ایلنا: مراسم رونمایی از مجموعه 20 جلدی تاریخ جامع ایران با حضور «هاشمی‌رفسنجانی»، «علی جنتی»، وزیر ارشاد، «سیدجواد طباطبایی» و جمعی از شخصیت‌های فرهنگی در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. در پروژه کتاب تاریخ ایران علاوه بر 143 نویسنده ایرانی، 25 نویسنده خارجی نیز همکاری داشته‌اند که از این بین 10 نویسنده خارجی در بخش ایران باستان (پیش از اسلام) و 15 نویسنده خارجی در بخش ایران دوره اسلامی در کنار سایر نویسندگان و مورخان فعالیت کرده‌اند. «مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» بیش از سه دهه در زمینه تدوین و انتشار دایره‌المعارف‌های اسلامی، عمومی، تخصصی و دیگر مراجع علمی فعالیت داشته است. مجموعه 20 جلدی تاریخ جامع ایران زیرنظر کاظم موسوی‌بجنوردی منتشر شده است. 
«هاشمی» در این مراسم گفت: «مطالب بسیاری در شرایط مختلفی در این تاریخ آمده، روزگاری که همسان نیست و برخوردها متفاوت است. البته این تاریخ احتیاج به تغییر و نقد دارد و باید مسائل مهم را به این تاریخ اضافه کنیم. قطعا کسانی که آن را می‌خوانند، موارد مهمی در نظرشان خواهد بود و قطعا این نقدها به آن اضافه خواهد شد».
او ادامه داد: «خیلی خوشحالم که شاهد ظهور یک اثر ارزشمند برای تاریخ کشورمان هستیم. البته در گذشته، مورخان بزرگ، تاریخ ایران را قطعه‌قطعه نوشته‌اند ولی مجموعه‌ای لازم بود که از ابتدا تا امروز تاریخ ایران را در اختیار ملت و پژوهشگران قرار دهد. مطالب فراوانی در این تاریخ آمده است. در شرایط مختلف و روزگارانی که با یکدیگر همسان نیستند؛ رفتارها و کردارها در دوره‌های مختلف متفاوت است و احتیاج به نقد و تفسیر دارد بنابراین باید از جایی شروع به ‌کار کرد و نکات مهم این مسائل را به متن تاریخ اضافه کرد تا بعدها کسانی که می‌خواهند تحقیق کنند و این تاریخ را بخوانند، با ابعاد مختلفی که در نظرشان است، به‌دلیل روبه‌روشدن با نقادی و تمجیدها سردرگم نشوند».
«هاشمی‌رفسنجانی» افزود: «از آنجا که زندگی من بُعد برجسته‌تری دارد؛ من از آن بعد به تاریخ ایران نگاه می‌کنم؛ بعدی که اسلام و ایران در آن به هم رسیدند و در یک مسئله مهم همکاری داشتند. این همکاری منحصر به یک مرجع نبوده، یونانی‌ها، هندی‌ها و کمی اعراب نیز در آن نقش دارند، اما ایران همواره مرکز مهم تحول در این مقطع است و اسلام از ظرفیت‌ ایرانی‌ها به‌خوبی استفاده کرده و مسلمانان آثار بزرگی تولید کردند».
او افزود: «به‌هرحال بعد از پیداشدن تاریخ اسلام و شروع دوباره وحی که بعد از 500 سال قطع شده بود؛ این خورشید از جایی که خاستگاه اسلام تمدن نیرومندی نداشته؛ یعنی عربستان طلوع کرد. این ظهور اسلام توابع مهمی دارد و سرنوشت بشریت به این حرکت که پیامبر آغاز کرده؛ وابسته است».
