شفقنا- خبر تولد دو توله یوز در توران با پیوست کلمه «غافلگیری» همراه بود. در روزگاری که با انجام برنامه‌های بسیاری سعی در افزایش جمعیت این گونه حیوانی داشته‌ایم انتشار خبر تولد دو توله یوز در توران ـ که از قضا ماده هم بودند ـ می‌توانست خبر خوشی باشد، اما خیلی زود این خبر خوش بدل به یاس و حسرت شد. چرا که در ادامه این خبر آمده بود چوپانی از آن منطقه دو توله یوز را به سازمان محیط زیست تحویل داده است. اما چرا این ماجرا باعث انتقاد تند برخی از کارشناسان حیات وحش واقع شد؟ و مهم‌تر اینکه حالا با توجه به این ماجرا سرنوشت دو توله یوز پیدا شده چه می‌شود؟ کارشناس پستانداران گوشتخوار دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست همزمان با روز جهانی یوزپلنگ با اشاره به پیدا شدن دو توله یوز گفت: باید بررسی شود که آیا تغییرات اقلیمی باعث تاخیر در زادآوری یوزپلنگ ماده در فصل پاییز شده است یا این اتفاق دلایل دیگری نیز دارد.

به گزارش شفقنا، در حالی امروز( ۱۳ آذرماه) روز «جهانی یوزپلنگ» نامگذاری شده است که در حال حاضر یوزپلنگ آسیایی گونه‌ای در معرض خطر انقراض به شمار می‌رود و در ایران کمتر از ۳۰ فرد از آن باقی‌مانده است این در حالیست که رسانه‌ای شدن کشف دو توله یوز از یک چوپان در توران به عنوان زیستگاه مهم یوز آسیایی انتقاداتی را نسبت به عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست در حفاظت از این منطقه و نحوه اطلاع‌رسانی درباره یوزهای پیدا شده برانگیخته است. مرضیه موسوی در گفت و گو با ایسنا، به علت تولد دو توله یوز تازه مشاهده شده در توران که توسط چوپانی از طبیعت جدا شده‌اند، اشاره کرد و گفت: از طرفی به دنیا آمدن آن‌ها در این فصل و از طرف دیگر جدا شدن آن‌ها از طبیعت باعث شده تا اتفاق خوبی برای این دو توله یک ماهه رخ ندهد. به نظر می‌رسد شاید علت تاخیر در زادآوری با توجه به فاصله طولانی بین فصل بهار تا پاییز تغییر اقلیم باشد. تغییر اقلیم و خشکسالی در پدیده‌های زیست شناختی گونه‌ها مانند تولید مثل حیات وحش یا گل‌دهی گیاهان بی تاثیر نیست اما باید بررسی کرد که آیا می‌توان این تاخیر در زادآوری را تنها به پای تغییر اقلیم گذاشت یا خیر؟موسوی همچنین احتمال رخ دادن دوباره این پدیده در چنین فصلی را ممکن دانست.

اما و اگرهای آموزش جوامع محلی

این کارشناس حیات وحش درباره جدا شدن دو توله یوز از طبیعت توسط چوپان اظهار کرد: در توران اقدامات بسیاری درجهت آموزش جوامع محلی انجام شده است. این اتفاق نشان می‌دهد که ما هنوز برای آموزش و آگاه‌سازی جوامع محلی عقب هستیم و به حد کافی این کار درست انجام نشده است. تلاش بیشتری باید در جهت آموزش جوامع محلی مانند دامداران و چوپانان – که جامعه هدف ما هستند – صورت بگیرد.وی افزود: تنها منطقه باقیمانده و دارای اهمیت به لحاظ زادآوری یوزپلنگ «توران» است. چوپان کار اشتباهی در جداکردن توله یوزها در طیعت انجام داده است. در صورت مشاهده آن‌ها بدون مادر باید به محیط زیست گزارش می‌کرد، نه اینکه به برداشتن آن‌ها اقدام کند. احتمال آن وجود داشت که مادر توله‌ها به دنبال غذا رفته باشد، بدین جهت محیط‌بانان از دور به رصد توله‌ها می‌پرداختند و در صورت نیامدن مادر چاره‌ای می‌اندیشیدند.

