فرشاد گلزاری

رشد روزافزون تکنولوژی در سراسر جهان از گذشته تاکنون مورد استقبال عوام و خواص در تمامی سطوح قرار گرفته و حتی در برهه‌ای از زمان با رونمایی از این ابزار، ستایش کمپانی‌های سازندگان آنها را شاهد بوده و خواهیم بود. اینکه یک ایده بکر در عرصه فناوری توسط تیم دانشجویی در یک دانشگاه یا توسط پژوهشگران یک کمپانی خصوصی یکباره به سمع و نظر افکار عمومی می‌رسد و چندی بعد هم از محصول آن رونمایی می‌کنند، بدون شک چیزی جز ستایش عموم را دربرندارد؛ اما در این میان کسانی به عنوان منتقد در حال بررسی آن محصول فیزیکی یا تکنولوژی مربوطه هستند تا بتوانند همه را متوجه خود کنند. منتقدان  در این عرصه عموماً دو هدف را دنبال می‌کنند. نخست آنکه یک محصول را به صورت علنی به نقد می‌کشند تا ماهیت آن تکنولوژی را زیر سوال ببرند و به خریداران آن هشدار دهند که این محصول یا تکنولوژی ضعف‌هایی را درون خود دارد. هدف دوم از نقد چنین محصولات یا تکنولوژی‌هایی، ضربه اقتصادی و حیثیتی به کمپانی یا تیم خلق‌کننده آن است. باید بپذیریم که دنیای امروز، دنیای رقابت است و این رقابت در ابعاد گسترده وجود دارد اما نتیجه نهایی آن نزاع بر سر «پول و حذف رقبا» است تا درنهایت بتوانند محصولات خود را جایگزین محصولات حریف اقتصادی و کاری خود کنند. در این میان حالت سوم هم وجود دارد و آن حضور منتقدان دولتی و امنیتی است. بدون شک عرصه تکنولوژی و خلق محصولات جدید پیرامون آن اگرچه برای بشریت راحتی و رفاه را به ارمغان آورده، اما در برخی مواقع فناوری‌ها می‌توانند به تهدیدات جدی علیه موجودیت انسان و بالطبع دولت‌ها تبدیل شوند. به عنوان مثال زمانی که متاورس رونمایی شد و یکباره در تمام جهان این مساله با تکیه بر رمزارزها جنبه عمومی به خود گرفت، در ابتدا همه از شوق آنکه تکنولوژی آن هم بر پایه اقتصاد تا به اینجا رشد داشته، در پوست خود نمی‌گنجیدند اما چندی بعد کلاهبرداری مجازی در این حوزه شیوع پیدا کرد و نقدهای جدی به متاورس وارد شد. بعد از آن و به خصوص پس از آنکه اولین جشن عروسی و اولین کنسرت مجازی در متاورس برگزار شد، جامعه‌شناسان دست به کار شدند و نسبت به این رویداد تاریخ در عرصه تکنولوژی هشدار دادند. به باور آنها متاورس اگرچه جذابیت‌هایی در حوزه  اقتصادی و فناوری برای عمومی مردم جهان دارد، اما در نهایت موجب تنها شدن انسان‌ها و تحکمِ فردگرایی در زندگی روزمره خواهد شد. دولت‌ها هم در این میان متاورس را از دیدگاه امنیتی تحلیل کردند. آنها معتقد بودند که این مکان می‌تواند فضای خوبی برای تبادل اطلاعات گروه‌های بزه‌کار سازمان‌یافته و حتی جریان‌های تروریستی در پوشش‌های مختلف با یکدیگر باشد و در لایه بعدی به این موضوع اشاره کرده بودند که متاورس حتی قابلیت آن را دارد که علاوه بر وقوع کلاهبرداری‌های کلان و خروج سرمایه از فضای واقعی به بستری مناسب برای پولشویی تبدیل شود که باز هم از نظر آنها پای امنیت اقتصادی و امنیت ملی در میان خواهد بود.

دیده‌بان تروریسم که به‌طور مستقل به بازبینی قوانین دولت بریتانیا در زمینه تروریسم می‌پردازد، نگرانی فزاینده خود را از دامنه ربات‌های چت هوش مصنوعی برای متقاعد کردن افراد آسیب‌پذیر و یا افراد دارای طیف متنوعی از عملکردهای عصبی برای انجام حملات تروریستی ابراز کرده است

هوش مصنوعی: تهدید بالفعل؟

با وام گرفتن از مسائل مطروحه اگر نیم نگاهی به دنیای تکنولوژی بیندازیم به این مفهوم می‌رسیم که تهدید جدیدی علیه امنیت وجودیِ انسان‌ها و همچنین امنیت ملی کشورها در حال رخ عیان کردن است که این بار با نام «هوش مصنوعی» به جهان معرفی شده است. تعاریف زیادی از حیث علمی و لغوی در مورد هوش مصنوعی مطرح است که موضوع نوشتار ما نیست؛ اما به زبان ساده، هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) به توانایی تفکر یا یادگیری کامپیوتر یا ماشین گفته می‌شود. برای اینکه فردی هوشمند و دارای هوش تلقی شود، باید یادگیری اتفاق بیافتد و فرد آموزش ببیند و در مورد هوش مصنوعی هم چنین مکانیزمی مطرح است.

