک‌های چینی است. چین در نظام اقتصاد جهانی، بازیگر مهمی است و موقعیت خود را در شرایط ریسک قرار نمی‌دهد.

در شرایط حاد تحریم هم محموله‌هایی از ایران به اروپا صادر شده است

وی درباره صادرات نفت ایران به اروپا بیان داشت: انواع فرآورده‌های ایران به بنادر اروپایی ارسال می‌شود. کنترل بر روی فرآورده و معیانات گازی کمتر است. شناسایی آنها دشوار است. یعنی امکان تعیین و شناسایی ماخذ آن تقریبا وجود ندارد اما آنالیز نفت خام به راحتی قابل شناسایی است. البته در شرایط حاد تحریم هم محموله‌هایی از ایران با نام و ترکیبات متفاوت به اروپا صادر شده است. اما در اصول، اروپا نگران زمستان آتی و زمستان‌های بعدی است، اروپایی‌ها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که سیاست‌های انرژی اشتباهی در پیش گرفته بوده‌اند. اصطلاحا تمام تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد چیدند. اروپا در دور زدن ایران از هاب‌های انرژی آسیای میانه به اروپا، همسوی امریکا شد. حالا هم از گاز روسیه جدا شده و به ال.ان.جی امریکا وابسته شده است. سیاست انرژی اتحادیه اروپا نیازمند یک خانه‌تکانی جدی است. آینده اقتصاد اروپا در گرو متنوع‌سازی منابع انرژی مصرفی بوده که اکنون منابع تامین آنها محدودتر شده است.

شرکت‌های اروپایی بدنبال فتح آخرین سنگرهای باقی مانده نفت و گاز عراق

برکشلی تاکید کرد: تحریم‌ها نقشه ژئوانرژی منطقه و جهان را تغییر داده است. اروپا و ایران در مراودات نفتی با یکدیگر، ترکیب‌پذیری بالایی دارند، پالایشگاه‌هایی سال‌ها پیش در اروپا برای نفت خام ایران طراحی شده‌اند. در عین حال، سیاست‌های شتاب‌زده اروپا به سوی انرژی‌های نو و صفرکربن، حالا اروپا را وحشت‌زده کرده است. سیاست‌های صفرکربن که اروپا، مبتکر و حامی اصلی آن بود، سرمایه‌گزاری‌ها را از منابع نفت و گاز فراری داد. اما انرژی‌های نو هم جبران کسری انرژی مورد نیاز اروپا را نکرده است. اروپایی‌ها، جوگیر شده بودند. دهه‌ها انرژی ارزان و فراوان از سوی روسیه و اوپک، به آنها این طور القاء کرده بود، که انرژی ارزان و مستمر فراهم است. اینکه پرزیدنت ماکرون رییس‌جمهور فرانسه، شتابان به پکن می‌رود و برای حضور در اجلاس بریکس یعنی گروه مجموعه جهان جنوبی درخواست می‌کند، نشان از آن دارد که اروپا حالا متوجه شده، که عصر دسترسی به انرژی‌های ارزان و فراوان، سپری شده است. اکنون شرکت‌های نفت و گاز اروپایی شتابان به عراق رفته‌اند تا آخرین سنگرهای باقی مانده نفت و گاز را پیش از امریکا، فتح کنند.

سطح انتظارات ایران از تولید، نمی‌تواند از ۴.۵ میلیون بشکه در روز فراتر رود

وی درباره روند افزایش تولید و صادرات نفت ایران معتقد است: در سطح کنونی امکانات، سطح انتظارات ایران از تولید، نمی‌تواند از ۴.۵ میلیون بشکه در روز فراتر رود. بر این اساس عرضه جهانی ایران، در حد ۲.۶-۲.۷ میلیون بشکه بود که کمتر از ۵ درصد تقاضای جهانی نفت است. البته این رقم در طول زمان کاهش پیدا می‌کند. چنانچه ایران موضوع نفت را به عنوان یک اولویت ملی، جدی بداند، لازم است که بر روی سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی سرمایه‌گذاری کند. صنعت نفت ایران به شدت نیازمند سرمایه‌گذاری است. این مهم تنها در شرایط ثبات و پایداری نظام تصمیم‌گیری در نفت است. با رفع تحریم‌ها، تولید نفت ایران روی زمین نمی‌ماند. موضوع اصلی افزایش ظرفیت و ارتقای پتانسیل تولید است که در گرو، فن‌آوری و سرمایه است.

نه تنها در بازار نیستیم بلکه دچار خود- حذفی شده‌ایم

به گفته رئیس دفتر مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی وین؛ صنعت نفت ایران با ۱۲۰ سال تجربه هیچ شرکتی را ندارد که بتواند در یک مناقصه کوچک بین‌المللی، پروژه‌ای را به دست آورد. صنعت نفت در طول ادامه دهه کنونی، آخرین قابلیت‌های خود را به نمایش می‌گذارد. برای شرکت ملی نفت ایران، بازار جهانی نفت و حتی سازمان اوپک، تقریبا خارج از موضوع شده است. دیگر کسی سراغ تحولات جهانی نفت، بازار و اوپک را نمی‌گیرد، این بدان معناست که در بازار نیستیم. تا حدی هم خود- حذفی است. باورمان از اینکه باید یک عضو قدرتمند اوپک و بازار جهانی نفت باشیم را از دست داده‌ایم. در هر حال این مهم است که شادابی بین‌المللی به صنعت نفت ایران باز گردد.