فرشاد گلزاری
در مطالعات تروریسم و زمانی که قرار است مولفه‌های تاثیرگذار برای رشد این پدیده بررسی شود، فرهنگ و اقتصاد دو موضوعی هستند که بیشترین توجه پژوهشگران این حوزه را به خود جلب می‌کنند. به عنوان مثال در افغانستان که خبرگان حوزه مطالعات تروریسم و ضدتروریسم از آن به عنوان «سرزمین مادری بنیادگرایی رادیکال» یاد می‌کنند، به دلیل بافت مذهبی و تعدد قومیت‌ها، چسبندگی زیادی میان جامعه یا مردم افغانستان با طالبان وجود دارد که البته عمده‌ترین طرفداران این جریان را پشتون‌ها سر و شکل می‌دهند. از منظر اقتصادی اما اوضاع فرق می‌کند.
تهدید تروریسم در آفریقا به حدی جدی است که یک روز قبل از سفر دبیرکل سازمان ملل متحد به آدیس‌آبابا، معاون وزیر اطلاع‌رسانی سومالی از کشته شدن ۲۰۰ تن از اعضای گروه‌تروریستی الشباب در عملیات نظامی در جنوب این کشور خبر داد که باید آن را یک پاکسازی هدفمند دانست
مساله معیشت و اقتصاد همین حالا که افغانستان روی انگشتان طالبان می‌چرخد هم درست نشده و هنوز هم بحران‌های گذشته (ولو عمیق‌تر و گسترده‌تر) به قوت خود باقیست و مردم در بدترین شرایط اقتصادی و انسانی به سر می‌برند. جمع این دو مولفه و خروجی آنها باعث می‌شود تا هر کسی که نان برای خوردن ندارد به جریان‌های بنیادگرای رادیکال مانند طالبان و سپس جریان‌های تکفیری مانند داعش و زیر شاخه‌های آن بپیوندد.
در اکثر کشورهای جنوب آسیا، خاورمیانه و به خصوص آفریقا این دو عنصر به شدت آسیب‌پذیر و پررنگ است؛ تا جایی که قوم‌گرایی در تمام این منطقه موجب بروز فجایعی شده که به وضوح می‌توان تاثیرات خطرناک و مخرب آن را در تاریخ مشاهده کرد. اما اگر همین مولفه‌ها را در قاره آفریقا بررسی کنیم به خوبی می‌بینیم که وضعیت کشورهای حاضر در این حوزه کاملاً با افغانستان تفاوت دارد؛ چراکه افغانستانی‌ها به دلیل حضور 20 ساله آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در خاک این کشور، حداقل توانستند برخی از فرهنگ‌ها مانند اهمیت رسانه و تحصیل و اشتغال زنان را به عنوان اصول مهم در جامعه خشن افغانستان به مردم معرفی کنند و همین حالا هم این موضوعات علیرغم مخالفت طالبان، مطالبه‌گران خاص خود را دارد. اما در قاره پهناور و مملو از منابع آفریقا چندین دهه است که «خشونت عریان» در بالاترین و خشن‌ترین سطح خود در حال نمایان شدن است و این وضعیت حالا به جایی رسیده که هرج و مرج جای استقرار امنیت را گرفته است. در آفریقا این وضعیت نتیجه رقابت‌های روسیه، چین و آمریکا با یکدیگر است که البته کشورهای اروپایی نیز در این روند و پیدایش چنین شرایطی بی‌تقصیر نیستند. اینکه دیده می‌شود داعش یا الشباب (شاخه القاعده در سومالی) به صورت فزاینده در حال تقویت قوای خود در قاره سیاه هستند، نشان دهنده این موضوع است که بحران معیشت و فقدان آموزش و فرهنگ صحیح به موضوعی تبدیل شده که همچنان قربانی می‌گیرد و صفوف تروریست‌ها را طویل‌تر می‌کند؛ تا جایی که اول فوریه سال جاری میلادی وزیران دفاع کشورهای سومالی، اتیوپی، جیبوتی و کنیا برای کاهش تهدیدهای تروریستی و افزایش امنیت منطقه‌ای با همکاری کامل ارتش سومالی و نمایندگی اتحادیه آفریقا در سومالی (اتمیس) نشستی را با موضوع مبارزه با تروریسم در موگادیشو پایتخت سومالی برگزار کردند.
