سعیده علیپور

شاید عاملی که اعتراضات اخیر را متفاوت از ماجراهای مشابه‌ گذشته می‌کند، نقش محسوس گروه سنی کودک و نوجوان در آن است. حضوری گسترده و اعتراضی این گروه سنی در خیابان‌ها در برخی موارد منجر به ضرب و شتم، بازداشت و گاهی حتی مرگ شده؛ مواردی که با وجود گزارش‌های فراوان، تنها بخش بازداشتی‌هایش از سوی مسئولان تایید شده است. 13 مهر ماه بود که جانشین فرماندهی کل سپاه پاسداران به میانگین سنی ۱۵ ساله بسیاری از دستگیرشدگان اشاره کرد. رقمی که لرزه به اندام بسیاری از فعالان حمایت از حقوق کودکان ‌انداخت. تصاویری از دستگیری دانش‌آموزان و ورود نیروهای نظامی به محیط مدرسه این نگرانی‌ها را بیشتر هم کرد به طوری که بسیاری منتظر موضع‌گیری حمایتگرانه‌ای از جانب وزیر آموزش‌و‌پرورش بودند، اما یوسف نوری، ضمن ابراز بی‌اطلاعی از آمار دانش‌آموزان دستگیر شده، نه تنها دستگیری‌ها و ورود نیروهای نظامی به محیط مدرسه‌ را محکوم نکرد که از نگرانی‌اش در خصوص شخصیت ضداجتماعی این بچه‌ها و لزوم اصلاح آنها در مراکز اصلاح‌وتربیت سخن گفت. اشاره‌ای انتقادبرانگیز که نشان می‌داد وزیر آموزش و پرورش هم قرار نیست، پشت دانش‌آموزان درآید.

هفته گذشته انجمن حمایت از حقوق کودکان به مناسبت روز جهانی کودک در بیانیه‌ای نسبت به اعتراضات اخیر و نحوه برخورد با کودکان واکنش نشان داد. بیانیه‌ای که بازتاب‌های فراوانی داشت. در این خصوص با طاهره پژوهش، مدیرعامل این انجمن گفت‌و‌گو کرده‌ایم. او در این مصاحبه ضمن تقاضای آزادی همه نوجوانان دستگیر شده در اعتراض‌ها از مسئولان خواست که به پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودکان که ایران آن را امضا کرده است،

احترام بگذارند.

به نظر انجمن حمایت از حقوق کودکان، از جمله معدود سمن‌هایی بود که نسبت به اعتراضات اخیر واکنشی شفاف و قاطع نشان داد و در بیانیه‌‌ نیز نسبت به آسیب‌هایی که در این مدت متوجه کودکان و نوجوانان شده، هشدار داده شد. از دلایل این دل‌نگرانی بگویید.

از آنجایی که ایران پیمان‌نامه حقوق کودک را امضا کرده؛ موظف است تا حق بقا و زندگی برای کودکان را به عنوان اولین حق رسمی آنها تضمین کند. منع آزار و اذیت روحی و روانی و ضرب و شتم کودکان از جمله اصول مهم این پیمانه‌نامه است. از سوی دیگر در قانون اساسی کشور نیز بر آزادی تظاهرات و اعترضات بدون اسلحه، تاکید شده، اما متاسفانه در حوادث اخیر شاهد از بین رفتن همه این قوانینی هستیم که در کشور به رسمیت شناخته شده است. حتی اگر ضرب و شتمی هم در کار نباشد، ‌همان دستگیری، انتقال و نگهداری در بازداشتگاه‌ها و روند دادرسی و زندان آثار مخرب جسمی، روحی و روانی عجیبی برای کودکان دارد. حال به این ماجرا بی‌خبری خانواده‌ها از محل نگهداری کودکان و نحوه‌ تشکیل پرونده بدون حضور وکیل و کمبود قاضی ویژه کودکان و نبود پلیس کودکان و همینطور، دخالت دادن کودکان برای همکاری با نیروهای نظامی را هم اضافه کنید، تا دلیل نگرانی عمومی جامعه و به خصوص فعالان حقوق کودک روشن شود.

