همشهری آنلاین - نگین پذیرا: میدانی که امروز به میدان تجریش معروف است، سال‌ها قبل به سرپل تجریش شهرت داشت؛ نامی که هنوز هم از زبان قدیمی‌ها نیفتاده و از هر محله شمیران که بخواهند به قصد خرید یا زیارت راهی این محله شوند، می‌گویند: «تا سرپل...»

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

سرپل تجریش نسبت به صد سال گذشته کلی تغییر کرده است، از شکل ظاهری‌اش بگیرید تا صد البته کاربری‌اش. تمامی گذرگاه‌های آن پایانه تاکسی و اتوبوس شده است و ساختمان‌های تجاری و اداری دور تا دورش را محاصره کرده‌اند.  
عباس صالحی، متولد سال ۱۳۳۵ در شمیران است و از دوران کودکی‌اش در تجریش بزرگ شده. او کاسب قدیمی تجریش است و عاشق شمیران و تاریخچه‌اش. خودش به تنهایی تاریخ شفاهی شمیران است. علاقه او به تاریخ باعث شده شروع به جمع‌آوری عکس‌های قدیمی کند. در گنجینه صالحی می‌توانید از تمبرها و سکه‌های قدیمی تا عکس‌هایی که جمع‌آوری و آرشیو کرده را مشاهده کنید. این هفته سری به یکی از این آلبوم‌های قدیمی صالحی از شمیران زدیم و با او در این گزارش به دور دست‌های شمیران سفر کردیم.

سال ۱۲۹۰؛صد سال قبل!

سرپل تجریش رودخانه بزرگی بود که ۲ منشأ آبی داشت و از ۲ شاخه شمیران، آب این رود تأمین می‌شد. آبی که از گلابدره و دربند می‌آمد منشأ آب این رودخانه بود. قسمت پایینی سرپل تجریش به گوگَل معروف بود و هنوز هم این خیابان به همین نام شهرت دارد.

گو به معنی گاو، گوسفند و... و گَل گله گوسفند را می‌گفتند و این مکان محلی بود که مبادلات کالا و احشام انجام می‌شد. شمیران ۳۳ پارچه‌آبادی داشت و مردم محصول باغ‌هایشان را در این مکان مبادله می‌کردند به فروش می‌رساندند. قسمت جنوبی جایی که به سر گوگل معروف است، بارگاه امامزداه صالح(ع) و محل تکیه بزرگ تجریش قرار دارد. قسمت جنوبی نیز به خیابان مسعودبیک و الهیه منتهی می‌شود؛ جایی که به دره خرگوشی معروف و سرتاسر آن با درختان میوه پوشیده شده بود. آن زمان از وسط خیابان سعدآباد رودخانه‌ای می‌گذشت که منشأ آن از محوطه کاخ بود و متصل می‌شد به رودخانه بزرگ تجریش که در حال حاضر به کلی از بین رفته است.

سال ۱۳۱۰؛سر پل تجریش 

رضاپهلوی در میدان تجریش ایستاد. سوتی بلند کشید و عصایش را به طرف غرب میدان نشانه گرفت و این آغاز ساخت‌وساز خیابانی شد که اکنون به نام خیابان ولیعصر(عج) شناخته می‌شود و پیش از انقلاب نام «پهلوی» را بر خود داشت. بعد از اینکه میدان سرپل تجریش ساخته شد، خیابان ولیعصر(عج) تا میدان راه‌آهن به هم متصل شدند. از اداره برق تا انتهای بیمارستان شهدا، قبرستان بود که بعدها تمامی آن به علاوه خانه‌های اطراف اداره برق خراب شد. سرپل تجریش و میدان تجریش بعد از ساخت خیابان یکی شد و میزبان ساختمان‌های جدیدی که یکی یکی در آن قد می‌کشیدند.  

سال ۱۳۳۴؛ ورود تختی از ملبورن به تجریش

تختی در المپیک ۱۹۵۶ ملبورن نخستین مدال‌های طلای تاریخ ورزش ایران را در بازی‌های المپیک کسب کرد و از آنجا که ساکن خیابان مقصودبیک بود. بچه‌های شمیران آن روزها سرپل تجریش را با طاق نصرتی زیبا تزیین کردند. این طاق نصرت که با فرش تزیین شده بود توسط جوانان و اهالی شمرون و برای استقبال از پهلوان تختی آماده شد.  

سال ۱۳۴۰؛میدان تجریش 

آن زمان ۲ ساختمان بیشتر در شمیران نبود. ساختمان سربازار و ساختمان لیستر که متعلق به سید احمد میرسپاسی است. این ساختمان هنوز هم به قوت خود باقی است و ضلع غربی میدان قرار دارد و موقوفه میرسپاسی محسوب می‌شود. در آن سال میدان تجریش و خیابان ولیعصر(عج) کاملاً ساخته شده بود و مسیری برای رفت و آمد داشت تا اهالی و باغ‌داران بتوانند با درشکه و الاغ محصولات خود را برای فروش به این محل برسانند.  

سال ۱۳۷۰؛بریده شدن چنارقدیمی امامزاده صالح(ع)

ســـــال‌ها قبل در امامزاده، چنار تنومندی بود که کمتر نظیر آن در دنیا پیدا می‌شود. قطر آن به ۱۵‌متر می‌رسید. هر یک از شاخه‌های آن مانند تنه درخت کهنسالی در بالای بنای مسجد و اطراف آن سر به فلک کشیده بود. حدود سال‌ ۷۰ یا ۷۳ بود که تنه تنومند این چنارخاطره‌انگیز به اره سپرده شد و چنار تاریخی شمیران از بین رفت.

سال ۱۳۹۳؛محله‌هایی که به هم پیوست

تجریش قدیم ۳ محله داشت. محله بالا شامل باغ فردوس، چهارراه حسابی، زعفرانیه و الهیه. محله پایین شامل ظهیرالدوله، سه‌راه دزاشیب، سه‌راه قیطریه، اسدی و فردوسی. محله قلعه‌نو و حومه شامل زعفرانیه، محمودیه، ناودانک و جعفرآباد.  

خوش آب و هوا بودن این محله‌ها باعث شد کم‌کم مردم از سایر نقاط شهر و حتی از شهرهای دیگر برای زندگی به این محدوده ما مهاجرت کنند، به‌طوری که تعدادی از آنان خیلی سال است که ساکنان تجریش به شمار می‌آیند.  
امروز بازارچه قدیمی اطراف امامزاده صالح(ع) و چند خانه فرسوده کنار امامزاده تنها یادگارهای بازمانده از سال‌های دور است. اما هنوز هم به تجریش که قدم می‌گذاری می‌توانی مردم باصفایی را ببینی که برای زیارت یا گشت وگذار در بازار تجریش به این سمت از شمیران می‌آیند. پای صحبتشان که می‌نشینی خاطرات گذشته را برای تو مرور می‌کنند.

منتشر شده در همشهری محله منطقه یک به تاریخ ۱۳۹۳/۱۲/۹