اکرم رضایی ثانی/ یکی از شاهکارهای علمی ایران چند روز پیش به ثبت رسید و بار دیگر توان علمی دانشمندان ایرانی باعث شگفتی جهان شد. «تلسکوپ رصدخانه ملی ایران نخستین تصویر رنگی از کهکشان NGC ۲۳ را ثبت کرد.» این خبری بود که حالا محافل علمی دنیا هم به آن واکنش نشان داده‌اند. با ثبت نخستین نور تلسکوپ 4/3 متری رصدخانه ملی ایران، آخرین گام در مرحله تجمیع زیرمجموعه‌های تلسکوپ و تکمیل بزرگ‌ترین طرح علمی ایران برداشته شد. یکی از معتبرترین مجلات علمی دنیا در یک مقاله با تعبیر «تلسکوپی در کلاس جهانی» به رصدخانه ملی ایران پرداخت . در این گزارش «جری گیلمور» ستاره‌شناس «دانشگاه کمبریج» و رئیس هیأت مشاوران بین‌المللی رصدخانه ملی ایران، در این خصوص به ساینس گفت: هیچکس در ایران قبلاً کاری در این مقیاس انجام نداده بود. سال گذشته، برخی از پرسنل سابق رصدخانه ملی ایران در مورد اینکه آیا تغییرات در طراحی این رصدخانه ممکن است عملکرد آن را به خطر بیندازد، ابراز نگرانی کرده بودند.
«لورنزو زاگو» مشاور و عضو هیأت مشاوران این طرح هم گفت: هم‌اکنون این تردیدها برطرف شده‌اند. رصدخانه ملی ایران، گنبد خود را برای پیمایش آسمان در ۲۷ سپتامبر (۵ مهرماه سال‌جاری) باز کرد و شب بعد، از «Arp ۲۸۲» عکس گرفت که یک جفت کهکشان در فاصله ۳۱۹ میلیون سال نوری از زمین است. پروفسور «گیلمور» در مورد تصویر جدیدی که چند روز پیش گرفته شده است، گفت: وضوح این تصویر، بسیار بهتر از حد انتظار است. رصدخانه ایران و دو تلسکوپ دیگر در منطقه شامل یک تلسکوپ مادون قرمز چهار متری در حال تکمیل شدن در ترکیه و یک تلسکوپ نوری ۳,۶ متری در هند، یک شکاف جغرافیایی را در یک شبکه جهانی پر خواهند کرد که به پدیده‌های زودگذری مانند انفجار اشعه گاما می‌پردازد تا به مشخص کردن مکان آنها و آشکارسازی فیزیک آنها کمک کند. «گیلمور» در همین زمینه گفت: برای پیگیری این موضوعات، به زنجیره‌ای از تلسکوپ‌ها در سراسر جهان نیاز است.
در ساخت رصدخانه ملی ایران، ستاره‌شناسان این کشور باید بر موانعی غلبه می‌کردند که تعداد کمی از همکاران آنها در کشورهای دیگر با آنها مواجه هستند؛ از جمله تحریم‌هایی که واردات فناوری پیشرفته را محدود می‌کنند و محدودیت‌های ویزا که سفر آنها به خارج از کشور را محدود می‌سازند. گروه ایرانی، آینه شیشه‌ای را از یک شرکت آلمانی خریداری کرد. سپس مهندسان رصدخانه ملی ایران باید می‌فهمیدند که چگونه همه اجزای دیگر را به تنهایی بسازند.
پروفسور «زاگو» گفت: آنچه من را شگفت‌زده می‌کند، این است که محققان ایرانی این پروژه، دانش چگونگی ساخت سایر اجزای این تلسکوپ را بسرعت به دست آوردند. آنها سخت کار کرده‌اند. «گیلمور» بیان کرد: آنها در هر مرحله، پیچیدگی پروژه را افزایش دادند. به‌عنوان مثال، زمانی که سیستم‌های شامل حسگرها، محرک‌ها و نرم‌افزارهایی که یک آینه اولیه را قرار می‌دهند، نخستین بار حدود یک دهه پیش برای تلسکوپ‌های بزرگ‌تر در دسترس قرار گرفتند، مهندسان رصدخانه ملی ایران آنها را در طراحی گنجانیدند. «زاگو» گفت: آنچه واقعاً شگفت‌انگیز است، یک محفظه خلأ دقیق است که مهندسان رصدخانه ملی ایران و یک شرکت ایرانی، آن را برای پوشاندن شیشه سرامیکی با آلومینیوم ساخته‌اند که شیشه صیقلی سرامیکی را به آینه‌های تلسکوپ تبدیل می‌کند.
