از روز جمعه گذشته – 19 اسفند – كه ايران و عربستان با ميانجيگري چين براي از سرگيري روابط دو جانبه پس از هفت سال تعطيلي سفارتخانه ها موافقت كردند، موجي از واكنش ها و تحليل ها نسبت به آن در عرصه داخلي و بين المللي آغاز شده است و همچنان بحث بر سر اين توافق و آثار و پيامدهاي آن ادامه دارد.
پس از چند روز مذاكرات فشرده ای که به رياست «علي شمخاني» دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران و «مساعد بن محمد العيبان» مشاورامنيت ملي عربستان سعودي در پکن برگزار شد، بيانيه سه جانبه اي با امضاي شمخاني، العيبان و «وانگ ئي» عضو دفتر سياسي كميته مركزي حزب كمونيست چین كه رياست دفتر كميسيون مركزي امور خارجي حزب حاكم را بر عهده دارد و عضو شوراي دولتي جمهوري خلق چين است، صادر شد كه بر اساس آن، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی اعلام کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی خواهند كرد.
تاكيد دو کشور بر «احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر»، « به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی» و همچنين تلاش براي اجراي موافقت نامه هاي همكاري امنيتي و اقتصادي كه در گذشته با يكديگر داشته اند، از ديگر مفاد اين بيانيه كوتاه اما تاثيرگذار است.
در مقدمه بيانيه نيز تصريح شده است كه مذاكرات پنج روزه شمخاني و العيبان در پكن، «در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شی جین‌پینگ رئیس جمهوری خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، بر اساس اصل حسن هم‌جواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پای‌بندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی» صورت گرفته است.
از هنگام اعلام اين توافق كه تا زمان انتشار آن كسي نمي دانست ايران و عربستان با ميانجيگري چين در حال انجام مذاكرات پنهاني در پكن هستند، اين موضوع به تيتر نخست رسانه هاي جهاني، منطقه اي و داخلي تبديل شده و تقريبا همه كشورها نسبت به آن واكنش نشان داده اند.
اين واكنش ها و موضع گيري ها حاوي پيام هاي بسياري است و بایستی آن را از ابعاد و زواياي گوناگون مورد بحث و بررسي قرار داد.
با اين حال، در يك جمع بندي كلي، مي توان محتواي تمامي پيام ها و واكنش ها را در سه محور «منطقه اي، بين المللي و داخلي» خلاصه كرد:
1. تمامي جهان، به قدرت و تاثيرگذاري جمهوري اسلامي ايران در تحولات منطقه اي اعتراف دارند و مي دانند كه همكاري ايران و عربستان سعودي نقش موثري در تثبيت صلح و امنيت منطقه و كاهش اختلافات و درگيري ها در كشورهاي مختلف خواهد داشت. به عبارت ديگر، اين بيانيه به معناي انتشار پيام بهبود امنيت، توقف جنگ ها و كاهش خشونت ها از سوي گروههاي تندرو و افراطي، تسهيل روند استقرار صلح و سرعت گرفتن روند احیای آرامش و بازسازي در كشورهاي مختلف همسايه است. با این نگاه، تقريبا همه كشورهاي مسلمان به تمجيد از اين توافق پرداخته اند و تحليلگران و ناظران غربي نيز به آن اذعان کرده اند. خانم «آنخلس اسپينوسا» كارشناس برجسته امور خاورميانه روزنامه ال پاييس اسپانيا دراين زمينه نوشته است:« اعلام از سرگيري روابط ميان ايران و عربستان سعودي يك خبر خوب در منطقه اي است كه انباشته از درگيري ها است. حالا بايستي منتظر تبادل سفرا بود تا گامي موثر براي كاهش تنش ها برداشته شود.»
2. در عرصه بين المللي، پيام مهم توافق ايران و عربستان در پكن اين است كه دوران يكه تازي و ابرقدرتي امريكا در جهان به پايان رسيده است. كيست كه نداند كه عربستان سعودي يكي از متحدان اصلي امريكا در منطقه ما بوده و واشنگتن در تمامي برنامه ها و توطئه هاي خود در طول چند دهه اخير، همواره روي حمايت آل سعود حساب كرده و از حمايت و همراهي عربستان بهره برده است. واكنش سرد كاخ سفيد به توافق ايران و عربستان در چين، از يكسو، نشانه استيصال و درماندگي آن و از سوي ديگر، بي خبري امريكا از روند، جزييات و محتواي توافق است. با چنين نگاهي است كه ناظران بين المللي مي گويند با اين توافق، پكن يك گام مهم ديگر براي استقرار و تثبيت جايگاه خود در برابر امريكا در صفحه شطرنج جهان برداشته است.
3. در عرصه داخلي، اين توافق بلافاصله پس از انتشار بيانيه مشترك ايران، عربستان و چين آثار خود را نشان داد. قيمت ارز و طلا كه در هفته هاي اخير مهارناشدني به نظر مي رسيد و هر روز شتاب بيشتري مي گرفت، به سرعت در سراشيبي سقوط افتاد و كار را به جايي رساند كه برخي كارشناسان بازارپيش بيني مي كنند دلار حتي به زير 40 هزارتومان هم در روزهاي فرارو برسد.
نخستين اثر افت قيمت سكه و طلا، كنترل روند گراني روزافزون كالاها و خدمات در كشور و جلوگيري از افت بيشتر ارزش ريال به عنوان پول ملي ما است اما مهمتر از آن، اميدي است كه نسبت به كنترل بازار، بهبود وضعيت اقتصادي و افزايش توليدات داخلي در كشور در جامعه ايجاد شده است. اين اميد از سياست حل مشكلات بر پايه خردورزی و گفت وگو، برخورداري از يك سياست خارجي فعال و كارآمد، و برنامه ريزي مجدانه براي به شكست كشاندن توطئه هاي غرب و در راس آن، امريكا براي انزواي بين المللي و اعمال تحريم هاي بيشتر بر ايران ناشي مي شود.
ترديدي نيست كه تحقق اين روند مشروط به اجراي كامل توافقات ايران و عربستان در هفته هاي فرارو و تن دادن دو كشور به الزامات روابط مبتني بر دوستي و همكاري و هوشیاری در برابر توطئه های دشمنان است؛ الزاماتي كه به رفتار دولتمردان آنها در كنترل افراد و گروههاي تندرو در سطح داخلي، تاثيرنپذيرفتن از لابي ها و فشار كشورهاي غربي در حوزه سياست خارجي و نگاه به آينده با حفظ منافع امت اسلامي پیوند دارد.