با نزدیک شدن به ضرب الاجل ۳۰ ژوئن هر روز جزییات جدیدی از موضوعات مورد بحث در مذاکرات هسته ای ایران و ۱+۵ منتشر می شود.

PMD یا همان ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران، از جمله موضوعاتی است که طرفین مذاکره در حال گفتگو درباره روشن شدن سرونشت آن در توافق نهایی هستند.

این در حالی است که به بهانه روشن شدن مساله PMD (که در بیانیه لوزان مورد توافق تیم ایرانی قرار گرفت) قرار است  قرار است سنگین ترین رژیم بازرسی ها علیه ایران اعمال شود. بازرسی های ویژه ای که مراکز نظامی و دانشمندان ایرانی را در بر می گیرد.

جان کری بامداد چهارشنبه و جان کربی سخنگوی وی ، بامداد پنج شنبه در این باره اظهارنظر کرده اند.

بر اساس اظهارات کری و کربی در حال حاضر دو موضوع اساسی درباره PMD  از سوی مقامات آمریکایی مطرح است :

الف) بازرسی های گسترده به منظور بررسی ادعاها درباره برنامه نظامی احتمالی ایران در گذشته و حال و ادامه یافتن رژیم بازرسی های گسترده در سالهای آتی (حداقل ۱۰ سال)  به منظور تایید عدم انحراف برنامه هسته ای ایران از مواضع صلح آمیز

ب) پیوند خوردن موضوع تعلیق تحریم ها با PMD به این معنا که اگر ایران اجازه بازرسی های مورد نظر آژانس را به بازرسان ندهد، تحریم ها سبک نمی شود.

الف) بازرسی های گسترده

جان کری وزیر امور خارجه آمریکا در اظهارات خود در نشست خبری وئدیویی درباره رژیم بازرسی ها به منظور روشن شدن PMD گفت:

در برخی از موضوعات نظیر ابعاد نظامی احتمالی ،طرح مشترک اقدام به آن اشاره می کند و می گوید که این مسئله در متن محصول نهایی (توافق نهایی )حل و فصل می شود و این مسئله همچنان درست است و باید حل و فصل شود.ما باید به خصوص پرسش های خود درباره آن را حل و فصل کنیم. دسترسی بسیار بسیار مهم است و همواره از همان روز اول مهم بود و همچنان مهم است………….صادقانه بگویم که درباره ابعاد نظامی احتمالی مقداری در برخی از صحبت ها تحریف می‌شود. در این مسئله ما بر آنچه که ایران به خصوص در یک زمان یا زمانی دیگر انجام داد، تمرکز نداریم. ما می دانیم که آنها این کار را انجام دادند و تردیدی در این زمینه نداریم. ما درباره فعالیت های نظامی خاصی که آنها وارد آن شدند، اطلاع کامل داریم اما نگرانی ما درباره حرکت به جلو این فعالیت ها است.برای ما بسیار مهم است که بدانیم این فعالیت ها که متوقف شده است به پیش می رود یا نه، و بتوانیم از راه قانونی آن را ارزیابی کنیم. واضح است این یکی ازعناصر قضاوت ما درباره آنچه که ما باید برای داشتن توافق مشروع به آن برسیم،است.

جان کربی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز درباره رژیم بازرسی های ویژه به منظو ر روشن شدن PMD گفته است:

وزیر خارجه دیروز به شفافیت اعلام کرد که ایران باید زمینه دسترسی های ضروری  آژانس بین المللی انرژی اتمی به منظور حل و فصل مسائل مربوط به بعد نظامی احتمالی برنامه اتمی اش را بدهد. ما نگفته ایم که عقب نشینی کرده ایم بلکه گفته ایم که درباره گذشته قضاوتی نمی کنیم…. در اینجا لازم است به دو سند کلیدی در طرح مشترک اقدام که در نوامبر سال دو هزار و سیزده به امضاء رسیده است توجه شما را جلب کنم. بر اساس این اسناد ایران در تعامل با گروه پنج به علاوه یک و اتحادیه اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی باید در جهت رفع نگرانی ها حرکت کند. بر اساس آنچه که در لوزان به امضاء رسید ایران باید نگرانی ها درباره بعد نظامی احتمالی برنامه اتمی اش را رفع کند.

