هانیه عسگری
هنوز تبلیغات گسترده در خصوص فرارسیدن زمستان سخت اروپا و تبدیل این زمستان سخت به برگ برنده ایران برای پیشبرد مذاکرات برجام به پایان نرسیده بود که شواهدی از کمبود گاز در زمستان ایران ظاهر شد.
حالا گفته می‌شود این زمستان سخت ایران را نیز درگیر خواهد کرد چراکه حتی برآوردهای سختی سرمای پیش رو نیز نتوانسته است حرارتی به مذاکرات برجام ببخشد و نتیجه این شده است که اقتصاد ایران آماده رویارویی با کسری گاز می‌شود. اتفاقی که می‌تواند به کمبود برق نیز منتهی شود و در نتیجه زمینه را برای بروز مشکلاتی برای تولید ایران فراهم کند. حالا عضو کمیسیون انرژی مجلس از احتمال بحران تامین سوخت در زمستان امسال خبر داده است.
این در حالی است که برخی تخم‌مرغ‌های خود را در سبد این زمستان سخت چیده بودند و با تکیه بر کشوری که از تشدید تحریم ایران خوشحال است، این‌گونه برآورد می‌کردند که به زودی غرب شرایط ایران را در مذاکرات برجام خواهد پذیرفت و توافق امضا می‌شود.
داستان اما تلخ‌تر از آن چیزی است که استراتژیست‌های کارنابلد نوشته‌اند. سیامک قاسمی در صفحه شخصی خود نوشته است: «از زمانی که گفتند مذاکرات را به عقب بیاندازیم تا زمستان سخت اروپا برسد و به ما احتیاج پیدا کند، قیمت گاز در بازارهای اروپا بر اساس شاخص Dutch TTF تقریبا 65 درصد کاهش پیدا کرده و این یعنی زمستان سختی در کار نیست. چنین استراتژیست‌هایی برای سرنوشت 80 میلیون ایرانی تصمیم می‌گیرند.»
حالا اما ناترازی در صنعت گاز به اثبات رسیده است. وزیر نفت در این زمینه با بیان اینکه در مصرف گاز در بخش خانگی سالانه بیش از ۶ درصد با افزایش روبه‌رو هستیم، گفته است: پارسال با ناترازی ۲۴۰ میلیون مترمکعب گاز زمستان را پشت سر گذاشتیم، امسال نیز برنامه‌های کوتاه‌مدتی برای سپری کردن فصل سرد سال طراحی شده است.
براساس گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی، ایران با حدود ۳۴ تریلیون مترمکعب در مجموع حدود ۱۶ درصد ذخایر اصلاح شده گاز طبیعی در جهان را در اختیار دارد.
کسانی که امید بسته بودند با عدم صادرات گاز روسیه به اروپا، اهرم فشاری بیابند تا بلکه بتوانند دست بالا را در برجام از آن خود کنند، حالا به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان گاز جهان با مشکل کمبود گاز روبرو هستند.
وقتی روسیه از تحریم ایران استقبال می‌کند
در دیگر سوی، روسیه، همسایه شمالی که این روزها به شریک استراتژیک ایران نیز بدل شده و وزیر نفت درباره قراردادهای پیش روی نفتی و گازی با این کشور سخن می‌گوید، مواضع درخور توجهی را در قبال سخت‌تر شدن تحریم ایران اتخاذ کرده است.
مدیرکل صندوق امنیت ملی انرژی روسیه به دریافت پهپاد از ایران از سوی مسکو اذعان کرده و همزمان گفته ادامه تحریم‌های هسته‌ای ایران از سوی غرب، فرصت خیلی خوبی به روسیه خواهد داد تا در بخش نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری بزرگی کند.
کنستانتین سیمونف، که در یک برنامه خبری-تحلیلی داخل روسیه شرکت کرده بود می‌گوید: روابط‌مان با ایران بسیار پیچیده بوده؛ چه در زمان شوروی و چه پساشوروی. ولی حالا می‌بینیم که ایران دست به یک انتخاب سیاسی جدی زده و در نتیجه تحریم می‌شود. اتحادیه اروپا در حال اعمال این تحریم‌هاست. پنجم دسامبر قرار است بسته‌های ششم و هشتم تحریم‌ها وضع شود. ما هم چشم‌انتظارش هستیم. اما اینکه ایران تحت تحریم‌ها می‌ماند و تحریم‌ها تشدید می‌شود، باید صادقانه بگویم که برای ما خبر خوشی است. خبر خوش وی البته در ایران ابعاد روشنی ندارد چرا که با استناد به تحریم‌ها، مقامات وزارت نفت ایران از اعلام جزئیات مساله یعنی قراردادهای تازه با روسیه پرهیز دارند.
