دیپلماسی ایرانی: همانگونه که در نوشته‌های پیشین عنوان شد علیرغم تمام فضاسازی های مثبت در خصوص دور جدید مذاکرات وین که از پنجشنبه هفته گذشته شروع شد و دوشنبه هفته جاری به پایان رسید، باز هم این گفت وگوها بدون دستاورد و نتیجه ملموسی به پایان رسید تا کماکان شاهد پایان باز دیگری برای نشست های هسته ای هتل کوبورگ باشیم. اما برخلاف ادوار پیشین این بار اتحادیه اروپا اصرار زیادی به نهایی شدن متن توافق در وین دارد. 

اوج این اصرار در واپسین روز مذاکرات خود را نشان داد. پیرو این نکته یکی از مقامات اتحادیه اروپا روز دوشنبه عنوان داشت: «مذاکره برای احیای برجام تمام شده و متن نهایی است و مورد مذاکره مجدد قرار نخواهد گرفت.» این مقام ارشد افزود: «ما یک متن برای بازگشت به برجام داریم که متن بسیار خوبی‌ است و می‌تواند اجرا شود. تمام ملزومات برای اجرا را دارد.»

در همین راستا استفانی لیختشنتاین، خبرنگار پولتیکو به نقل از دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا می گوید: « مذاکرات به اتمام رسید، بهترین توافق ممکن را مذاکره کردیم، اکنون این طرفین مذاکرات هستند که باید توافق را بپذیرند.» دیگر خبرنگاران حاضر در وین به نقل از یک دیپلمات اروپایی گزارش داده‌اند: «متنی که هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا ارائه کرده نهایی است و به منزله پایان حدود یک سال و نیم مذاکره و متنهی الیه انعطاف پذیری همه ماست». به گفته این دیپلمات: «الان زمان تصمیم‌گیری نهایی است». این دیپلمات تاکید کرد که متن نهایی «قابل مذاکره یا تغییر نیست».

مکمل این اصرارها به توضیحات دوشنبه جاری جوزپ بورل درباره مذاکرات وین باز می گردد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این خصوص بیان داشت: «مذاکره‌کنندگان در این چند روز از رایزنی‌ها و گفت‌وگوهای غیرمسقیم بین ایران و آمریکا تلاش کردند اصلاحاتی انجام داده و به مسائلی بپردازند که در متنی که من ۲۱ ژوئیه به عنوان هماهنگ‌کننده توافق هسته‌ای روی میز باقی گذاشتم باز باقی مانده بودند. آنچه قابل مذاکره‌ است مورد مذاکره قرار گرفته و اکنون یک متن نهایی به دست آمده است. با وجود این، پشت هر مسئله فنی و هر پاراگراف یک تصمیم سیاسی وجود دارد که باید در پایتخت‌ها گرفته شود. اگر پاسخ‌ها مثبت باشد می‌توانیم این توافق را امضا کنیم.» بورل هم چنین در حساب توییتری خود با اشاره به گفت وگوهایی که میان طرفین صورت گرفت، نوشت: «آنچه قابل مذاکره بود، مذاکره شد و حالا تصمیم سیاسی باید در پایتخت‌ها گرفته شود.»

در مقابل این اصرارهای طرف اروپایی شاهد واکنش متفاوت ایران بودیم. چرا که تهران معتقد است هنوز جای مذاکره وجود دارد و همچنان کار روی متن توافق برای احیای برجام باید ادامه یابد. کما اینکه حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی تلفنی عصر دوشنبه با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تصریح کرد: «توافق نهایی باید تأمین‌ کننده حقوق و منافع ملت ایران باشد و رفع پایدار و موثر تحریم‌ها را تضمین کند.» این گفته وزیر امور خارجه ایران حکایت از آن دارد که چانه زنی بر روی متن توافق برای جمهوری اسلامی هنوز تمام نشده است. 

در یک گام رو به جلوتر حتی به باور محمد مرندی گزارش‌ها درباره جزئیات چیزی که پیشنهاد شده «صرفا گمانه‌زنی‌اند.» مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده ایران تاکید دارد: «تیم مذاکره‌کننده تا زمانی که متن حاصله، با دقت در تهران مطالعه و بررسی نشود، نمی‌تواند درباره چیزی که تا الان به دست آمده نظری ارائه دهد. در چند ماه اخیر، چه در وین و چه زمانی که مذاکره‌کنندگان در پایتخت‌هایشان هستند، مذاکره‌کنندگان ایران تهدیدهای غربی و ضرب‌الاجل‌های ساختگی را برای حفظ حقوق ایرانیان و دست یافتن به امتیازات مهم، نادیده گرفته‌اند. تفاوت آن موقع با الان بسیار زیاد است.» 