خسروشاهی امیدوار است با گروه‌های بین‌المللی مشارکت کند که ممکن است بتوانند به نصب ابزارهای پیشرفته کمک کنند. وی افزود: درها از طرف ما باز است. در هر حال، تحریم‌ها و سیاست ممکن است برخی از همکاری‌های احتمالی را متوقف کند. خسروشاهی ادامه داد: جامعه در حال توسعه نجوم ایران که در آغاز پروژه فقط چند ده نفر قوی را در بر داشت، امروز صدها دانشمند و دانشجو را شامل می‌شود. آنها مشتاق رصد جدی ستاره‌ها هستند. «مریم ترکی» پژوهشگر پژوهشگاه دانش‌های بنیادی هم گفت: ما با ناامیدی، تاریکی و همچنین با کلماتی که می‌توانستند ما را دلسرد کنند، جنگیدیم اما در نهایت، شاهد این تولد باشکوه بودیم.
طرح رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۱ با انجام مطالعات مکان‌یابی آغاز شد و از سال ۱۳۸۸ در مسیر طراحی قرار گرفت. این طرح با پشت‌سر گذاشتن موفق طراحی تفصیلی در سال ۱۳۹۶ وارد مرحله ساخت شد و با وجود دشواری‌های اقتصادی، مسیر اجرای آن ادامه یافت و با وجود همه‌گیری ویروس کووید۱۹ ساخت و نصب محفظه تلسکوپ در سال ۱۳۹۹ و نصب و راه‌اندازی سازه تلسکوپ در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به انجام رسید. اما نتیجه این تلاش‌ها را حالا جامعه علمی می‌بیند.
دکتر حبیب خسروشاهی مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار روزنامه ایران درباره موفقیت کسب شده از سوی این رصدخانه توضیح داد: رصدخانه ملی ایران توانست موفقیت بزرگی را در مرحله ثبت اولین نور توسط تلسکوپ نوری 4/3 متری کلاس جهانی، ثبت کند و برای نخستین بار این تلسکوپ به مرحله تجمیع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رسیده و توانسته نشانه‌گیری‌هایی از اجرام آسمانی داشته باشد. همان‌طور که از نام آن پیداست این اولین نور است و نه بهترین نور. این تازه شروع فرایند تنظیمات نهایی تلسکوپ است. وی با اشاره به توسعه تبادلات ایران با جهان در پی کسب این موفقیت، خاطر‌نشان کرد: با اجرای این پروژه عملاً جاده تبادلات علمی و کیهان‌شناسی در حوزه نجوم و رصد تبدیل به یک جاده دوطرفه خواهد شد زیرا اکنون می‌بینیم که استقبال خوبی از این پیشرفت شده و پوشش خبری مناسبی برای آن صورت گرفته است.
دکتر خسروشاهی پیش‌تر نیز در نشست خبری با بیان اینکه اولین تصاویر این تلسکوپ ملی در هفته اول مهرماه دریافت شد، اظهار کرد: این امر بسیار نادر است که با اولین نورگیری، اولین تصاویر نجومی دریافت شود و ما با اولین نورگیری تصویری از «آرپ ۲۸۲» را در فاصله ۳۲۰ میلیون سال نوری از زمین دریافت کردیم. در واقع شاید اگر تلسکوپ فضایی «هابل» روی زمین قرار داشت و از آن برای رصد آسمان و ثبت تصویر استفاده می‌شد، کیفیت تصویرش از این کهکشانی که ما ثبت کردیم، همانند تصویری بود که ما با تلسکوپ ملی آن را گرفتیم. وی دومین تصویر دریافت شده از تلسکوپ ملی را مربوط به کهکشان NGC-23 دانست. مجری پروژه ملی رصدخانه ملی، اجرای فاز ۳ را گام دیگری از این طرح بعد از نورگیری عنوان کرد و گفت: در این فاز تلسکوپ در موقعیتی قرار خواهد گرفت و سرمایه‌گذاری خواهد شد که امکان جدید رصدی را در شبکه تلسکوپ‌های کلاس ۴ متری در دنیا ایجاد کند. وی با اشاره به بخش اپتیک تلسکوپ، گفت: یکی از زیرسامانه‌هایی که این تلسکوپ را به یکی از تلسکوپ‌های مدرن دنیا تبدیل می‌کند، زیرسامانه اپتیک فعال است. خسروشاهی، ارتفاع گنبد تلسکوپ را ۲۲ متر با قطر ۱۹ متر که ۲۵۰ تن آن می‌چرخد، دانست و افزود: ارتفاع تلسکوپ ۱۱ متر با قطر ۷ متر است. تلسکوپ این رصدخانه از بیش از ۱۰ هزار قطعه تشکیل شده و هزاران هزار پیچ و مهره که این مجموعه را در کنار هم قرار داده است. بیش از ۷۰ هزار قطعه الکترونیکی در سیستم کنترل و در مجموع بیش از ۱۰۰ قطعه الکترونیکی و کنترلی در آن به کار رفته است.
