حسام الدین اسلاملو
در روابط ایران و عربستان همواره و در ادوار مختلف، اختلافاتی وجود داشته است، اما تنش‌های دو کشور از سال 1394 و در جریان کشتار حاجیان ایرانی بار دیگر جدی شد و با حمله به سفارت عربستان در تهران به اوج خود رسید. از آن سال تا امروز دیگر در روابط ایران و عربستان نه تنها بهبود حاصل نشد که حتی از سال 1400 و با وجود تمایل دولت سیزدهم به مذاکره با سعودی‌ها، همزمان عربستان متهم بود به حمایت از تغذیه همه جانبه گروه‌هایی که دنبال ایجاد بی‌ثباتی در ایران هستند. اما از پس خاموشی اعتراضات اخیر، عزم دو طرف برای یک توافق، جدی شد.
روز گذشته ابتدا خبری کوتاه از حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی در یک کشور مهم برای مذاکره و رسیدن به توافقی اثرگذار منتشر شد. کشوری که سپس مشخص شد چین بوده است تا پس از آن جانبداری عجیب اخیرش به نفع کشورهای عربی و علیه متحدش ایران، به یکباره و از پس سفر ابراهیم رئیسی به این کشور در بهمن‌ماه، جانبداری به میانجیگری تبدیل شود.
از سرگیری روابط دو جانبه پس از هفت سال
چند ساعت بعد خبر با جزئیات بیشتری منتشر شد: پس از انجام چند روز مذاکرات فشرده میان دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان با همتای سعودی خود در شهر پکن، توافق حاصل شده برای از سرگیری روابط میان دو کشور، طی مراسمی با امضای بیانیه مشترک میان ایران، عربستان سعودی و چین به صورت رسمی اعلام شد.
به گزارش ایسنا، دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس‌جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد.
در پایان این مذاکرات، روز ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ - ۱۰ مارس ۲۰۲۳ -، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده رهبر انقلاب و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.
روایت شمخانی از پایان بن‌بست ۷ ساله
دریابان «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک سه‌جانبه میان جمهوری اسلامی ایران، پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری خلق چین در پکن به «نورنیوز» گفت: سفر بهمن‌ماه «آیت‌الله رئیسی» به چین و گفتگوی آقای «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین با رئیس جمهور کشورمان، بستر شکل‌گیری مذاکرات جدید و بسیار جدی میان هیأت‌های ایران و عربستان سعودی را فراهم کرد.
به گزارش ایسنا؛ او گفتگوهای انجام شده میان دو کشور را صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده عنوان کرد و افزود: رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعا توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت.
شمخانی در ادامه از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه‌ی رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی کرد.
دبیر شورای عالی امنیت ملی ۵ دور مذاکره اولیه انجام شده با عربستان سعودی که به میزبانی عراق و عمان انجام شده را در دست‌یابی به توافق نهایی، موثر ارزیابی کرد و از تلاش این دو کشور نیز در این خصوص سپاس‌گزاری کرد.
در جریان مذاکرات فشرده شمخانی و «مساعد بن‌محمد العیبان» مسئولین نهاد‌های امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی که از ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه در شهر پکن پایتخت جمهوری خلق چین برگزار شد، دو کشور توافق کردند که پس از ٧ سال، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند.
شمخانی در ادامه از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه‌ی رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی کرد.
شروع روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه ها ظرف دو ماه
در متن بیانیه سه‌جانبه ایران،عربستان و چین آمده است: در نتیجه گفتگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.
همچنین وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند. براین اساس، دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده توافق کردند.
مانور تبلیغاتی دولت
با اینکه نماینده رهبر انقلاب به جای وزیر امور خارجه نقش حلقه اتصال را برای جوش خوردن توافق ایران و عربستان بازی کرده است؛ اما روز گذشته رسانه‌های همسو با دولت رئیسی بر تاثیر مثبت سفر بهمن ماه رئیس‌جمهور به پکن مانور دادند.
محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در توئیتر نوشت: «سیاست همسایگی آیت‌الله رئیسی بار دیگر جواب داد. در مذاکرات آقای شی با ایشان در پکن، ابتکارهای سازنده منطقه‌ای مطرح شد که اینک به ثمر نشسته است.»
