شفقنا- جنجال برای حقابه هیرمند میان ایران و افغانستان نسبت به ماه های گذشته تشدید شده است. کم آبی در استان سیستان و بلوچستان به وضعیت «بحرانی» رسیده و مردم این استان را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است. رئیس جمهور ایران روز گذشته در سفری که به این استان داشت، درباره حقابه هیرمند به طالبان اخطار داد و تأکید کرد که «اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود؛ حرف من را جدی بگیرید تا بعداً گلایه نکنید.» پس از آن طالبان با انتشار اطلاعیه‌ای به اظهارات رئیس جمهور واکنش نشان داد و گفت: «مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هلمند تکمیل نمایند» همچنین طالبان از ایران خواسته درخواستش را با الفاظ مناسب مطرح کند!» البته طالبان در بخش دیگری از این اطلاعیه عنوان کرده که «تعهد می‌سپاریم که با در نظر داشت موافقت نامه آب هلمند (هیرمند) تمام تلاش خویش را به خرج می دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد.» این در حالی است که امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران گفته است «در ماه های اخیر مکررا از سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیات‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که نکردند.»
در ادامه آخرین اظهارنظرها درباره حقابه هیرمند را می خوانید:
رییسی خطاب به طالبان: حقابه مردم سیستان و بلوچستان را بدهید/ سخن بنده را بسیار جدی بگیرید و بعداً گله نکنید
حجت الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی در جریان سفر به استان سیستان و بلوچستان و در مراسم آغاز لوله‌گذاری انتقال آب از دریا به استان‌های نوار شرقی کشور گفت: دولت ما تلاش می‌کند از دریای عمان آب به مناطق مختلف شرق کشور برسد که اجرای این طرح زمان‌بر است، اما حق‌آبه‌ای را که مردم سیستان از رود هیرمند دارند، نمی‌شود مشمول مرور زمان کرد.
رئیس جمهور افزود: تا زمانی که آب به این منطقه برسد زمان طولانی نیاز است، البته دوستان و عزیزان ما که با انگیزه هستند تلاش می‌کنند این زمان را محدود کنند، ولی این حق‌آبه، حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان است، مربوط به الان هم نیست، این در معاهدات و قراردادها هست و در تاریخ هم این آب همیشه برای منطقه می‌آمده و مردم استفاده می‌کردند و مربوط به یک دوره خاصی نبوده است.
رئیسی اظهار داشت: می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند؛ به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند.
رئیس جمهور با اشاره به برخی ادعاهای منتشره مبنی بر اینکه سد احداث شده بر روی هیرمند آب چندانی ندارد یا بخشی از آن رسوبات است، تصریح کرد: باید هر چه سریع‌تر این اجازه به کارشناسان ما داده شود تا این مسئله را بررسی کنند، اگر کارشناسان ما این مطلب را تایید کردند، بسیار خوب اشکال ندارد، در نبودن آب ما بحثی نداریم، اما اگر آب وجود دارد، این حق مردم سیستان و بلوچستان باید داده شود و ما به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود.
رئیسی تاکید کرد: بدانند دولت مصمم است حق مردم را در همه شئون بگیرد؛ این هم حق مردم استان است و ما دنبال می‌کنیم. در همه نقاط مرزی کشور و نه صرفا در اینجا حق مردم کشورمان را خواهیم گرفت. آب مسئله اصلی دنیای امروز است و اجازه نمی‌دهیم این حق مردم ایران از طرف هیچ کشوری ضایع شود.
رئیس جمهور با تاکید دوباره بر این نکته که مخاطبان این سخنان وی، باید این اخطار را کاملا جدی بگیرند، گفت: این سخنان بنده را بسیار جدی بگیرند و بعدا گله نکنند که به ما گفته نشد یا تصور می‌کردیم می‌شود با گفتار سیاسی و گذشت ایام از این مسئله گذر کرد، خیر گذشت ایام این مسئله را حل نمی‌کند. البته نماینده ما در افغانستان و استاندار سیستان و بلوچستان نیز این مسئله را از طریق گفتگو و دیپلماسی پیگیری می‌کنند اما از حاکمان افغانستان می‌خواهم که این مطلب بنده را بسیار جدی بگیرند و سریعا اقدام کنند که مردم سیستان و بلوچستان به حق‌شان برسند.
واکنش طالبان به اظهارات رئیس جمهور: «ایران درخواست خود را با الفاظ مناسب مطرح کند! / مقامات ایرانی ابتدا معلومات خود را در مورد آب هیرمند تکمیل نمایند»
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در بیانیه ای آورده است: «روز گذشته رئیس جمهور ایران در مورد آب هلمند یک سلسله اظهارات داشت که وضاحت(توضیح) ما در مورد آن قرار ذیل است: موافقتنامه آب که میان افغانستان و ایران نیم قرن قبل در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی به امضا رسیده تا هنوز پابرجاست و «امارت اسلامی» متعهد است که به تعهدات انجام شده عمل نماید.»