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: «در همان زمان در ایران مرکز مهمی به‌نام جندی‌شاپور بود. محور اساسی رسالت پیامبر این بود که انسان بعد از گذشت دوره‌های طولانی که در آن به بلوغ رسیده، باید اندیشه خود را مطرح کند. عقل به قول پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) باید از دل خاک‌ها و دفینه‌ها بیرون بیاید و دوش تا دوش پیامبر(ص) وظیفه روشنگری دارد. این تعامل در جندی‌شاپور شروع شد و به بیت‌الحکمه بغداد رسید و ایرانیان توانستند این‌همه دانش را پایه‌گذاری کنند و بعد از آن توسط جنگجویان صلیبی به غرب رفته و هنوز هم ادامه دارد».
او با اشاره به تاریخ جندی‌شاپور، ادامه داد: «البته خیلی مشخص نیست که جندی‌شاپور چگونه بوده، مشخص است که دو، سه قرن بعد از میلاد مسیح پایه‌گذاری شده و در شوش و شوشتر که از بهترین نقاط خاک ایران است؛ قرار دارد. چند قرن هم ادامه داشته و دو، سه قرن قبل از اسلام و دو، سه قرن بعد از آن تأثیرگذار بوده است».
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: «بیمارستان جندی‌شاپور و پرورش طبیب در آن بسیار حائزاهمیت بوده و از مراکز بزرگ تحقیقاتی محسوب می‌شده است. اگر جراحی فقط سه بار در آنجا اشتباه می‌کرد، برای همیشه از سابقه جراحی حذف می‌شد. این مجموعه در زمان انوشیروان بسیار پیشرفت می‌کند».
او با اشاره به دو حدیث نبوی، ادامه داد: «پیامبر(ص) می‌فرماید«اطلبوا العلم ولو بالسین» یکی هم این حدیث است که «لو کان الدین معلقا بالثریا لتناوله رجال من ابناء الفارس». در همین راستا، گروهی از اعراب مجذوب جندی‌شاپور شدند و به جزیره‌العرب رفتند که بعضی از آنها بعدها طبیب پیغمبر شدند».هاشمی‌رفسنجانی گفت: «اهمیتی که پیامبر(ص) به علم داده، راه ما را باز کرده است. آن‌گونه که به عقل به اندازه شرع اهتمام داشتند. پیغمبر ظاهر و عقل باطن شریعت است و اجتهاد برای این است که دانشمندان باصلاحیت از طریق دستاوردهای عقلانی، دین را پیش ببرند. اصلی که امام راحل نیز بر آن تأکید داشت، میدان‌دادن به اجتهاد به تناسب زمان و مکان بود که متأسفانه امروز کم‌رنگ شده است. ما در شرایطی قرار داریم که عقل باید در کنار شرع اجتهاد کند. اسلام حقیقتا با عقل کار می‌کند و اولین کلمه‌ای که خدا به پیغمبر(ص) در زمانی که هیچ‌کس سواد نداشت نازل کرد کلمه اقراء یعنی بخوان بود».رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه گفت: «متأسفانه جامعه اسلامی وضعیت درستی ندارد و از سیر ترقی گذشته منحرف شده‌ایم. آقایانی که تعامل با دنیا را ذلت می‌دانند، بدانند هر جا علم بود و ما نیاز داشتیم؛ باید برویم ارتباط برقرار کنیم. این حرف‌ها؛ تمدنی‌ که امام می‌خواست با انقلاب ایجاد کند را دچار انحراف کرده و ما باید با حرف و استدلال روابط‌مان را درست کنیم».
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «ایران نباید از هیچ مشاجره و مذاکره‌ای بترسد. حق با ماست و ما باید راه‌ها را باز کنیم. پیغمبر می‌گوید: اگر مشرکی خواست بیاید کلام خدا را بشنود، امنیت به او دهید. مذاکره تا این حد اهمیت دارد».
