شعار امسال هفته جهانی فضا یعنی «فضا و توسعه پایدار»، شاید مهم‌ترین فرصتی باشد برای تأمل دوباره، درباره اینکه چرا صنعت فضایی در جهان امروز چه در کشورهای توسعه‌یافته و چه در کشورهای در حال ‌توسعه حائز اهمیت است و بر اساس آن بارها وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تأکید کرده است این صنعت و فناوری فضایی می‌تواند «به نماد اقتدار علمی، توسعه و پیشرفت کشورها تبدیل شود».

به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، هفته جهانی فضا بزرگ‌ترین رویداد جهانی در حوزه فضا است که به‌منظور ترویج اهمیت فضا و نقش علوم و فناوری فضایی در بهبود شرایط زندگی، هر ساله از تاریخ ۴ تا ۱۰ اکتبر در سراسر جهان برگزار می‌شود.

 

در ایران نیز هرساله به مناسب هفته جهانی فضا برنامه‌های برای آگاهی و اطلاع‌رسانی و همچنین با هدف هوشیار کردن ذهن کودکان و نوجوانان به این مقوله برگزار می‌شود. برگزاری برنامه‌های مختلف ترویجی برای عموم مردم، کارگاه‌های علمی و آموزشی برای دانش آموزان و دانشجویان، برنامه‌های ایده پردازی و خلاقیت محور برای کودکان به‌عنوان نسل آینده ایران اسلامی و همچنین برنامه‌های مختلف نجوم و مباحث اکتشافات فضایی از رصد آسمان گرفته تا سکونتگاه‌های آینده بشر در دیگر کرات از جمله برنامه‌هایی است که در این هفته برگزار می‌شود.

 

در مجموع امسال بیش از 80 رویداد مختلف برای گروه‌های مختلف مخاطب تدوین و برنامه‌ریزی ‌شده است که طی هفته جهانی فضا برگزار می‌شود. در دو سال گذشته نیز جمهوری اسلامی ایران در میان 96 کشور برگزار کننده هفته جهانی فضا جزو 3 کشور فعال و ممتاز در برگزاری برنامه‌های علمی و ترویجی هفته جهانی فضا قرار گرفته است.

 

انجمن هفته جهانی فضا که مسئولیت هماهنگی برگزاری برنامه‌های هفته جهانی فضا را در سراسر دنیا بر عهده دارد، به‌منظور تأکید بر یکی از جنبه‌های جالب‌توجه فضا و نیز هماهنگ کردن برنامه‌هایی، هر سال حول یک موضوع مشخص، یک شعار محوری انتخاب می‌کند.

امسال نیز شعار هفته جهانی فضا ۲۰۲۲، «فضا و توسعه پایدار» اعلام شده است که روی دستیابی به پایداری در فضا و نیز دستیابی به پایداری روی زمین از طریق فناوری فضا تمرکز دارد.

در یک دوره‌ای حرکت به سوی فضا بیشتر حاصل رقابت ابرقدرت‌های زمینی برای هژمونی سیاره‌ای بود و فضا به معیاری جدید برای تشخیص ارتقا قدرت در جامعه‌ی جهانی تبدیل شده بود.

 

اما اکنون فضا تنها محلی برای نمایش قدرت نیست. اقتصاد فضا سهم قابل‌توجهی از اقتصاد جهان را به خود اختصاص داده است. به‌طوری که امروزه اقتصاد فضایی با رشد ۱۰۰ درصدی در ۱۰ سال گذشته به رقمی بالغ‌بر ۳۴۰ میلیارد دلار رسیده و انتظار می‌رود این عدد تا سال ۱۴۰۴ حداقل پنجاه‌درصد افزایش پیدا کند.

همچنین فناوری فضایی برای بهبود و افزایش کیفیت زندگی مردم وارد عمل شده است. امروزه کاربردهای متنوع و گسترده فناوری فضایی، زمینه را برای دستیابی به توسعه پایدار فراهم کرده است. بخشی از مؤلفه‌های توسعه پایدار عبارت است از: افزایش بهره‌وری در صنعت کشاورزی و تأمین امنیت غذایی، کاهش مخاطرات و تلفات بلایای طبیعی، جلوگیری از بحران‌های امنیتی، نظارت بر منابع طبیعی و محیط‌زیست، کاهش فقر، بهبود وضعیت بهداشت و همچنین پایداری ارتباطات مخابراتی.

 

فناوری‌های فضایی می‌توانند در تمامی این مؤلفه نقش بسزایی داشته باشد و به‌عنوان یک بستر زیرساختی به توسعه پایدار کشورها از جنبه‌های مختلف کمک نماید. تحول و افزایش بهره‌وری کشاورزی و ایجاد زیرساخت‌های کشاورزی مدرن مثال ملموسی از کاربرد فناوری فضایی در ارتقا مدیریت بهینه منابع و افزایش بهره‌وری است. این سامانه‌ها این قابلیت را دارند که خدماتی از جمله پیش‌بینی وضعیت هوا، بارش، سیل، طوفان و خشک‌سالی را به کشاورزان، دامداران و ماهی‌گیران ارائه دهند. همچنین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌توان بر روند تولید محصولات نظارت داشت و سطح زیر کشت را به‌صورت مداوم مورد پایش و ارزیابی قرار داد. حتی برای یافتن نقاط حاصل‌خیز و مستعد کشاورزی نیز می‌توان از تصاویر ماهواره‌ای بهره برد.