در این بیانیه آمده است: «در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب پایین آمده است. به شمول دریای هلمند تعداد زیادی از ولایات و مناطق کشور از خشکسالی رنج می برند و آب کافی وجود ندارد، خواست مکرر ایران برای آب و آن چه اظهارات نا مناسب در رسانه‌ها عنوان شده، زیان‌آور است.»
طالبان همچنین با بیان اینکه «مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هلمند تکمیل نمایند، از ایران خواسته درخواستش را با الفاظ به زعم آنها مناسب مطرح کند.»
در ادامه این بیانیه آمده است که «اگر واقعیت درست مطالعه نشود و چنین اظهارات مطرح گردد، می‌تواند فضای سیاسی میان مردم و کشورهای دو ملت مسلمان را آسیب بزند که با نفع هیچ طرفی نیست و باید تکرار نگردد.»
در بخش دیگری این بیانیه آمده است که «امارت اسلامی یکبار دیگر تعهد می‌سپارد که با در نظر داشت موافقتنامه آب هلمند تمام تلاش خویش را به خرج می‌دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد، اما این اقدام را به این شرط دانسته که ذخایر آب آنها به اندازه‌ای برسد که اگر آن را به ایران جاری بسازند و در دریای خشک هلمند صدها کیلومتر مسیر را طی کند، به آن کشور برسد.»
در ادامه این بیانیه آمده؛ «اکنون در بند کمال خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب‌بند کجکی در آن جاری گردد تا آنجا نمی‌رسد، بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید.»
وزیر انرژی و آب طالبان: حرف های تحریک آمیز نباید از سوی هیچکس زده شود
وزیر انرژی و آب طالبان نیز گفت که آب و هر موضوع دیگری باید با تفاهم و راه های دیپلماتیک حل شود و به قول او «حرف های تحریک آمیز نباید از سوی هیچکس زده شود.»
منصور گفت که حکومت طالبان به توافق محمد ظاهر پادشاه پیشین افغانستان با ایران پایبند است و نمی خواهد کشور همسایه آسیب ببیند، اما به گفته او، طرف مقابل نیز باید شرایط و خشکسالی را درک کند.
عبداللطیف منصور در پاسخ به سوال بی‌بی‌سی که درباره نگاه تهدید رئیس‌جمهور ایران چه نظر دارد، گفت: «این اظهارات بخیر هر دو کشور و ملت نیست.»
او افزود: «اگر بحث حسابداری باشد، این ۴۰ سالی که در افغانستان بندها ساخته نشده بود و میلیاردها متر مکعب آب را (ایران) اضافی برده است، پس اونرا هم باید حساب کنیم.»
منصور گفت که آنها آماده اند تا کارشناسان ایرانی به افغانستان بیایند و سطح آب را از نزدیک بررسی کنند.
امیرعبداللهیان: «افغانستان اجازه سنجش میزان آب هیرمند را به ایران نداده است»
وزیر خارجه ایران از عدم همکاری افغانستان برای بازدید هیات‌های فنی ایران از سنجش میزان آب هیرمند خبر داد.
«حسین امیرعبداللهیان در حساب توئیتری خود اعلام کرد: «در ماه های اخیر مکررا از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیات‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که نکردند.
سیستان از خشکسالی رنج می برد. ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی.»
دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت: طرف افغانستانی ناگزیر از عمل به تعهداتش است
دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت با اشاره به موضوع انتقال حقابه ایران از رود هیرمند، گفت: با محاسبات کارشناسی، وضعیت آب هیرمند قابل اندازه‌گیری و با اخطار رئیس‌جمهوری ایران، طرف افغانستانی ناگزیر از عمل به تعهداتش است.
به گزارش شفقنا، احسان صالحی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت:
«بیانیه حکومت افغانستان نشان می‌دهد پیام اخطار قاطع رئیس‌جمهور مبنی بر اینکه حق مردم‌مان را هر جا باشد می‌گیریم، دریافت شده. در این بیانیه ۳ بار تأکید شده که به موافقتنامه آب میان ایران و افغانستان و انتقال آب به ایران متعهد هستیم. البته گفته‌اند که برای انتقال، کمبود آب دارند که این هم بیشتر توجیهی برای نقض تعهدات در گذشته است چرا که با وجود نقشه‌های ماهواره‌ای و محاسبات کارشناسی، وضعیت آب قابل اندازه‌گیری و با اخطار رییس جمهور، طرف افغانستانی ناگزیر از عمل به تعهداتش است.»
