به گزارش گروه اجتماعی ایسکانیوز از اصفهان، حیات زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی در دو دهه گذشته، جزو مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان محیط زیست کشور در کنار توجه به هورالعظیم، دریاچه ارومیه و میانکاله بوده است. زاینده‌رود به عنوان بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رود تاریخی فلات مرکزی ایران، ظرف دو دهه گذشته بر اثر اجرای طرح‌های متعدد انتقال آب، آبخیزداری بی‌رویه در بالادست و تخصیص غیراصولی آب به کشاورزی و صنعت، به بستری خشک و خاکی در قریب به اتفاق روزهای سال تبدیل شده است.
گزارش صحنه‌هایی تأسف‌بار از کشته‌شدن آبزیان و گونه‌های جانوری پس از هر بار جاری و خالی شدن رودخانه، ترک برداشتن آثار تاریخی بر اثر فرونشست شدید، خشکی اراضی کشاورزی، شیوع ریزگردهای آلوده به مواد سمی در منطقه و دیگر آثار سوء ناشی از خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، اعتراضات مردم و فعالان محیط زیست نسبت به سوءمدیریت منابع آبی را در سال‌های اخیر دوچندان کرده است. این مطالبات، دانشگاه‌ها و دستگاه‌های متولی را بر آن داشته تا گام‌های جدیدی را با ایجاد هم‌گرایی بین متخصصان و مدیران اجرایی در پیش گرفته و راه‌حلی واقعی برای حل بحران زاینده‌رود و گاوخونی به‌دست آورند.
در این راستا، کنسرسیوم دانشگاه‌های استان اصفهان با همکاری شهرداری اصفهان و دستگاه‌های دولتی، جلساتی را با مشارکت مدیران اجرایی، شخصیت‌های علمی، کنشگران سازمان‌های مردم‌نهاد و اصحاب رسانه تحت عنوان «گفتگوهایی درباره جریان دائمی زاینده‌رود» در دست برگزاری داشته که پنجمین نشست از این سلسله جلسات با عنوان «نیازهای زیست‌محیطی تالاب گاوخونی و رودخانه زاینده‌رود و چالش‌های عدم تأمین آن» در محل کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان برگزار شد.
بحران ریزگردهای سمی با تداوم خشکی گاوخونی
در این نشست پروفسور احمد جلالیان گفت: علی‌رغم محدودیت بودجه‌های تحقیقاتی، از مردادماه ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۵ ایستگاه در سراسر حوضه آبریز گاوخونی به منظور سنجش گرد و غبار در مناطق زیستی مستقر شده و مشغول به جمع‌آوری اطلاعات بوده‌اند. هم‌چنین ۵ ایستگاه نیز رسوب‌های تالاب گاوخونی را پایش کردند. این مطالعات برای سنجش فلزات سنگین مثل کادمیوم، روی، نیکل، مس، سرب، کروم و غیره انجام شد. هم‌چنین فلزات غیرمتحرک مانند سلنیوم و آرسنیک هم پایش شدند. نتایج این پایش، اشاره به غلظت بسیار زیاد فلزات سنگین و مواد سمی در خاک این منطقه دارد که در صورت تبدیل به ریزگرد، می‌تواند به یک بحران انسانی و زیست محیطی بیانجامد.
بیشتر بخوانید: شاید مجبور به تخلیه اصفهان شویم!
ریزگردهای گاوخونی، از تهران تا جنوب خلیج‌فارس را تهدید می‌کند
رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زایی و بیابان‌زدایی ادامه داد: از جمله فلزات سنگین موجود در خاکِ حوضه تالاب گاوخونی، می‌توان به کادمیوم اشاره کرد که غلظت آن بر اساس مطالعات صورت گرفته در سال ۱۳۹۶ معادل ۰.۷۲ بوده ولی در مطالعات جدید، بسیار افزایش یافته و ماده خطرناکی محسوب می‌شود. گرد و غبارِ آزمایش شده در این منطقه، آغشته به فلزات سنگین و خطرناکی هم‌چون روی و سرب نیز بوده است. این آلودگی در خاک‌های حاشیه تالاب گاوخونی هم مشهود است. تولید ریزگرد در تالاب گاوخونی هنوز فعال نشده؛ اما در صورت فعال شدن ریزگردها در تالاب، پتانسیل جابجایی ریزگرد تا مسافت ۶۰۰۰ کیلومتری نیز وجود دارد که علاوه بر اصفهان، پایتخت ایران و حتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس را نیز تهدید می‌کند.
افزایش ۵ برابری فرونشست اصفهان، فاجعه‌ای ملی است
این دانش‌آموخته خاک‌شناسی محیط‌زیست از دانشگاه ایالتی یوتا، افزود: از سال ۱۳۹۶ تاکنون، نرخ فرونشست در اصفهان به دلیل خشکی زاینده‌رود ۵ برابر شده است. این، یک فاجعه در ابعاد ملی است. آن‌چه امروز شاهدیم، تبعات خروج از مسیر علم است. باید به علم بازگردیم و مسیر طبیعی حرکت آب در زاینده‌رود را احیا کنیم تا بتوانیم جلوی تشدید فرونشست، ریزگرد و نابودی پوشش گیاهی را بگیریم.