موسوی خاطرنشان کرد: اکنون این توله‌ها از طبیعت جدا شده‌اند چراکه دست انسان به آن‌ها خورده و بوی انسان گرفته‌اند، بدین جهت مادرشان دیگر آن‌ها را قبول نخواهد کرد و نمی‌توان در طبیعت رهایشان کرد. اکنون با دو چالش تولدشان در این فصل و جدا شدن از طبیعت مواجه هستند.وی درباره احتمال زنده ماندن این دو توله توضیح داد: این توله‌ها یک ماهه و بسیار نابالغ هستند. به عبارتی جداشدن از مادر برای آن‌ها خیلی زود بوده است. سازمان تمام تلاش خود را در جهت زنده ماندن آن‌ها انجام می‌دهد. اکنون در پاسگاه محیط بانی منطقه هستند و هنوز مشخص نیست که آیا به تهران منتقل خواهند شد یا نه؟موسوی در پایان تاکید کرد: بسیار باید برای موضوع آموزش تلاش کنیم. صداوسیما خیلی می‌تواند در این زمینه با سازمان حفاظت محیط زیست همکاری‌ کند. به عنوان نمونه در فصل بهار که فصل طبیعت‌گردی و همزمان زادآوری حیات وحش است به‌صورت زیرنویس در برنامه‌های پرمخاطب به افرادی که در تماس مستقیم با محیط زیست هستند، هشدار دهند که به نوزادان حیات وحش دست نزنند.

تکثیر در اسارت یا حفظ زیستگاه؟!

بهمن ماه سال گذشته «فیروز» و «ایران» دو یوز ایرانی در پارک ملی توران سمنان، برای نخستین بار در جهان در شرایط اسارت جفت‌گیری کردند. ایران اردیبهشت ماه، سه توله‌اش را به روش سزارین صحرایی به دنیا آورد. همه خوشحال بودند؛ خبر تولد این سه توله و پیگیری حال و احوالشان به یکی از مهم‌ترین موضوعات مردم تبدیل شده بود.به گزارش روزنامه ایران، اما ناگهان خبر تلف شدن دو توله، پروژه احیای این گونه کمیاب و در معرض خطر شدید انقراض را با تناقضات و حواشی بسیاری همراه کرد. از خطا در تشخیص جنسیت تا لمس شدن توله‌ها بدون دستکش و در نهایت نپذیرفتن «پیروز» تنها توله باقی مانده از سوی مادرش؛ توله‌ای که حالا 7 ماه سن داشته و تنها 5 کیلو وزن دارد.از طرفی هنوز دندان‌های اصلی‌اش جایگزین دندان‌های شیری نیز نشده است. اما مشکل به همین‌جا ختم نمی‌شود! چرا که چندی پیش معاون محیط‌ زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است که برنامه‌ای برای رهاسازی «پیروز» در طبیعت نداشته و قرار است این توله یوز به توران منتقل شود؛ ضمن اینکه قرار نیست اعتبار، انرژی و هزینه سازمان بیش از این برای این توله و حتی شرایط تکثیر آن صرف شود.زیرا بجز پیروز، یوزهای دیگر در طبیعت نیاز به توجه دارند. به مناسبت روز جهانی یوزپلنگ (13 آذرماه)، گفت‌وگویی با «حسن اکبری» انجام داده و علت تغییر ناگهانی در سیاست‌های تکثیر در اسارت یوز از سوی سازمان محیط زیست را جویا شدیم.

مراقب «پیروز» هستیم

او می‌گوید: ما ترجیح می‌دهیم که تا جایی که امکان دارد اعتبارات خود را صرف حفظ یوزپلنگ در زیستگاه‌های طبیعی کرده و هزینه‌های نگهداری پیروز و سایت تکثیر را تا اندازه‌ای که می‌توانیم، به حداقل برسانیم. این دیدگاه فنی و کارشناسی سازمان بوده و توصیه همه متخصصین محیط‌ زیست نیز به همین منوال است؛ البته این بدان مفهوم نیست که پیروز را قرار است رها کنیم؛ چرا که زنده ماندن پیروز و سایت تکثیر برای ژنوم گونه و ایجاد یک جمعیت پایه ولو در اسارت برای ما بسیار ارزشمند است.از طرفی پیروز یک دستاورد تحقیقاتی از تکثیر یوزپلنگ آسیایی در دنیا محسوب می‌شود؛ توله‌ای که بزرگ شده و هم‌اکنون باید تمام امکانات لازم برای زنده ماندن و بازگشت او به توران فراهم شود. هدف این است که انرژی، زمان و هزینه‌ای که در تهران صرف می‌کنیم، صرف نگهداری از یوزپلنگ در زیستگاه [توران] شود؛ اما تا هر زمانی که کارشناسان صلاح بدانند، چه در تهران و چه در توران برای نگهداری پیروز اقدامات و هزینه‌های لازم انجام خواهد شد.