∎
«لورنزو زاگو» مشاور و عضو هیأت مشاوران این طرح هم گفت: هم‌اکنون این تردیدها برطرف شده‌اند. رصدخانه ملی ایران، گنبد خود را برای پیمایش آسمان در ۲۷ سپتامبر (۵ مهرماه سال‌جاری) باز کرد و شب بعد، از «Arp ۲۸۲» عکس گرفت که یک جفت کهکشان در فاصله ۳۱۹ میلیون سال نوری از زمین است. پروفسور «گیلمور» در مورد تصویر جدیدی که چند روز پیش گرفته شده است، گفت: وضوح این تصویر، بسیار بهتر از حد انتظار است. رصدخانه ایران و دو تلسکوپ دیگر در منطقه شامل یک تلسکوپ مادون قرمز چهار متری در حال تکمیل شدن در ترکیه و یک تلسکوپ نوری ۳,۶ متری در هند، یک شکاف جغرافیایی را در یک شبکه جهانی پر خواهند کرد که به پدیده‌های زودگذری مانند انفجار اشعه گاما می‌پردازد تا به مشخص کردن مکان آنها و آشکارسازی فیزیک آنها کمک کند. «گیلمور» در همین زمینه گفت: برای پیگیری این موضوعات، به زنجیره‌ای از تلسکوپ‌ها در سراسر جهان نیاز است.
در ساخت رصدخانه ملی ایران، ستاره‌شناسان این کشور باید بر موانعی غلبه می‌کردند که تعداد کمی از همکاران آنها در کشورهای دیگر با آنها مواجه هستند؛ از جمله تحریم‌هایی که واردات فناوری پیشرفته را محدود می‌کنند و محدودیت‌های ویزا که سفر آنها به خارج از کشور را محدود می‌سازند. گروه ایرانی، آینه شیشه‌ای را از یک شرکت آلمانی خریداری کرد. سپس مهندسان رصدخانه ملی ایران باید می‌فهمیدند که چگونه همه اجزای دیگر را به تنهایی بسازند.
پروفسور «زاگو» گفت: آنچه من را شگفت‌زده می‌کند، این است که محققان ایرانی این پروژه، دانش چگونگی ساخت سایر اجزای این تلسکوپ را بسرعت به دست آوردند. آنها سخت کار کرده‌اند. «گیلمور» بیان کرد: آنها در هر مرحله، پیچیدگی پروژه را افزایش دادند. به‌عنوان مثال، زمانی که سیستم‌های شامل حسگرها، محرک‌ها و نرم‌افزارهایی که یک آینه اولیه را قرار می‌دهند، نخستین بار حدود یک دهه پیش برای تلسکوپ‌های بزرگ‌تر در دسترس قرار گرفتند، مهندسان رصدخانه ملی ایران آنها را در طراحی گنجانیدند. «زاگو» گفت: آنچه واقعاً شگفت‌انگیز است، یک محفظه خلأ دقیق است که مهندسان رصدخانه ملی ایران و یک شرکت ایرانی، آن را برای پوشاندن شیشه سرامیکی با آلومینیوم ساخته‌اند که شیشه صیقلی سرامیکی را به آینه‌های تلسکوپ تبدیل می‌کند.
خسروشاهی امیدوار است با گروه‌های بین‌المللی مشارکت کند که ممکن است بتوانند به نصب ابزارهای پیشرفته کمک کنند. وی افزود: درها از طرف ما باز است. در هر حال، تحریم‌ها و سیاست ممکن است برخی از همکاری‌های احتمالی را متوقف کند. خسروشاهی ادامه داد: جامعه در حال توسعه نجوم ایران که در آغاز پروژه فقط چند ده نفر قوی را در بر داشت، امروز صدها دانشمند و دانشجو را شامل می‌شود. آنها مشتاق رصد جدی ستاره‌ها هستند. «مریم ترکی» پژوهشگر پژوهشگاه دانش‌های بنیادی هم گفت: ما با ناامیدی، تاریکی و همچنین با کلماتی که می‌توانستند ما را دلسرد کنند، جنگیدیم اما در نهایت، شاهد این تولد باشکوه بودیم.