بجز انتشار این بیانیه فعالیت دیگری هم از سوی انجمن حمایت از حقوق کودک در این زمینه صورت گرفته است؟

با توجه به حضور محسوس نوجوانان در اعترضات اخیر به اذعان خود پلیس، در روزهای نخستین اعترضات، بعضی از فعالان انجمن برای پیگیری وضعیت بچه‌های دستگیر شده به پلیس امنیت مراجعه کردند. خیلی از خانواده‌هایی که فرزندانشان دستگیر شده بودند، اعلام کردند که بچه‌هایشان 14 تا 16 ساله هستند. براساس توضیحات یکی از مسئولان پلیس امنیت تهران به این خانواده‌ها؛ 30 درصد از این بچه‌ها با وثیقه و ضمانت آزاد شده‌ بودند و پرونده مابقی به دادسرای اطفال فرستاده شده بود. به همین دلیل مراجعه بعدی فعالان انجمن به دادسرای اطفال بود. اما مشکل دقیقا همین جاست که پرونده‌ها به دادسرای اطفال فرستاده نمی‌شوند و در پلیس امنیت می‌مانند. یعنی برخلاف رویه قانونی درخصوص افراد زیر 18 سال، پرونده این بچه‌ها، بلافاصله بعد از دستگیری به دادگاه اطفال فرستاده نمی‌شود تا در آنجا قاضی طبق قوانین بالادستی و رویه قانونی اقدام به آزادی آنها کنند. ترسی که کودک در این فرآیند با جدا شدن از خانواده تجربه می‌کند و تحقیری که می‌شود، آثار روانی مخربی بر او دارد و همه اینها از موارد نقض حقوق کودک است. مواردی که قیمت و هزینه گزافی برای آینده این کودکان و درنهایت جامعه ایران خواهد داشت.

آیا اطلاع پیدا کردید که کودکان دستگیر شده در تجمعات اخیر در چه بندهایی و به صورت نگهداری می‌شوند؟

اطلاع دقیقی در دست نیست. عمدتا دختران را در نمازخانه و پسران هم در بخش‌های دیگر همان پلیس امنیت نگه می‌دارند. اما خب شنیده هم می‌‌شود که شماری از این بچه‌ها را به زندان فشافویه فرستاده‌اند. دو مورد را هم که در جریان هستم که البته 19 ساله بودند به زندان قزل‌حصار فرستاده بودند. ولی واقعیت این است که دقیق نمی‌دانیم بچه‌ها در چه وضعیتی نگهداری می‌شوند و این موضوع نگرانی‌ها را بیشتر کرده است.

خیلی از خانواده‌ها وضعیت فرزندانشان را پیگیری می‌کنند و اگر لازم باشد سند و ضمانت برای آزادی تامین می‌کنند. اما برخی از بچه‌ها حتی سندی برای وثیقه آزادی ندارند. یک سری از این بچه‌ها در تهران تنها و بدون خانواده کار یا تحصیل می‌کنند. در خوابگاه‌ها یا پانسیون‌ها یا در نزد آشنایان دور یا .... اینها حتی نمی‌خواهند خانواده‌هایشان از دستگیری آنها مطلع شوند. برخی هم حامی رسمی ندارند. به همین دلیل اینها همین طور در زندان می‌مانند و به نوعی وضعیت آنها نگران‌کننده‌تر است.

خیلی از پدر و مادرها نمی‌دانند که براساس قانون در صورت آزار دیدن کودکانشان در مدرسه خیابان یا هر جا و توسط هر گروه اعم از نظامی و کادر مدرسه حق شکایت دارند. هر کسی که آزار می‌بیند باید به پزشکی قانونی مراجعه و شکایت خود را ثبت کند

بجز این پیگیری‌ها اقدام رسمی یا رایزنی با مقامات قضایی برای متعهد کردن آنها به اجرای پیمان‌نامه حقوق کودکان صورت گرفته است؟

ما از طرف انجمن حمایت از حقوق کودکان، دو نامه به آقای محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه نوشتیم. در یکی درخواست کردیم تا هر چه سریع‌تر کودکان دستگیر شده را آزاد کنند و پرونده قضایی برای بچه‌ها تشکیل ندهند. از سوی دیگر با توجه به اعلام آمادگی ایشان برای گفت‌و‌گو، درخواستی هم برای صحبت با ایشان مطرح کردیم که تا الان هیچ جوابی به ما داده نشده است.