«توران» برای زندگی بهتر است

معاون محیط‌ زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌ زیست می‌گوید: پیروز و دیگر یوزهای طرح تکثیر در اسارت، نمی‌توانند به طبیعت بازگشته و نهایتاً اگر با بهترین شرایط بزرگ شده و آموزش ببینند می‌توانند در وضعیت نیمه اسارت زندگی کنند. آنها می‌توانند شکار کرده و زندگی کنند. اگرچه پیروز از همان لحظه تولد با مسائلی نظیر عدم پذیرش از سوی مادرش و… مواجه شده و به صورت دستی بزرگ شد، اما می‌تواند با انتقال به مرکز تکثیر در اسارت توران زندگی کند. البته اصرار ما برای انتقال این توله به مرکز تکثیر، به دلیل شرایط مناسب زندگی ازجمله تجهیز به نگهبان، دوربین مداربسته و تحت کنترل است؛ پیروز در صورت انتقال به این مرکز، شرایط بهتری برای زندگی خواهد داشت.طبق گفته «حسن اکبری»، از همان ابتدای طرح تکثیر در اسارت، برخی از متخصصین اعلام کردند که بهتر است سازمان، انرژی خود را بیشتر صرف حفاظت کند نه تکثیر؛ اما پس از قرارگیری ظرفیت مادر پیروز در اختیار سازمان، همان‌ها نیز تأیید کردند که باید از این ظرفیت استفاده کرده و جمعیت پایه‌ای ولو در اسارت را ایجاد کنیم.به هرحال تکثیر در اسارت به‌عنوان آخرین راه حل برای نجات یک گونه بشمار می‌رود و زمانی که یک گونه در شرایط بحرانی قرار می‌گیرد تکثیر در اسارت نیز به حفظ ژنوم‌ گونه کمک می‌کند. البته باید تأکید کرد که اولویت هزینه‌کرد در محیط زیست برای یوزپلنگ‌هایی است که در طبیعت زندگی می‌کنند. هر چند که این اولویت‌بندی‌ها بدین معنا نیست که ما برای پیروز هزینه کمی خواهیم کرد. هر هزینه‌ای که لازم باشد تا یوز زنده بماند، زندگی کند و شرایط خوبی را طی کند ما فراهم می‌کنیم.

حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی

در همین حال «علیرضا جورابچیان» مدیرملی سابق پروژه بین‌المللی یوزپلنگ ایرانی، تصمیم اخیر سازمان محیط‌ زیست برای تقویت زیستگاه‌های طبیعی یوز در کشور را خوب ارزیابی کرده و می‌گوید: ای کاش از همان ابتدا به جای هزینه کرد در سایت تکثیر، بودجه و اعتبار کافی صرف حفاظت واقعی از زیستگاه‌های طبیعی یوزپلنگ آسیایی می‌کردند، زیرا به‌طورکلی تکثیر در اسارت کمکی به حفاظت یوز در طبیعت نمی‌کند.او می‌گوید: به یاد دارم که شخصاً 2-1 نامه به سازمان محیط‌ زیست وقت ارسال کرده و این پروژه را بیهوده و عبث توصیف کردم. اما حتی پاسخی به نامه من داده نشد! بنده سال 1380 از 3-2 مرکز تکثیر یوز در طبیعت در آفریقای جنوبی و نامیبیا بازدید کردم. آن موقع 600 توله یوز با تکثیر در اسارت متولد شده بودند. البته اقدام خاصی نیز انجام نشده بود؛ زیرا قرار نبود هیچ‌کدام از یوزها به طبیعت بازگردانده شوند.طبق گفته مدیرملی سابق پروژه بین‌المللی یوزپلنگ ایرانی، باید بدانیم که تکثیر در اسارت با چه هدفی انجام می‌شود؛ اگر هدف از انجام این کار تکثیر یوز و… باشد، اقدامی مناسب بشمار می‌رود، اما این کار برای طبیعت مناسب نیست. کشورهایی که سالها در این حوزه کار کردند هنوز نتوانسته‌اند موفقیت کاملی را کسب کنند.بنابراین ما چگونه می‌توانیم این کار را انجام داده و موفق هم شویم؟! در هر صورت امیدواریم بودجه و شرایط مناسبی برای حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی یوز در توران، نایبندان طبس و…. اختصاص پیدا کرده و مسائل حفاظتی از یوزها و افزایش انگیزه محیطبانان برای محافظت جدی از این گونه‌های ارزشمند در حال انقراض، بیش از پیش تقویت شود.