به دهه 70 برمی‌گردیم؟
حالا ، سخنگوی کمیسیون انرژی درباره احتمال تبدیل‌شدن کمبود گاز به یک بحران و نارضایتی عمومی هشدار داد و به صراحت گفت که ممکن است در زمستان مردم مجبور شوند مانند دهه ۷۰ یا قبل از آن، وسایل گرمایشی نفتی و زغالی خریداری کنند.
مالک شریعتی نیاسر گفت: کمبود گاز در کشور به بحران‌هایی، ازجمله از دست رفتن تولید برق حداقل به میزان ۷۰ درصد، توقف فعالیت صنایع سنگین و پتروشیمی‌ها، توقف خدمات عمومی، اختلال در گرمایش مردم در مراکز شهری و روستایی به میزان حداقل ۹۵ درصد، توقف تولید و خدمات در شبکه‌های تصفیه و توزیع آب، شبکه‌های پولی و بانکی، مخابراتی و ارتباطی، خدمات بیمارستانی به دلیل اختلال در تامین برق، توقف صادرات گاز و اختلال در حمل‌ونقل عمومی منجر خواهد شد.
به نظر می‌رسد آثار تحریم در صنعت گاز در حال رخ‌نمایی است و در سخت‌ترین شرایط اقتصادی انرژی نیز از دسترس صنایع ایران خارج می‌شود تا تراژدی تولید در ایران کامل‌تر از قبل شود
فریدون حسنوند، عضو کمیسیون انرژی مجلس، نیز از وقوع «بحران» در پی «ناترازی گاز» در زمستان سال جاری خبر داد و در توییتی نوشت که «ناترازی گاز، تعطیلی کارخانه‌ها را در پی دارد و تعطیلی کارخانه‌ها نیز به بیکاری کارکنان و توقف تولید و صادرات منجر می‌شود و در نتیجه «زنجیره‌ای از موضوعات اجتماعی» پدید می‌آید.»
نماینده اندیمشک در مجلس با بیان اینکه همه مسئولان به ناترازی گاز و آثار منفی آن اذعان دارند، پیشنهاد کرد که این موضوع در سران قوا مطرح شود تا همه قوا بدانند ناترازی‌ها تهدید هستند و در صورت مدیریت نشدن به بحران‌های اجتماعی تبدیل می‌شوند.
آمارها نشان می‌دهد میزان کاهش و ناترازی گاز در زمستان سال ۱۴۰۰ حدود ۱۹۰ میلیون مترمکعب بود، اما پیش‌بینی می‌شود که زمستان امسال این رقم حدود ۸ درصد افزایش پیدا کند و به ۲۳۰ میلیون مترمکعب برسد.
کمبود گاز در شرایطی بحران‌ساز شده است که ایران، سومین تولیدکننده بزرگ گاز طبیعی در جهان است، اما بخش زیادی از ۲۲ میدان گازی در کشور با حجم تقریبی ۳۴ تریلیون مترمکعب عملا قابل بهره‌برداری نیست. کارشناسان می‌گویند مدیریت ناکارآمد و نبود سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی زیرساخت‌های انرژی، کشور را با کمبود گاز طبیعی مواجه می‌کند.
از سوی دیگر با توجه به آغاز افت فشار در مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تأمین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. این موضوع در سال‌های اخیر به‌ویژه در فصول سرد سال با افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش ایجاد می‌شود، به‌نحوی که تنها در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره با ارزش ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز در نیروگاه‌ها سوزانده شده است.
به نظر می‌رسد آثار تحریم در صنعت گاز در حال رخ‌نمایی است و در سخت‌ترین شرایط اقتصادی انرژی نیز از دسترس صنایع ایران خارج می‌شود تا تراژدی تولید در ایران کامل‌تر از قبل شود. در این فضا باید دید دولت چاره‌ای برای حل بحران ناترازی گاز می‌اندیشد یا چون قبل با از کار انداختن چرخ‌های تولید در ایران، بخاری‌های غیراستاندارد خـانـگی را روشن نگـه می‌دارد.