جلالیان خاطرنشان کرد: تحقیقات دانشگاه صنعتی اصفهان نشان می‌دهد رابطه میان بارش در بالادست با پر شدن مخزن سد زاینده‌رود، از ۱ به ۰.۷ کاهش یافته که کاهش ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد. این اتفاق، ناشی از اجرای غیراصولی طرح‌های آبی و ایجاد بندها و موانع متعدد بر سر مسیر آب است. آن‌چه انجام شده احداث بندِ آبی با خاک و سیمان و سنگ است، نه آبخیزداری. اگر آبخیزداری به‌طور اصولی اجرا شده بود، به بیابان‌زایی و خشکی مراتعِ پایین‌دست نمی‌انجامید.
اصرار به احیای زاینده‌رود برای پیشگیری از بحران انسانی است
استاد تمام گروه خاک‌شناسی دانشگاه آزاد اصفهان تصریح کرد: در صورت فعال شدن ریزگردهای گاوخونی، با تنفس در هر دقیقه تا ۶ گرم ذرات جذب ریه می‌شود که اگر اندازه این ریزگردها کمتر از ۱۰ میکرون باشد، با عطسه و سرفه بیرون نمی‌آیند و به دلیل همراه داشتن فلزات سمی و سنگین، بسیار خطرناک خواهند بود. اصرار ما برای احیای زاینده‌رود، برای پیشگیری از رسیدن به بحران انسانی است.
تأمین آب مصرفی فولاد از پساب و دریای عمان
در ادامه این نشست، با توجه به ابهام فعالان محیط زیست پیرامون نقش صنایع در خشکی زاینده‌رود، بهنام کاویانی نماینده شرکت فولاد مبارکه در جلسه ضمن اولویت خواندنِ حفاظت از منابع طبیعی، بیان کرد: تولید فولاد ارزش افزوده زیادی برای کشور دارد. با این حال، صیانت از محیط زیست نیز برای ما حیاتی است. فولاد مبارکه در ازای تولید سالانه ۷.۲ میلیون تن فرآورده‌های فولادی، ۱۵ میلیون متر مکعب آب مصرف می‌کند که از حیث بازدهی، رکورد خوبی در دنیا محسوب می‌شود.
کاویانی ادامه داد: فولاد مبارکه در سال ۱۴۰۰ بخش زیادی از مصارف آبی خود را با خرید پساب به نرخ ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان به ازای هر مترمکعب، تأمین کرده است. استفاده بهینه از پساب، موجب صرفه‌جویی چشم‌گیری شده و از حقابه ۴۰ میلیون متر مکعب در زمان احداث این واحد صنعتی، به مصرفِ ۱۵ میلیون متر مکعب در سال ۱۴۰۰ رسیده‌ایم. امیدواریم ظرف ۲ تا ۳ سال آینده برداشت ما از رودخانه به عدد صفر برسد. در حال حاضر، نیم متر مکعب در ثانیه از دبی رودخانه -که حدود ۳۰۰ متر مکعب در ثانیه است- به فولاد مبارکه اختصاص دارد.
رئیس واحد محیط زیست شرکت فولاد مبارکه در رابطه با سرمایه‌گذاری صنایع استان در احداث خط لوله انتقال آب از دریای عمان، اظهار کرد: انتقال آب از دریای عمان هزینه زیادی می‌طلبد که صنعت تأمین‌کننده بخش زیادی از آن است. هم‌اکنون، هر متر مکعب آب انتقالی از دریای عمان حدود ۲۰۰ هزار تومان قیمت دارد و برای کشاورزی سنتی به‌صرفه نیست؛ اما می‌توان از آن برای مصارف صنعتی استفاده کرد.