حدود ۷۰۰۰ یوز در حیات‌وحش جهان باقی مانده است

هر ساله در تاریخ چهار دسامبر “روز جهانی یوزپلنگ” گرامی داشته می‌شود و این مناسبت بین‌المللی به افزایش آگاهی در مورد اهمیت نجات یوزپلنگ‌ها در حیات وحش جهان می‌پردازد.به گزارش ایسنا، وضعیت و تعداد یوزپلنگ ها در دنیا بسیار نگران کننده است زیرا این گربه‌سانان ارزشمند با خطر انقراض روبرو هستند. طبق بررسی های اخیر، امروزه حدود ۷۰۰۰ قلاده یوزپلنگ در طبیعت جهان باقی مانده است.

یوزپلنگ ها جانورانی فوق العاده سریع و فوق العاده زیبا هستند با این حال آن ها در خطر انقراض‌ترین گربه های بزرگ آفریقا نیز هستند.یوزپلنگ ها پرخاشگری کمی نسبت به انسان نشان می دهند و می توانند به راحتی رام شوند. به گفته مورخان، یوزپلنگ ها ابتدا در “سومر” رام شدند و به تدریج به مرکز و شمال آفریقا گسترش یافته و از آنجا به هند رسیدند.از سال ۲۰۱۰ میلادی هر ساله در تاریخ چهار دسامبر روز جهانی این پستاندار در معرض خطر انقراض گرامی داشته می‌شود.

یوزپلنگ از خانواده گربه‌سانان به‌شمار می‌آید اما به دلیل داشتن دست و پایی بلند، بدنی کشیده و باریک و سینه‌ای فراخ تا حدود زیادی به سگ های تازی شبیه ‌است. در میان گربه‌سانان، یوز با داشتن ارتفاع شانه‌ای برابر با ۸۳–۷۶ سانتی‌متر و وزنی میان ۷۲–۴۰ کیلوگرم از جمله گربه‌سانان کوچک‌جثه به‌شمار می‌رود. اندازه طول بدن به یک الی دو متر می‌رسد و طول دم نیز میان ۸۴–۶۶ سانتی‌متر است. یوزهای ماده‌ اندکی کوچکتر و لاغرتر از نرها هستند.یوزپلنگ از نظر ظاهری شبیه پلنگ است با این حال پلنگ دارای سر بزرگتر و پنجه های کاملا جمع شونده است. یوزپلنگ بیشتر به دلیل سرعتش شهرت دارد زیرا سرعت کامل دویدن آن ها به قدری است که پاهای آن ها فقط هر شش تا هفت متر یک بار با زمین برخورد می کند.

از لحاظ تاریخی، یوزها در اکثر مناطق آفریقا و بخش‌های گسترده‌ای از آسیا زندگی می‌کردند. در آفریقا، این جانوران از دماغه آگولاس تا دریای مدیترانه یافت می‌شدند. در آسیا نیز، فلسطین، سوریه، بخش‌های شمالی شبه‌جزیره عربستان، عراق، ایران، جنوب ترکمنستان، افغانستان و بلوچستان از جمله زیستگاه‌های یوز به‌شمار می‌رفتند. در گذشته در آسیای جنوب‌شرقی، یوزها را می‌شد در سند، پنجاب، غرب بنگال، مرکز هند، فلات دکن و به گمانی “میسور” در هند یافت. البته یوزها هیچ‌گاه در شمال گنگ و شرق بنگال دیده نشدند.امروزه یوزها در مناطق به نسبت گسترده‌ای از آفریقا یافت می‌شوند. گمان می‌رود که پارک ملی نایروبی بزرگترین جمعیت یوزهای آفریقا را در خود جای داده باشد. در آفریقای سیاه، مناطق اصلی تجمع آن‌ها در تانزانیا و کنیا است. در جنوب، نامیبیا، بوتسوانا، زیمبابوه و زامبیا نیز جمعیت‌های به نسبت زیادی از این‌ گونه جانوری زندگی می‌کند. بر خلاف آفریقای جنوبی و اتیوپی که جمعیت‌های تندرست و پرشماری از یوز را جای داده‌اند، منطقه ساحل و سودان به‌طور تقریبی همه جمعیت یوز خود را از دست داده‌اند. تعداد اندکی یوز شمال‌غربی نیز در مناطق کوهستانی الجزایر زندگی می‌کنند.