طرح رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۱ با انجام مطالعات مکان‌یابی آغاز شد و از سال ۱۳۸۸ در مسیر طراحی قرار گرفت. این طرح با پشت‌سر گذاشتن موفق طراحی تفصیلی در سال ۱۳۹۶ وارد مرحله ساخت شد و با وجود دشواری‌های اقتصادی، مسیر اجرای آن ادامه یافت و با وجود همه‌گیری ویروس کووید۱۹ ساخت و نصب محفظه تلسکوپ در سال ۱۳۹۹ و نصب و راه‌اندازی سازه تلسکوپ در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به انجام رسید. اما نتیجه این تلاش‌ها را حالا جامعه علمی می‌بیند.
دکتر حبیب خسروشاهی مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگار روزنامه ایران درباره موفقیت کسب شده از سوی این رصدخانه توضیح داد: رصدخانه ملی ایران توانست موفقیت بزرگی را در مرحله ثبت اولین نور توسط تلسکوپ نوری 4/3 متری کلاس جهانی، ثبت کند و برای نخستین بار این تلسکوپ به مرحله تجمیع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رسیده و توانسته نشانه‌گیری‌هایی از اجرام آسمانی داشته باشد. همان‌طور که از نام آن پیداست این اولین نور است و نه بهترین نور. این تازه شروع فرایند تنظیمات نهایی تلسکوپ است. وی با اشاره به توسعه تبادلات ایران با جهان در پی کسب این موفقیت، خاطر‌نشان کرد: با اجرای این پروژه عملاً جاده تبادلات علمی و کیهان‌شناسی در حوزه نجوم و رصد تبدیل به یک جاده دوطرفه خواهد شد زیرا اکنون می‌بینیم که استقبال خوبی از این پیشرفت شده و پوشش خبری مناسبی برای آن صورت گرفته است.
دکتر خسروشاهی پیش‌تر نیز در نشست خبری با بیان اینکه اولین تصاویر این تلسکوپ ملی در هفته اول مهرماه دریافت شد، اظهار کرد: این امر بسیار نادر است که با اولین نورگیری، اولین تصاویر نجومی دریافت شود و ما با اولین نورگیری تصویری از «آرپ ۲۸۲» را در فاصله ۳۲۰ میلیون سال نوری از زمین دریافت کردیم. در واقع شاید اگر تلسکوپ فضایی «هابل» روی زمین قرار داشت و از آن برای رصد آسمان و ثبت تصویر استفاده می‌شد، کیفیت تصویرش از این کهکشانی که ما ثبت کردیم، همانند تصویری بود که ما با تلسکوپ ملی آن را گرفتیم. وی دومین تصویر دریافت شده از تلسکوپ ملی را مربوط به کهکشان NGC-23 دانست. مجری پروژه ملی رصدخانه ملی، اجرای فاز ۳ را گام دیگری از این طرح بعد از نورگیری عنوان کرد و گفت: در این فاز تلسکوپ در موقعیتی قرار خواهد گرفت و سرمایه‌گذاری خواهد شد که امکان جدید رصدی را در شبکه تلسکوپ‌های کلاس ۴ متری در دنیا ایجاد کند. وی با اشاره به بخش اپتیک تلسکوپ، گفت: یکی از زیرسامانه‌هایی که این تلسکوپ را به یکی از تلسکوپ‌های مدرن دنیا تبدیل می‌کند، زیرسامانه اپتیک فعال است. خسروشاهی، ارتفاع گنبد تلسکوپ را ۲۲ متر با قطر ۱۹ متر که ۲۵۰ تن آن می‌چرخد، دانست و افزود: ارتفاع تلسکوپ ۱۱ متر با قطر ۷ متر است. تلسکوپ این رصدخانه از بیش از ۱۰ هزار قطعه تشکیل شده و هزاران هزار پیچ و مهره که این مجموعه را در کنار هم قرار داده است. بیش از ۷۰ هزار قطعه الکترونیکی در سیستم کنترل و در مجموع بیش از ۱۰۰ قطعه الکترونیکی و کنترلی در آن به کار رفته است.
نظر شما