سپهر خلجی، رئیس شورای اطلاع رسانی دولت، نیز در توییتر با استفاده از هشتگ «زبان دنیا» و «دیپلماسی همسایگی» نوشت: «بن‌بست هفت ساله در روابط ایران و عربستان با توافق صورت گرفته با تدبیر آیت‌الله رئیسی و نشست سه جانبه ایران، چین و عربستان در پکن گشوده شد.» به نوشته‌ی وی؛ این رویداد به‌دنبال سفر بهمن‌ماه رئیسی به پکن و توافقات به عمل آمده با شی جین پینگ صورت گرفته است.
همزمان با تنش‌زدایی در مناسبات تهران - ریاض پس از ۷ سال، کانال تلگرامی حسن روحانی بخشی از سخنان وی در ۲۰ خرداد ۱۴۰۰ را بازنشر داد: «خدا نیامرزد آنهایی را که نگذاشتند روابط بین ایران و برخی همسایه‌ها به خوبی انجام بگیرد. کارهای کودکانه و احمقانه انجام دادند، به مراکز دیپلماتیک حمله کردند. اگر اینها نبود امروز شرایط بهتری داشتیم.»
واکنش امیرعبداللهیان به توافق ایران و عربستان
وزیر امور خارجه نیز با انتشار توئیتی به توافق ایران و عربستان واکنش نشان داد. حسین امیرعبداللهیان نوشت: «بازگشت روابط طبیعی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی ظرفیت‌های بزرگی را در اختیار دو کشور، منطقه و جهان اسلام قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: سیاست همسایگی به عنوان محور کلیدی سیاست خارجی دولت سیزدهم، با قوت در مسیر درست پیش می‌رود و دستگاه دیپلماسی فعالانه در پس تمهید گام‌های بیشتر منطقه‌ای است.
عصبانیت اسرائیل و خرسندی آمریکا از توافق
«نفتالی بنت» نخست وزیر سابق رژیم صهیونیستی خشم و ناراحتی خود را از توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط دوجانبه ابراز کرد و گفت این توافق شکست کوبنده و بیانگر سهل انگاری و ضعف اسرائیل است.
بنت گفت ازسرگیری روابط عربستان و ایران تحول خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران به شمار می رود.
وی افزود این توافق شکست کوبنده و بزرگی برای دولت نتانیاهوست که سهل‌انگاری سیاسی و ضعف عمومی و نزاع و درگیری داخلی در دولت اسرائیل را نشان می‌دهد.
اما در مقابل، آمریکا به از سرگیری روابط میان ایران و عربستان واکنش مثبت نشان داد و سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا با بیان اینکه، واشنگتن از ازسرگیری روابط میان تهران و ریاض آگاه است، گفت: آمریکا از هر اقدامی که به توفق جنگ در یمن و تنش‌زدایی از خاورمیانه بینجامد، استقبال می‌کند.
استقبال عمان و عراق از توافق
وزارت خارجه عمان نیز به عنوان کشوری که همواره در این رابطه، نقش میانجی ایفا کرده است، ابراز امیدواری کرد که این توافق، گامی در تقویت امنیت و ثبات در منطقه و گسترش همکاری های مثبت و سازنده باشد که به سود تمام ملت های منطقه و جهان است.
همچنین وزارت خارجه عراق که مدتی است به عنوان میزبان، تلاش بسیار در گفت‌وگوی دوجانبه دو کشور به عمل آورده است، در واکنش به از سرگیری روابط ایران و عربستان اعلام کرد: «ما از توافق میان عربستان و ایران برای گشودن صفحه جدید از روابط دیپلماتیک استقبال می‌کنیم.»
جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند
خدا نیامرزد آنهایی را که در روابط ایران و برخی همسایه‌ها کارهای احمقانه انجام دادند
اما همزمان با امضای بیانیه مشترک سه‌جانبه ایران، عربستان و چین برای تنش‌زدایی در مناسبات تهران - ریاض پس از ۷ سال؛ برای حسن‌ختام واکنش‌ها بد نیست، به گریز رئیس‌جمهور پیشین به کارشکنی‌های تندروها در روابط ایران با همسایه‌ها به‌ویژه عربستان، اشاره کنیم.
کانال تلگرامی حسن روحانی در همین راستا بخشی از سخنان وی در ۲۰ خرداد ۱۴۰۰ را بازنشر داد: «خدا نیامرزد آنهایی را که نگذاشتند روابط بین ایران و برخی همسایه‌ها به خوبی انجام بگیرد. کارهای کودکانه و احمقانه انجام دادند، به مراکز دیپلماتیک حمله کردند. اگر اینها نبود امروز شرایط بهتری داشتیم.»