ب) پیوند خوردن موضوع تعلیق تحریم ها با PMD

جان کربی:

رفع تحریمها تنها زمانی روی خواهد داد که ایران گام هایی را که بر روی آنها از جمله رفع نگرانیها درباره  بعد احتمالی نظامی  برنامه اتمی اش، توافق شده است، بردارد. ایران باید دسترسی لازم را به آژانس درباره بعد  احتمالی نظامی برنامه اتمی اش بدهد و این سیاست ما تغییر نیافته است. این مسائل باید حل و فصل شوند و موضوع ما تغییر نیافته است. یکی از دلایلی که ما با ایران برای رسیدن به توافق وارد مذاکره شده ایم به خاطر این است که می دانیم آنها بر روی پتانسیل نظامی برنامه اتمی خود کار کرده اند و می خواهیم که از این کار در آینده جلوگیری کنیم. نگرانی های آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره بعد نظامی احتمالی برنامه اتمی ایران مربوط به گذشته و حال است و این نگرانی ها پیش از آنکه توافقی حاصل شود باید رفع شوند. اگر دسترسی لازم برای آژانس به منظور رفع نگرانی هایش در رابطه با این موضوع نباشد آنگاه توافقی نخواهد بود. ما بارها گفته ایم که دسترسی موضوعی ضروری است. البته ما با آنها درباره ایجاد سازو کارهای لازم برای دسترسی و ساز و کاری  که آژانس به منظور رفع نگرانی هایش پیشنهاد داده است با آنها گفتگو کرده ایم و درباره این موضوع در ماه آوریل در لوزان توافق شده است. تیم ما در حال حاضر در حال مذاکره است و من نمی توانم تمامی جزئیات را بیان کنم.

این اظهارات جان کربی ، اطلاعات گزارش آسوشیتدپرس را درباره سرنوشت PMD در توافق نهایی تایید می کند.

در گزارش AP که روز ۲۲ خرداد ۱۳۹۴ منتشر شده ،آمده است:

گروه ۱+۵ حاضر است با عدم حل مسئله ابعاد احتمالی نظامی، در آغاز توافق آن را به بعد از توافق موکول کند، چرا که حل و فصل این موضوع تا پایان ژوئن (۱۰ تیر) امکان پذیر نیست.

«به جای حل این موضوعات وسوالات در ماه جاری، مقامات گفتند که آمریکا و شرکای مذاکره‌ آن در حال کار روی لیستی از تعهدات آتی ایران هستند. آمریکا می‌گوید که در توافق نهایی ایران “مجموعه اقدامات توافق شده(بین دو طرف) برای پرداختن به نگرانیهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص ابعاد نظامی احتمالی برنامه اتمی‌اش را اجرا می کند”».

بر اساس این گزارش، «در حال حاضر طرفین مذاکره بر بر نگارش اقداماتی که ایران باید در یک دوره ۱۰ ساله پس از توافق هسته‌ای انجام دهد متمرکز هستند،در این مدت ۱۰ ساله در ازای اقدامات ایران برای روشن شدن موضوع PMD برخی تحریم ها علیه ایران تعلیق می شود.»

موضوع PMD در توافق نهایی چه سرنوشتی پیدا می کند؟

در مذاکرات لوزان توافق شده است برای روشن شدن موضوع PMD که در بیانیه لوزان با نام “موضوعات حال و گذشته” آمده باید بازرسی های بیشتر از پروتکل در اختیاز آژانس قرار بگیردو طرف ایرانی نیز این موضوع را قبول کرده است.

اما تغییر رویکرد مقامات آمریکایی درباره موضوع PMD که اتفاقا به ضرر ایران می باشد،آن است که به جای حل و فصل موضوع PMD  پیش از پایان ضرب الاجل ۱۰ تیر ، روشن شدن ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران به یک بازه زمانی ۱۰ ساله پس از توافق موکول می شود و در این مدت آژانس باید اختیارات و بازرسی های مورد نظر خود را برای انچه که روشن شدن موضوع PMD می خواند در اختیار داشته باشد.

ویژگی اصلی بازرسی های فراتر از پروتکل نیز همانگونه که پیش از این گفته شد (+) “دسترسی به همه سایتها، اشخاص، مواد و تجهیزات، اسناد و اطلاعات می باشد”.

نکته اساسی آنکه ، در ازای همکاری ایران با آژانس در طول این ده سال تحریم های ایران نیز تخفیف پیدا می کند یا به صورت تدریجی در طول این ۱۰ سال تعلیق می شود.

این مساله یعنی تعلیق تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای ایران (نه همه تحریم ها) علاوه بر تایید توافق نهایی توسط کنگره، به راستی آزمایی آژانس و  علاوه بر این دو قید، به تایید اقدامات ایران به منظور روشن شدن موضوع PMD طی ۱۰ سال منوط شده است.