آیا اصلاً اقتصاد صنعتی می‌خواهیم؟
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر، صنایع کمتر از ۱۰ درصد آب موجود در کشور را مصرف می‌کنند که حداقل میزان مصرف آب به شمار می‌رود. اگر ما با مصرف این مقدار آب نیز مخالفیم، باید پرسید که آیا اصلاً صنعت را می‌خواهیم یا نه؟
۹ هزار میلیارد تومان، زیان سالانه خشکی تالاب گاوخونی
در ادامه احمدرضا لاهیجان‌زاده مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان اصفهان با تأکید بر ارزش‌های اقتصادی تالاب بین‌المللی گاوخونی بیان کرد: در دنیا ارزش سالانه تالاب‌ها به ازای هر هکتار حداقل ۵ و حداکثر ۱۵ هزار دلار در نظر گرفته می‌شود. این حداقل و حداکثر، به کارکردهای ۱۸گانه تالاب‌ها بستگی دارد. در صورتی‌که کارکرد تالاب گاوخونی را حداقل در نظر بگیریم، سالانه ۲۲۵ میلیون دلار ارزش اقتصادی خواهد داشت. با این حساب، بر مبنای دلار ۴۰ هزارتومانی سالانه حدود ۹ هزار میلیارد تومان را از دست می‌دهیم؛ این ضرر، منهای خسارت‌های جانبی است که خشکی این تالاب به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: ما مجبوریم با آن‌هایی که به دنبال توسعه هستند با زبان اقتصاد صحبت کنیم. من در کتاب «ارزش‌گذاری اقتصادی گاوخونی و رودخانه زاینده‌رود» به بیش از ۱۰۰ ارزش مختلف اقتصادی و زیست‌محیطی برای تالاب گاوخونی اشاره کرده‌ام که از مهم‌ترین ارزش‌ها می‌توان به نقش تالاب در حفاظت در برابر طوفان‌ها، پُر کردن سفره‌های زیرزمینی، حفاظت در برابر سیلاب، قدرت پاکسازی و خودپالایی سموم و فلزات سنگین، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، ارزش‌های زیبایی شناختی و اکوتوریستی، ایجاد حس مالکیت عمومی و نقش آن در هویت مردم، ارزش‌های درمانی و روحی-روانی، مزایای کشاورزی و اثرگذاری بر منابع تجدیدپذیر، اشاره کرد.
خشکی زاینده‌رود، نابودی یک تمدن است
لاهیجان‌زاده ادامه داد: متأسفانه به اسم اشتغال و توسعه، اقداماتی می‌شود که در اصل تیشه به ریشه محیط‌زیست و حیات انسانی می‌زند. فرونشست زمین، یک خسارت عظیم و غیرقابل محاسبه است. مطالعات وزارت راه و شهرسازی به‌طور علمی اثبات کرده که اگر زاینده‌رود ۱۵ متر مکعب در ثانیه آب‌دهی (دِبی) نداشته باشد، جلوگیری از فرونشست ممکن نخواهد بود. در مطالعات وزارت نیرو هم این آستانه، حداقل ۱۰ متر مکعب عنوان شده است. چه ۱۵ و چه ۱۰ متر مکعب در ثانیه، اگر زاینده‌رود جاری نشود، یک تمدن از بین می‌رود و موج سنگین مهاجرتی رخ خواهد داد.
وزارت نیرو تالاب گاوخونی را یک فرورفتگی در دل کویر می‌دانست!
این پژوهشگر آب و محیط‌زیست در رابطه با چرایی حل نشدن مشکلات زاینده‌رود در دو دهه اخیر گفت: تا قبل از سال ۱۳۹۷ قانون قابل قبولی برای دفاع از حقابه نداشتیم و تصویب قانون حفاظت از تالاب‌ها در مجلس ۳ سال به طول انجامید. ما تا سال ۱۳۹۷ مشغول تأمین زیرساخت‌های قانونی بودیم زیرا وزارت نیرو زیر بار تأمین حقابه نمی‌رفت. ما در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ توانستیم در کشور ۴۶ تالاب دارای اولویت را به‌طور کامل مطالعه و نتایج را به وزارت نیرو اعلام کنیم تا حقابه به‌طور قانونی تخصیص یابد. تا پیش از این، وزارت نیرو، تالاب بین‌المللی گاوخونی را حتی به‌عنوان تالاب قبول نداشت و آن‌را یک فرورفتگی در دل کویر می‌دانست!
ابراز امیدواری به تصویب طرح احیای گاوخونی
احمدرضا لاهیجان‌زاده خاطرنشان کرد: سند «آمایش سرزمین» نقشه مسیر توسعه را ترسیم می‌کند. از این رو، مجوز جدیدی برای صنایع آب‌بر و حتی صنایع کوچک فلزی صادر نخواهد شد. با بررسی‌های به عمل آمده، در حال حاضر میزان آب مصرفی صنایع، ۱۶۰ میلیون متر مکعب تخمین زده شده که خط لوله انتقال آب از دریای عمان، فعلاً ۸۰ میلیون متر مکعب را تأمین می‌کند. اسفندماه جاری، جلسه «ستاد ملی تالاب‌ها» با حضور معاون اول رییس‌جمهور تشکیل خواهد شد و امیدوارم با همکاری استان چهارمحال و بختیاری بتوانیم طرحی که منجر به احیاء تالاب گاوخونی می‌شود را تصویب کنیم.
در این نشست، دیگر صاحب‌نظران از کنسرسیوم دانشگاه‌های استان و نیز مدیران سازمان‌های مردم‌نهاد حامی محیط زیست، با تأکید بر مطالبه عمومیِ مقابله با بحران خشکی زاینده‌رود و گاوخونی، خواستار ایجاد اراده جمعی و اتحاد همه‌جانبه برای احیای سرمایه‌های طبیعی و زیست‌محیطی شدند.
خبرنگار: محمدرضا زاهد
انتهای پیام./