دبیرکل سازمان ملل روز گذشته در نشست سالانه اتحادیه آفریقا گفت که آفریقا برای مبارزه با خشونت فزاینده و ترویج آزادی‌های دموکراتیک در این قاره به «اقدام ویژه برای صلح» نیاز دارد. آنتونیو گوترش، نسبت به افزایش خشونت گروه‌های مسلح در کنگو و ظهور گروه‌های تروریستی در ساحل به شدت ابراز نگرانی کرد
تروریسم همچنان می‌تازد
با این وصف اگر نیم‌نگاهی به نشست سالانه اتحادیه آفریقا که در آدیس‌آبابا، پایتخت اتیوپی برگزار شد، بیفکنیم می‌بینیم که اوضاع تا حدی وخیم شده که آنتونیو گوترش هم نسبت به آن هشدار جدی داده است. دبیرکل سازمان ملل روز گذشته (شنبه) در این نشست گفت که آفریقا برای مبارزه با خشونت فزاینده و ترویج آزادی‌های دموکراتیک در این قاره به «اقدام ویژه برای صلح» نیاز دارد. او سپس بیان کرد که به شدت نگران افزایش خشونت گروه‌های مسلح در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو و ظهور گروه‌های تروریستی در ساحل و دیگر نقاط است. این در حالیست که خبرگزاری فرانسه هم اعلام کرده رهبران آفریقا برای ایجاد آتش‌بس در منطقه موسوم به ساحل (مورد حمله کودتاچیان و شرق جمهوری دموکراتیک کنگو) که شبه‌نظامیان موسوم به ام۲۳ بخش‌هایی از آن را تصرف کرده‌اند و همچنین در جهت رسیدگی به درگیری دیپلماتیک بین کینشاسا و روآندا که متهم به حمایت از شورشیان است، تشکیل جلسه خواهند داد. از سوی دیگر دبیرکل سازمان ملل با اشاره به موجی از کودتا که از سال ۲۰۲۰ در کشورهای ساحل شامل مالی، گینه و بورکینافاسو رخ داده، هشدار داد که مکانیسم‌های صلح در حال تزلزل هستند. این سخنان گوترش در حالی مطرح شده که دو اتفاق مهم در حین و قبل از سفر وی به اتیوپی رخ داده است. نخست، عملیات تروریستی داعش در حومه شرقی حمص واقع در سوریه است که رئیس بیمارستان دولتی تدمر در همین رابطه اعلام کرد تاکنون جسد ۵۳ تن از جمله ۴۶ غیرنظامی و هفت نظامی که در اثر حمله داعش کشته شدند به این بیمارستان منتقل شده است. منابع خبری هم در خصوص این حمله اعلام کرده‌اند که احتمال می‌رود با توجه به دشواری تماس با سوری‌های مفقود شده در این منطقه، شمار کشته‌شدگان افزایش یابد. موضوع دوم اما تهدید گروه تروریستی الشباب در سومالی است که اتیوپی، کنیا، جیبوتی، اوگاندا و اریتره را هم به چالش می‌کشد.
این تهدید به حدی جدی است که یک روز قبل از آنکه دبیرکل سازمان ملل متحد وارد آدیس‌آبابا شود، عبدالرحمن یوسف، معاون وزیر اطلاع‌رسانی سومالی از کشته شدن ۲۰۰ تن از اعضای گروه‌تروریستی الشباب در عملیات نظامی زمینی و هوایی در استان هیرشبلی در جنوب این کشور خبر داد. این در حالیست که ارتش سومالی پیش از این در ژوئیه ۲۰۲۲ عملیات نظامی را برای آزادسازی مناطق مرکزی این کشور از دست عناصر الشباب با پشتیبانی هوایی نیروی نظامی آمریکا در آفریقا (افریکام) انجام داده بود که نشان می‌دهد غربی‌ها هم از تشدید این تحرکات هراس دارند.
در این میان همانگونه که گفته شد قاره آفریقا محل رقابت قدرت‌ها با یکدیگر است و روسیه هم در زمره این قدرت‌ها قرار دارد و به دنبال تعمیق نفوذ خود است. بر همین اساس ولادیمیر پوتین دیروز (شنبه) در پیامی به سی‌وششمین جلسه مجمع سران کشورها و دولت‌های اتحادیه آفریقا، این اتحادیه را یک سازوکار همکاری موثر توصیف کرد و پس از آن مشخص شد که نشست بعدی روسیه - آفریقا در ماه ژوئیه برگزار خواهد شد؛ نشستی که خروجی آن می‌تواند بر تحولات آفریقا تاثیر بگذارد و اوضاع را به سمت و سویی دیگر سوق دهد.