جمهوری اسلامی ایران در رابطه با وضعیت بچه‌های دستگیر شده، باید در راستای کنوانسیون حقوق کودکان به کمیته حقوق کودکان سازمان ملل پاسخگو باشد. تعدادی کودک کشته شدند. تعدادی مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و بچه‌هایی با لباس نظامی و باتوم در خیابان‌ها گمارده شده‌اند. اینها همه موارد نقض حقوق کودک است و ضرورت دارد رسانه‌ها و علاقه‌مندان برای حفظ کودکی که تنها یک بار فرصت زیستن دارد، تلاش کنند.

 مواردی هم در خصوص برخورد با دانش‌آموزان در مدارس شنیده می‌شود. گویا حمایت رسمی از دانش‌آموزان در مدارس وجود ندارد. آیا گزارش رسمی و تایید شده‌ای در این خصوص دارید؟

اصلا. اطلاعات جسته، گریخته و از مشاهدات و گزارش‌هایی است که خانواده‌ها به ما می‌دهند. اما می‌دانیم که موارد کم نیست. مثلا از آبادان چند روز پیش مادرانی با ما تماس گرفته بودند که مدیر مدرسه بچه‌هایشان را ردیف کرده تا سرود معروفی را بخوانند. خب گروهی هم معترض بودند و نیامدند و مدیر هم با وزارت اطلاعات تماس گرفته و اسامی این بچه‌ها را داده است.

دولت متعهد به دفاع از مدرسه است. نیروی نظامی حق وارد شدن به مدرسه‌ها را ندارد. شکستن حریم مدرسه اولین قدم نقض حقوق کودک است.

از سوی دیگر تاکید ما به مدیران مدرسه این است که بچه را بچه‌های خودشان بدانند و برخورد با آنها در راستای شیوه برخوردی است که پیمان‌نامه حقوق کودکان به آن تاکید دارد. نیروی انتظامی نیز باید بر این اساس رفتار کند و حقوق مسلم کودکان و نوجوانان را که بر اساس قوانین بالادستی کشور مشخص شده پایمال نکند. با این گروه سنی باید مطابق با مختصات دوران کودکی رفتار شود.

از آنجایی که ایران پیمان‌نامه حقوق کودک را امضا کرده؛ موظف است تا حق بقا و زندگی برای کودکان را به عنوان اولین حق رسمی آنها تضمین کند. منع آزار و اذیت روحی و روانی و ضرب و شتم کودکان از جمله اصول مهم این پیمان‌نامه است

وظیفه پدر و مادرها در این موارد چیست؟ چطور می‌توانند از کودکانشان حمایت کنند؟

اولا خیلی از پدر و مادرها نمی‌دانند که براساس قانون در صورت آزار دیدن کودکانشان در مدرسه، خیابان یا هر جا و توسط هر گروه اعم از نظامی و کادر مدرسه حق شکایت دارند. هر کسی که آزار می‌بیند باید به پزشکی قانونی مراجعه و شکایت خود را ثبت کند.

 دولت باید در این خصوص پاسخگو باشد. نمی‌شود هم ضرب و شتم کرد و هم کشت و در قبال این جرم بزرگ به کسی هم پاسخگو نبود.

عضویت ایران در کنوانسیون حقوق کودک، برای عدم نقض مفاد این پیمان‌نامه، الزام‌آور نیست؟

ایران به دلیل مواردی چون اعدام کودکان و کودک همسری و نبود ردیف بودجه برای کودکان همیشه مورد نقد کمیته کودک سازمان ملل بوده است. اما تنها در حد اعلام و آمار. اما همین اطلاع‌رسانی‌ها هم بی‌تاثیر نیست. در کشور یک مرجع ملی حقوق کودک در وزارت دادگستری وجود دارد که وظیفه‌اش نظارت بر پیمان‌نامه حقوق کودک است. همه کسانی که موارد نقض حقوق کودک را می‌بینند می‌توانند در این مرجع ملی شکایت‌شان را ثبت کنند. آنها موظفند تا این موارد را به سازمان ملل گزارش کنند.

انجمن شما در خصوص کودکان دستگیر شده کمک مستقیمی می‌تواند ارائه دهد؟

انجمن می‌تواند به خانواده‌هایی که بچه‌هایشان دستگیر شده‌ و امکانات کافی ندارند، وکیل رایگان معرفی کند تا پرونده را به عهده بگیرند. آنها می‌توانند با واحد مددکاری انجمن تماس بگیرند. از سوی دیگر انجمن تا جایی که امکان داشته باشد پیگیر درخواست دیدار با مسئولان قضایی برای پیگیری و موارد نقض حقوق کودکان است.