فرشاد گلزاری

بسیاری از اندیشمندان و تحلیلگران حوزه روابط بین‌الملل در کتب خود، با لحاظ کردن قید زمان و مکان، برخی از رویدادهای سیاسی- امنیتی را یک فصل جدید در دنیا اعلام می‌کنند. به عنوان مثال حمله 11 سپتامبر به قلب اقتصادی ایالات متحده را یکی از مهمترین رویدادهای امنیتی دنیا می‌دانند که ادبیات، اقتصاد و سیاست در نظام بین‌الملل را تغییر داد و به نوعی آن را جهت‌دهی کرد. آنها جنگ در سوریه و عراق، بحران اقتصادی 2008 و حتی کرونا را مبدأ تغییرات بزرگ در دنیای کنونی و نظم نوین جهانی اعلام کردند و حالا بیش از یکسال است که در حال رصد و پالایش جنگ اوکراین و تاثیرات همه‌جانبه آن بر نظام بین‌الملل هستند. به باور این اساتید و صاحب‌نظران، اقدامی که روسیه در اوکراین انجام داد، اگرچه تاحدودی با تحریک ایالات متحده و شرکای آن در اتحادیه اروپا به نقطه فعلی رسید، اما به هر ترتیب نمی‌توان گفت که جنگ اوکراین هیچ اثری در مدل روابط کشورها با یکدیگر یا صف‌آرایی جدید در نظام بین‌الملل ندارد.

به عنوان مثال ما همین حالا می‌بینیم که روابط کره جنوبی و ژاپن به دلیل تهدیدهای چین علیه تایوان و همچنین افزایش تهدید کره شمالی پس از سال‌ها وارد یک دوران جدید و باثبات شده است یا دیده می‌شود که نارندا مودی، نخست‌وزیر هند روز گذشته (سه‌شنبه) برای تبادل‌نظر به استرالیا رفته است که این دقیقاً همان نزدیک کردن قدرت‌های نوظهور توسط آمریکا به یکدیگر برای ضربه به چین محسوب می‌شود. بر همین اساس تغییرات ملموس سیاسی، اقتصادی و دفاعی و حتی تغییر در نوع انعقاد پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله پیامدهای جنگ اوکراین به شمار می‌آید که باید به آنها توجه کرد. در این میان اتفاق دیگری که رخ می‌دهد عزم اروپا برای ایمن‌سازی مرزهای شرقی خود در برابر هرگونه تحرک نظامی، سیاسی و اقتصادی روسیه است. کشورهای عضو حوزه بالکان نه تنها برای بروکسل بلکه برای ایالات متحده و ناتو هم ارزش بسیاری در تمام سطوح دارند و به نوعی این کشورها در ادبیات دفاعی غرب پاشنه آشیل ناتو تلقی می‌شوند. بر همین اساس به نظر می‌رسد که سیاست بازگشت ایالات متحده به آغوش هم‌پیمانان سنتی خود به ویژه در اروپا، مهمترین بخش از سیاست خارجی دولت بایدن در دوران خروج واشنگتن از انزوا است؛ درعین‌حال آمریکا و اروپا در مورد مساله منطقه «غرب بالکان» و کشورهای این منطقه میان خود یک تقسیم وظایف مشخص انجام داده‌اند.

همه منهای صربستان!

کشورهای منطقه غرب دریای بالکان از مقدونیه شمالی، مونته نگرو، آلبانی، صربستان، کوزوو و بوسنی و هرزگوین تشکیل می‌شود. از این تعداد، آلبانی، مقدونیه شمالی، مونته نگرو و صربستان در حال تبدیل شدن به عضوی از اتحادیه اروپا بوده و کوزوو و بوسنی و هرزگوین نیز به عنوان گزینه‌های بالقوه عضویت در این اتحادیه به شمار می‌آیند. با شروع جنگ اوکراین اساساً یک دو دستگی میان این شش کشور رخ داد و دلیل آن هم همراهی آنها با غرب علیه روسیه و تحریم این کشور بود. حالا به نظر می‌رسد که لحن اتحادیه اروپا با یکی از اعضای منطقه غرب بالکان یعنی «صربستان» بسیار تندتر از گذشته شده است. روز گذشته (سه‌شنبه) خبرگزاری یورونیوز گزارش داد که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل میزبان وزرای خارجه آلبانی، چهار جمهوری سابق یوگسلاوی یعنی صربستان، مونته نگرو، بوسنی و هرزگوین، مقدونیه‌شمالی، کوزوو بود و طی این جلسه از آن‌ها خواست تا اوکراین را الگوی خود برای پیشرفت سریع در عضویت اتحادیه اروپا قرار دهند. بورل در بخشی از این نشست اعلام کرد که در خصوص نفوذ روسیه در منطقه که تلاش می‌کند مسیر اروپایی کشورهای حوزه بالکان غربی را منحرف کند با این کشورها گفت‌وگو کردیم و اتحادیه از استراتژی و شجاعت انتخاب برخی از آن‌ها که کاملاً همسو با سیاست و تحریم‌های خارجی اروپا هستند، حمایت می‌کند. آنچه در این نشست مهم به نظر می‌آمد، عتاب و خطاب بورل به بلگراد بود. او خطاب به وزیر خارجه صربستان گفت که حفظ روابط نزدیک با روسیه با مساله روند عضویت در اتحادیه اروپا همسو نیست؛ به منافع ملی صربستان آسیب می‌زند و قطعا با مسیر روند عضویت در این اتحادیه سازگار نخواهد بود. او همچنین تاکید کرد عضویت نهایی صربستان در اتحادیه اروپا،‌ صرفاً به وضع تحریم‌ها علیه روسیه بستگی ندارد، بلکه این کشور باید عادی‌سازی روابط با کوزوو را در دستور کار قرار دهد. پس از سخنرانی بورل، ایویچا داچیچ، وزیر امور خارجه صربستان به خبرنگاران گفت که کشورش با هیچ فشار آشکاری مواجه نشده، در حالی‌که همه در بروکسل شاهد ادعاهای افراطی کوزوو هستند. مواضع بورل و وزیر خارجه صربستان به نظر بسیاری از تحلیلگران دارای تضادهای زیادی است؛ چراکه معتقدند دلیل تندخویی بورل علیه صربستان فشار کشورهای اتحادیه اروپا به وی برای دور کردن بلگراد از مسکو است یا اینکه صربستان حداقل با بروکسل علیه روسیه هماهنگ شود. این در حالیست که چند روز پیش الکساندر ووجیچ، رئیس‌جمهور صربستان هشدار داد که کشورهای غربی به دنبال «برپایی انقلاب رنگی» در بلگراد هستند!