در سال ۲۰۱۶ میلادی یوزپلنگ به عنوان گونه آسیب پذیر در لیست قرمز “آی یو سی ان” (اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت) قرار گرفت.یوزپلنگ ها توسط عوامل متعددی مانند از بین رفتن زیستگاه و چندپارگی جمعیتشان تهدید می شوند.یوزها در حیات وحش از سوی چندین مورد گوناگون که بشر در آن دخیل است، در معرض تهدید انقراض قرار گرفته‌اند. از جمله این موارد می‌توان به نابودی زیستگاه اشاره کرد که بر اثر افزایش فعالیت‌های انسانی و نیاز به زمین بیشتر برای کشاورزی و صنعت و راه‌کشی است. از سوی دیگر، گله‌های ساکن در این زیست‌گاه‌ها توسط انسان‌ها تهدید می‌شوند و افزایش تفنگ‌های شکاری میان مردم آفریقا باعث کاهش شدید طعمه‌های یوزهای این قاره شده‌ است.نابودی زیستگاه باعث راندن یوزها از یک ناحیه به ناحیه دیگر نمی‌شود بلکه یوزهای ناحیه نابودشده را برای همیشه منقرض می‌کند.کمبود طعمه و درگیری با گونه های دیگر مانند انسان و گوشتخواران بزرگ از دیگر تهدیدات اصلی است. به نظر می رسد یوزپلنگ نسبت به پلنگ توانایی کمتری برای همزیستی با انسان دارد. شکار و کشتار جاده ای نیز یکی از دلایل اصلی تهدید جمعیت یوزپلنگ ها در دنیا محسوب می شود.این روز جهانی آگاهی افراد در مورد تهدید روزافزون برای جمعیت یوزپلنگ های وحشی را افزایش می دهد و وضعیت هشدار دهنده ای که باید جدی گرفته شود را به آن ها یادآوری می کند.

در ادامه به نقل از merazone به چند حقیقت در مورد یوزپلنگ ها خواهیم پرداخت.* یوزپلنگ ها سریع ترین حیوان خشکی جهان هستند. آنها می توانند با سرعت ۱۱۰ کیلومتر در ساعت بدوند. یوزپلنگ ها می تواند تنها در سه ثانیه به حداکثر سرعت خود برسند.* یوزپلنگ ها گوشتخوار هستند و بیشتر از شاخ درازان کوچکتر تغذیه می کنند.* یوزپلنگ ها دارای دمی بلند و عضلانی هستند که شکلی صاف دارد. دم تقریباً مانند سکان روی قایق عمل می کند زیرا از آن برای کمک به کنترل فرمان و حفظ تعادل خود هنگام دویدن استفاده می کنند.* توله‌های یوزپلنگ موهای بلندی دارند که از گردن تا انتهای دم کشیده شده است.* یوزهای ماده در همه طول سال بچه می‌زایند اما بیشتر در فصل‌های بارانی سال باردار می‌شوند تا فصل‌های خشک. دلیل آن هم می‌تواند این باشد که تعداد فرزندانِ طعمه‌ها از جمله آهوی تامپسون در این هنگام به شدت بیشتر می‌شود. این آهوان جوان طعمه‌های مورد علاقه یوز هستند و گرفتنشان ساده‌ است.

همچنین مرگ و میر توله‌ها در یوز بسیار بالا است و کمتر از ۱۰ درصد توله‌های به دنیا آمده به سن بالای یک سال و نیم می‌رسند. مهم‌ترین دلیل‌های چنین مرگ و میری، کشته شدن توسط درندگانی چون شیر، بیماری، رها شدن و کمبود غذا است. در بسیاری موارد، مادر به دلیل آن‌ که خود غذایی برای خوردن نداشته و کاهش وزن پیدا می‌کند، توله‌هایش را رها می‌کند.