 

همچنین کشورهای صاحب این فناوری می‌توانند با تجزیه و تحلیل و کسب اطلاعات از محصولات کشاورزی سایر کشورها، از این داده‌ها به‌عنوان ابزاری برای مقاصد سیاسی و اقتصادی بهره‌برداری کنند. به‌عنوان مثال، گزارش ماهانه وزارت کشاورزی ایالات‌متحده آمریکا در مورد برآورد عرضه و تقاضای کشاورزی در جهان مبتنی بر همین فناوری است که شامل پیش‌بینی‌های دقیق در مورد ذخایر کشاورزی کشورها از جمله گندم، برنج، ذرت، دانه‌های روغنی، پنبه و... می‌شود. این اطلاعات ارزشمند قطعاً می‌تواند به بالا رفتن ضریب اطمینان پیش‌بینی‌ها و استراتژی‌های صادراتی منجر شود.

 

سازمان فضایی ایران هم با هدف کمک به تصمیم‌گیری صحیح و تصمیم سازی بر پایه داده‌های صحیح و قابل‌اعتماد برای توسعه پایدار در کشور اقدام به راه‌اندازی سامانه‌های مختلف مبتنی بر پردازش داده‌های ماهواره‌ای در حوزه‌های مختلف همچون پایش گردوغبار و آلودگی هوا، پایش آتش‌سوزی، پایش پهنه‌های آبی، پایش جنگل‌ها و پایش محصولات استراتژیک کرده است که هم‌اکنون در حال خدمت‌رسانی است.

البته جوانان و متخصصان ایرانی نیز با راه‌اندازی کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌های فضاپایه در حال ارائه چنین سرویس‌هایی در کشور هم برای متولیان و هم برای کشاورزان هستند و این سرویس‌ها در حال به‌روزرسانی، توسعه و فراگیر شدن است.

 

از سوی دیگر امروزه ارتباطات ماهواره‌ای به بخش جدایی‌ناپذیری از زیرساخت‌های سلامت و بهداشت کشورها تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، فناوری‌های مبتنی بر فضا نقش فزاینده‌ای در پیشبرد اهداف بهداشتی داشته‌اند. رصد زمین و سنجش‌ازدور بخشی از ظرفیت‌های سیستم‌های فضاپایه است که با استفاده از آن می‌توان در حوزه‌های پزشکی، سلامت و بهداشت عمومی نقش مهمی در تصمیم‌گیری، پیش‌گیری، آموزش و اقدامات هشدار‌دهنده اولیه ایفا کرد.

 

در بسیاری از مواقع اطلاعات حاصل از فناوری‌های سنجش‌ازدور برای هوشیاری و نظارت دقیق بر الگوهای بیماری، درک به‌موقع عوامل محیطی مؤثر در گسترش بیماری‌ها، پیش‌بینی و شناسایی مناطق آلوده‌ای که نیاز به اقدامات پیشگیرانه دارند، تعریف می‌شوند. به‌عنوان مثال، یک سیستم هشدار سریع بیماری مالاریا مبتنی بر داده‌های مکانی توانسته در 28 کشور 500 هزار مورد جدید بیماری را به‌موقع تشخیص دهد. همچنین در سال 2018، داده‌های ماهواره‌ای ناسا برای پیش‌بینی بیماری وبا در آفریقا فعال شده و توانسته با 92 درصد دقت، بیماری‌ها را تشخیص بدهد.

علاوه بر این، سازمان بهداشت جهانی از ماهواره‌های ارائه شده توسط آژانس هوافضای ژاپن (JAXA) برای نقشه‌برداری از مناطق صعب‌العبور جهان، با هدف پایش لحظه‌ای و مداوم بیماری‌های عفونی، مانند فلج اطفال بهره‌برداری کرده است.

 

کاهش مخاطرات بلایای طبیعی و پیشگیری از بحران‌های انسانی، مدیریت منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست، مخابرات و ارتباطات از راه دور، بخش دیگری از کاربردهای صنعت فضایی است که به‌عنوان اساسی‌ترین شاخصه‌های توسعه پایدار کشور از طریق فناوری فضایی می‌تواند به آن دست یافت.

 

در همین راستا جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته صنعت فضایی را به‌طور ویژه دنبال کرده و پیشرفت‌های چشم‌گیری در حوزه فضایی کسب شده است به‌طوری که با برنامه‌ریزی دقیق در اواسط دهه هشتاد تا اوایل دهه نود در زمینهٔ استعدادیابی و جذب جوانان نخبه و متخصص با تکیه‌بر دانش و نوآوری موجب شد جایگاه کشورمان در این حوزه از رتبه ۴۵ در سال ۱۹۹۶ به رتبه ۱۱ جهان در سال ۲۰۱۷ برسد و اکنون جمهوری اسلامی ایران در جمع باشگاه محدود کشورهای صاحب چرخه کامل فناوری فضایی شامل طراحی و ساخت ماهواره، پرتاب ماهواره و دریافت و پردازش داده‌های ماهواره‌ای قرار بگیرد.