فاصله میان پیشرفت فن‌آوری‌های جدید و قوانین ناظر بر آن همواره محل نگرانی‌ سازمان‌های مدافع صلح و امنیت بوده، اما با رشد فزاینده فن‌آوری‌ها در حوزه ربات‌ها از یک‌سو و فناوری‌های ارتباطی از سوی دیگر، نوع تازه‌ای از تهدیدهای تروریستی ظهور یافته است

اما آنچه در این میان حالا مورد نظر دولت‌ها قرار گرفته تهدیدات این تکنولوژی برای امنیت ملی کشورها است. روزنامه گاردین در گزارش جدید خود به این موضوع اشاره کرده که سازمان دیده‌بان تروریسم با ابراز نگرانی از تهدیدهای هوش مصنوعی برای امنیت ملی کشورها، از سازندگان این فن‌آوری خواسته تا ذهنیت «آرمان‌شهری» خود از هوش مصنوعی را کنار بگذارند؛ چراکه این فن‌آوری جدید می‌تواند برای پرورش افراد آسیب‌پذیر مورد استفاده قرار گیرد. جاناتان هال کی‌سی، مدیر این نهاد مستقر در انگلیس که نقشش بررسی کفایت قوانین تروریسم است، گفت که تهدید هوش مصنوعی علیه امنیت ملی روز به روز آشکارتر می‌شود و در پیشبرد این فن‌آوری باید ملاحظات و نیأت تروریست‌ها را در نظر داشت. به گفته وی، در توسعه بیش از اندازه هوش مصنوعی عمدتا بر نکات بالقوه مثبت این فن‌آوری تمرکز شده و در این مسیر از چگونگی استفاده احتمالی تروریست‌ها از آن برای حملات غفلت شده است. او به گاردین گفته است که سازندگان هوش مصنوعی باید در کنار خود یک نئونازی ۱۵ ساله دو آتشه داشته باشند تا تهدیدهای بالقوه این فن‌آوری را بهتر درک کنند؛ چراکه خالقان هوش مصنوعی باید در برابر کاری که می‌دانند مردم ممکن است با این فن‌آوری انجام دهند، دفاع جانانه از خود داشته باشند. در این میان دیده‌بان تروریسم که به‌طور مستقل به بازبینی قوانین دولت بریتانیا در زمینه تروریسم می‌پردازد، نگرانی فزاینده خود را از دامنه ربات‌های چت هوش مصنوعی برای متقاعد کردن افراد آسیب‌پذیر و یا افراد دارای طیف متنوعی از عملکردهای عصبی برای انجام حملات تروریستی ابراز کرده است.

این نگرانی به نوعی نشان می‌دهد که ما باید بیش از گذشته نگران تروریسم سایبری (Cyber terrorism) در سطوح مختلف داخلی و خارجی کشورها باشیم. به عنوان نمونه سرویس‌های امنیتی نگران توانایی چت‌ربات‌های هوش مصنوعی برای پرورش کودکان هستند که در حال حاضر بخش فزاینده‌ای از پرونده‌های تروریستی مربوط به سازمان اطلاعات داخلی بریتانیا (MI5) را تشکیل می‌دهد. بر همین اساس در بریتانیا، تلاش‌ها برای مقابله با چالش‌های امنیت ملی ناشی از هوش مصنوعی با مشارکت سازمان اطلاعات داخلی این کشور  و موسسه آلن تورینگ، نهاد ملی علم داده و هوش مصنوعی، تشدید شده است که نشان از نگرانی این کشور در عرصه امنیتی با محوریت هوش مصنوعی دارد. بر همین اساس باید گفت که فاصله میان پیشرفت فن‌آوری‌های جدید و قوانین ناظر بر آن همواره محل بحث و نگرانی‌ سازمان‌های مدافع صلح و امنیت بوده است، اما با رشد فزاینده فن‌آوری‌ها در حوزه ربات‌ها از یک‌سو و فناوری‌های ارتباطی از سوی دیگر، نوع تازه‌ای از تهدیدهای تروریستی ظهور یافته که به شدت مایه نگرانی دولت‌ها شده است. حال باید دید که شیوه‌های برخورد با این پدیده جدید یا حداقل مهار آن از سوی دولت‌ها چگونه خواهد بود؟