«هاشمی‌رفسنجانی» با اشاره به وضعیت تحریم‌ها افزود: «تعدادی هستند که تحریم‌ها در زندگی‌شان تأثیر مستقیمی ندارد، اما طبقه مزدبگیر جامعه که اکثریت کشور را تشکیل می‌دهند تحریم‌ها دارد استخوانشان را می‌پوساند. تحریم‌ها پدرِ مردم را درآورده. چطور ادعا می‌کنند به نفع ماست. بسیاری از کارهای مهم ما خوابیده و بسیاری برنامه‌های مصوب داریم که به‌دلیل تحریم‌ها انجام نمی‌شود. پیامبر(ص) طبیبی داشت که در ایران تحصیل کرده بود. بنابراین با تعامل مشکلی نداشت. این حرف‌هایی که می‌زنند حرف‌های ملت ایران نیست اما فقط آنها تریبون دارند».
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در پایان گفت: «ما باید راهی برای تعامل با دنیا باز کنیم. عقل و شرع اجازه این کار را می‌دهد. افراطی‌‌گری و خشکی هیچ‌وقت جواب نمی‌دهد. خوارج هم در تاریخ اعتدال نداشتند. افراطی‌گری ارزشی ندارد. اسلام از مجموعه‌ای از دین و عرفان و مسائل بسیاراساسی است که تا قیامت می‌تواند این آموزه‌ها ادامه پیدا کند».
ملتی که تاریخ خود را فراموش کند
هیچ نخواهد داشت
«علی جنتی» در این مراسم با قدردانی از بنیاد دايره‌المعارف اسلامی برای انتشار این مجموعه گفت: «صمیمانه‌ترین درودها را به شما تقدیم می‌کنم و به‌خوبی می‌دانم دشوارترین کار تاریخ‌نویسی است. این دشواری از سه منظر است: نخست اینکه تاریخ‌نویسی کاری بسیارزمان‌بر است تاآنجاکه یک پژوهشگر چند دهه از زندگی خود را صرف این کار می‌کند. چه‌بسا تاریخ‌نویسانی که در تکمیل اثر خود روی در خاک کشیدند و حاصل کار خویش را ندیدند. این موضوع درباره تاریخ شرف‌الدین خراسانی، یحیی شهیدی و آذر نفیسی صدق می‌کند. این بزرگان جان‌به‌جان آفرین تسلیم کردند و حاصل خویش را ندیدند اما اکنون که این اثر رونمایی می‌شود؛ روحشان شادمان خواهد شد».
وزیر ارشاد با اشاره به اینکه تاریخ‌نویسی یک کار تخصصی است؛ گفت: این کار از هر پدیدآورنده‌ای برنمی‌آید. تاریخ‌نویسی تخصصی‌ترین کار در حوزه فرهنگ مکتوب به‌شمار می‌رود. تاریخ‌نگار وقت بسیاری را برای یک اثر تاریخی می‌گذارد که بازده مالی برای او ندارد و اگر عشق به فرهنگ و تاریخ ایران نبود، چنین اثری پدید نمی‌آمد. اهل فن خوب می‌دانند که ویرایش چنین آثاری تا چه اندازه دشوار است. 
او افزود: «نویسندگان این اثر در تحقیق و استخراج منابع، تحلیل و شیوه عرض بیان و روش ارجاع به منابع بسیاردقیق و مسلط هستند. تاریخ جامع ایران، نمایش هویت ایرانی در سه جوهره اصلی آن یعنی سیاست، فرهنگ و جامعه است. پدیدآمدن چنین اثری برای آشنایی جهانیان با هنر و فرهنگ ایرانی بوده است».