بیانیه وزارت خارجه ایران: افغانستان به تعهدات خود برای «تأمین حقابه» عمل نکرده است/ «انحراف مسیر طبیعی رودخانه هیرمند» هیچ توجیهی ندارد
وزارت امور خارجه ایران در بیانیه ای اعلام کرد که حاکمان افغانستان در یکسال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده اند.
به گزارش شفقنا، در بیانیه وزارت خارجه ایران آمده است: «در روز گذشته شاهد صدور بیانیه ای از سوی هیات حاکمه افغانستان بودیم. اعلامیه مورخ 28 اردیبهشت1402 طرف افغانستانی درباره حقابه هیرمند حاوی مطالب متناقض و نادرست بوده و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آن را قویا رد می کند.
معاهده بین ایران و افغانستان راجع به آب رود هیرمند مورخ 22 اسفند1351 بطور صریح و بدون هیچ ابهامی، حقابه طرف ایرانی از رودخانه هیرمند را تعیین کرده است. این حقابه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه مزبور را تامین نماید و بر اساس ماده 5 معاهده اقدامی نکند که ایران از حقابه خود بعضا یا کلا محروم شود.
حاکمان افغانستان در یکسال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده اند.
اظهارات متعدد برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران از جمله طرح موضوع خشکسالی و کم شدن آب در هیرمند، مستلزم بررسی های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی نشده است، لذا اتخاذ چنین مواضعی، غیرحقوقی و غیرقابل قبول است.
تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند بخصوص ماده 5 پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.
جمهوری اسلامی ایران همواره بر همکاری های فنی و مطالعاتی از طریق کمیساران آب دو طرف تاکید نموده و خواستار بررسی دقیق وضعیت آب هیرمند و تامین حقابه طرف ایرانی وفق معاهده بوده است.
تداوم آبگیری بند انحرافی کمالخان و انحراف مسیر طبیعی رودخانه هیرمند و بر هم زدن شرایط رودخانه و همچنین عدم همکاری مقامات افغانستان در تعیین محل های تحویل حقابه و نصب سامانه های فنی مربوط به سنجش میزان آب، نقض صریح مواد 3، 5 و 6 معاهده هیرمند بوده و نمی توان با صدور بیانیه های سیاسی، توجیهی برای آن یافت.
جمهوری اسلامی ایران با حسن نیت و در پرتو اصل حسن همجواری درطول یکسال و نیم گذشته درباره موضوعات مختلف در روابط بین دو کشور ازجمله درباره اجرای معاهده هیرمند و تامین حقابه با مقامات افغانستان مذاکره و گفتگو کرده است. مذاکرات و گفتگوها تاکنون در فضای دوستانه و با پایبندی به اصل حسن همجواری مطرح و پیگیری و تلاش شده تا همه موضوعات از جمله مساله حقابه بر مبنای شرایط و منافع طرفین حل و فصل گردد.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تاکید می نماید که اظهارات و مواضع مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند، کاملا قانونی و بر مبنای معاهده هیرمند و شرایط حاکم بر رودخانه و مبتنی بر اظهارنظرهای کارشناسی و فنی مطرح شده و همواره معطوف به احترام به اصل حسن همجواری و رعایت حقوق همسایگی بوده است.
عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد.»
جنجال آبی میان ایران و افغانستان
جنجال میان ایران و افغانستان بر سر حقابه از رود هیرمند تازه نیست. اشرف غنی، رییس جمهور پیشین افغانستان در سال ۱۴۰۰ زمانی‌که بند کمال خان را در نیمروز افتتاح می‌کرد، گفت: «آب را رایگان به کسی نمی‌دهیم. حاضر هستیم آب را با نفت مبادله کنیم.»
معاهده آب میان افغانستان و ایران در سال ۱۳۵۱ میان موسی شفیق و امیرعباس هویدا، نخست وزیران وقت دو کشور امضا شد که بر اساس آن در صورت کافی بودن آب هیرمند سالانه حدود ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب به ایران تعلق خواهد گرفت.
افغانستان دارای ۷۵ میلیارد مترمکعب منابع آب شیرین تجدیدپذیر در سال است که ۵۷ میلیارد مترمکعب آن را آب‌های سرزمینی و ۱۸ میلیارد مترمکعب آن را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهد.
این کشور همچنین دارای چندین صد رود کوچک و بیشتر از ۲۵ دریای بزرگ است؛ مهم‌ترین رودهای افغانستان که از کنار دشت‌های پهناور می‌گذرد عبارتند از آمودریا، رود هیرمند، رود کابل، دریای اندراب یا قندوز، هریرود و رود مرغاب می‌باشد.
تصاویری از وضعیت مردم سیستان
∎