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه تاریخ، دانشی برای شناخت حالات گذشته است، بیان کرد: «این فن ما را از سرگذشت دولت‌ها، مملکت‌ها و پادشاهان گذشته آگاه می‌کند. ملتی که از تاریخ خود بی‌خبر باشد، در سنگلاخ روزگار باقی می‌ماند و شکست را بیش از پیروزی تجربه می‌کند. تاریخ یک ملت، حافظه آن ملت است و امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه بارها انسان را به خواندن تاریخ توصیه کرده است». او افزود: «میراث گذشته ملت، سازنده آینده اوست. ملتی که تاریخ خود را فراموش کند، هیچ نخواهد داشت به‌ویژه در کشورهای جهان سوم و کشورهای ‌روبه‌پیشرفت، خواندن تاریخ بسیار ضروری است. راه احیای چنین ملت‌هایی آن است که سنت و استادان‌شان را بازخوانی کنند. استفاده عمیق‌تر از آثار گذشتگان، ثروتي است که در اختیار نسل بعد قرار می‌گیرد که همه اینها در گروی تاریخ‌نویسی است که تنها با همت شما بزرگان و تاریخ‌نویسان امکان‌پذیر است».جنتی در رابطه با کتاب تاریخ جامع ایران گفت: «این مجموعه که از این پس یکی از اسناد هویت ملی ما تلقی خواهد شد، اثری است حاصل 10 سال پژوهش در تاریخ ایران. شاید بتوان گفت اثری با موضوع تاریخ ایران و با این جامعیت تاکنون پدید نیامده و واژه جامع واقعا برازنده آن است. این کتاب از حوادث و رویدادهای تاریخی در اقوام مختلف گرفته تا تاریخ علوم، از تاریخ هنر گرفته تا تاریخ بیمه و بانکداری در جامعه ایران صحبت می‌کند. این اثر نه‌تنها سطح پژوهش‌های تاریخی را ارتقا خواهد داد، بلکه زوایای پنهان تاریخ را آشکار خواهد کرد. امیدوارم با حمایت نهادهای فرهنگی این رودخانه پربار تداوم یابد».
کشورهای اطراف بخواهند تاریخ خود را بفهمد باید تاریخ ایران را بفهمند
«سیدجواد طباطبایی»، عضو شورای‌عالی دايره‌المعارف اسلامی و پژوهشگر فلسفه تاریخ، هم در مراسم رونمایی از مجموعه تاریخ جامع ایران در دایره‌المعارف اسلامی گفت: «ما تاریخ ملی داریم و این تاریخ ملی داشتن مسئله مهمی است. یک ملت می‌تواند تاریخ ملی بنویسند و همه ملیت‌ها می‌توانند تاریخ‌نگاری کنند، ولی همه کشورها مانند ایران نه تاریخ دارند و نه تاریخ ملی».
او با اشاره به دو نکته افزود: «از هگل شنیده‌اید که تاریخ جهانی با ایران و کوروش آغاز می‌شود، چراکه کوروش برای اولین‌بار دولتی به‌معنای دقیق امروزی آن را بنیان گذاشت. اصطلاح هگل، دولت و کلمه رایش است؛ رایش سوم معنای تحریری بدی دارد. آن زمان معنی بدی نداشت و معادل امپایر انگلیسی و کلمه شاهنشاه در زبان فارسی بود. علت این است که هگل اعتقاد داشت آن چیزی که در فلسفه قابل‌تأمل است، وحدت و کثرت است. او می‌گوید آغاز در تاریخ به‌معنای وحدتی از کثرت‌هاست که نه وحدت، کثرت‌ها را از بین می‌برد و نه کثرت‌ها، وحدت را از بین می‌برند».او ادامه داد: «این حرف مهم است چون کارهای جدیدی که درباره تاریخ ایران پیش‌ازاسلام انجام شده، روی همین مسئله تأکید می‌کند. هلن اشمیت، یک مورخ هخامنشی است. او همیشه به این مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید 200 سال پیش، هگل هم به این مسئله اذعان کرد که ایران تاریخ پیچیده‌ای دارد، اما هگل یک چیز دیگر هم گفته که آن عبارت است از حرفی درباره فلسفه دین. او درباره زرتشت هم به نوع دیگر همین نکته را تکرار می‌کند که تاریخ جهانی با ایران شروع می‌شود، چون دولت در ایران پیدا شده و همچنین می‌گوید در دین هم همین اتفاق افتاده است. اینکه زرتشت گفت اهورامزدا نور است، حرف مهمی بود و اولین‌بار است که دین به‌معنای جدید غیرتجددی مطرح می‌شود».
«طباطبایی» با اشاره به اینکه اتفاقاتی درحال افتادن است که به غارت تاریخ ملی منجر می‌شود، گفت: «این مسئله که انتشار چنین اثری را حساسیت‌برانگیز می‌کند، این است که یکی از زایده‌های فروپاشی شوروی، جمهوری شمالی کشورمان است. دیگر اینکه یکی از اینها که تاریخ 20 ساله دارد، آذربایجان است که نه اسمش از خودش است و نه تاریخی بیش از 20 سال دارد، البته اگر تاریخش را جزء ایران و شوروی به حساب نیاورد. اگر تلویزیون‌ها و برنامه‌های‌شان را ببینید،‌ چندین تاریخ عرضه می‌کنند. آذربایجان دو تا سه تاریخ دارد، چون خودش را جزء اروپا می‌داند به همین دلیل یک تاریخ اروپایی دارد یک تاریخ هم دارد که 24 ساعته برای ایران پخش می‌کند که تاریخ ترکی است و تمام وقایع خود را از تاریخ ایران می‌گیرد. چیزهایی گفتند مانند اینکه نادرشاه از شاهان بزرگ ترک است و خراسان بزرگ هم باید آذربایجان شرقی به حساب بیاید؛ این مجموعه یک جعل بزرگ تاریخی است».
او در پایان گفت: «وارد مسائل سیاسی نمی‌شوم، اما در دفاع از تاریخ و گذشته ایران با تاریخ و آگاهی‌ای که دارد بايد گفت: اگر هرکدام از کشورهای اطراف بخواهند تاریخ خودشان را بفهمند باید ابتدا تاریخ ایران را بفهمند».
موسوی‌بجنوردی: این اثر سند هویت ماست
سیدکاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی،‌ در این مراسم گفت: تدوین کتاب بیست‌جلدی «تاریخ جامع ایران» نزدیک به 14 سال طول کشیده است که در آن 170 نویسنده برجسته نقش داشته‌اند. «تاریخ جامع ایران»، تاریخ سیاسی، اجتماعی‌ و فرهنگی ایرانیان را که در گذشته گسترده‌تر از ایران امروز بوده است‌، شامل می‌شود و تمام رفتارها، پندارها‌ و زندگی ایرانیان را در طول سه‌هزار سال به‌تصویر می‌کشد. او افزود: این اثر عملا مهم‌ترین سند هویت ملی ما ایرانیان است و ما در نظر داریم این کتاب، یعنی «تاریخ جامع ایران» را زنده نگه داریم و در طول زمان، نواقص آن را برطرف کنیم؛ چون معتقدیم به‌هر‌حال هیچ اثری بدون نقص نیست. رئیس مرکز دایره‌المعارف اسلامی سپس گفت: ملت ایران ملت بزرگی است، تهاجمی نیست و هیچ‌وقت هم تهاجمی نبوده است. ما همواره معارف و علوم زیادی به بشریت عرضه کرده‌ایم و سهم خوبی در معرفت بشری داشته‌ایم. ما قبل از اسلام موحد بوده‌ایم و اسلام امتداد جهان‌بینی تفکر ما بوده و ایران حتی سهمی در این تفکر داشته است.
او اظهار کرد: ما اسلام را از جان و دل پذیرفتیم چون آن را در امتداد تفکر خودمان دیدیم یعنی ذهنیت ایرانی آماده پذیرش فرهنگ اسلامی بوده است.بجنوردی سپس از نویسندگان و سرویراستاران این اثر از جمله دکتر فتح‌الله مجتبایی، ‌دکتر صادق سجادی‌، دکتر سیدجواد طباطبایی‌ و دکتر محمود جعفری دهقی تشکر کرد.