در ادامه این تقابل نگاه تهران، رسانه نزدیک به دبیر شورای عالی امنیت ملی هم در نقد آنچه تلاش غربی های برای القای کلیدواژه توافق نهایی می خواند، چنین می نویسد: «طبعا زمانی که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از طرف‌های اصلی مذاکرات، متن موجود را به‌عنوان توافق نهایی قبول ندارد، هیچ مقام دیگری نمی‌تواند از نهایی شدن متن توافق صحبت کند. اشاره به نهایی شدن متن توافق از سوی طرف غربی ناظر بر تثبیت این رویکرد غیر قابل پذیرش است که چون متن توافق نهایی شده، پس غیر قابل مذاکره است و طرفین تنها باید نظر نهایی خود در مورد این متن را اعلام کنند. تاکید بر این رویه که کاملا با اصول مذاکرات در تناقض است، در حقیقت تلاش برای ایجاد جایگاه و نقشی ویژه برای اتحادیه اروپایی است که هیچگاه مورد توافق طرفین مذاکرات قرار نگرفته است.»

مجموع سخنان دو طرف مبین فاصله عمیقی بین آنها در رابطه با سرنوشت احیای برجام است. حال اینکه تا چه اندازه این گسل قابل پر شدن باشد؟ سوالی است که تحولات روزهای آتی به آن جواب خواهد داد. با این حال پرسش کلیدی تر آن است که چرا اتحادیه اروپا تا به این اندازه بر حصول توافق نهایی اصرار دارد و از آن سو جمهوری اسلامی ایران هم این مطلب را رد می کند؟ این سوالی است که جلال میرزایی در گفت وگو با شرق به آن پاسخ داده است. 

نماینده مجلس دهم عنوان می دارد: «اتحادیه اروپا و اساساً کشورهای اروپایی به دو دلیل عمده سعی دارند این مذاکرات هرچه سریع تر به نتیجه برسد؛ اولین مسئله به تاثیرات مستقیم جنگ اوکراین بر بازار انرژی باز می گردد. چرا که اروپا پاییز و زمستان سردی را پیش رو دارند و فاصله کوتاهی هم تا رسیدن به آن وجود دارد. بنابراین اروپا سعی دارد در کمترین زمان ممکن با احیای برجام و لغو تحریم ها بتواند از بازگشت ایران به بازار انرژی نهایت استفاده را ببرد.» 

میرزایی در ادامه به نکته دوم اشاره می کند و اذعان دارد: «مسئله مهمتری که سبب شده است اروپایی ها بیش از پیش و سریع تر از گذشته به فکر احیای برجام باشند ناشی از رشد فزاینده و جدی ایران در فعالیت های هسته ای است. اکنون تهران در حوزه فناوری هسته ای به نقطه ای رسیده است که می‌توان گفت این نقطه یک نقطه بی سابقه است؛ غنی سازی ۶۰ درصد و آماده شدن برای غنی سازی ۹۰ درصدی، استفاده گسترده از سانتریفیوژهای نسل ششم بدون نظارت و فعالیت دوربین های فراپادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ... این نگرانی را برای اروپایی ها ایجاد کرده است که ایران در کمترین فاصله ممکن تا رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای قرار دارد.»

تحلیلگر مسائل بین الملل در ادامه ارزیابی خود با اشاره به نکته مهمی می گوید: «مواضع و سخنان برخی مقامات داخلی پیرامون توان ایران برای ساخت سلاح هسته ای دامنه نگرانی های اروپا را در این رابطه دو چندان کرده است. بنابراین اتحادیه اروپا سعی دارد از تمام ظرفیت سیاسی و دیپلماتیک خود برای رسیدن هرچه سریع تر به توافق استفاده کند. چون برجام علاوه بر بازگشت ایران به بازار انرژی قطعاً به رفع نگرانی های امنیتی قاره سبز هم کمک شایانی می کند.»

با وجود آنکه هیچ ضرب‌الاجلی هم برای پاسخ پایتخت‌ها تعین نشده است و تاریخ مشخصی برای بازگشت هیئت ها به وین وجود ندارد، ولی این میزان از تفاوت نگاه دو طرف می تواند دوباره مذاکرات را دچار روند فرسایشی کند. میرزایی در این باره به شرق می گوید: «چه بخواهیم و چه نخواهیم به نظر می رسد فرسایشی شدن مذاکرات، مسئله ای اجتناب ناپذیر خواهد بود. چرا که اهمیت و گستردگی برجام و مسائل مربوط به حوزه فعالیت های هسته ای ایران برای همه طرف ها به قدر جدی است که باید دقت لازم و بررسی‌های جدی در خصوص متن توافق جدید به ویژه از جانب جمهوری اسلامی صورت بگیرد. بنابراین یک روند فرسایشی و زمان بر را می‌توان انتظار داشت. از طرف دیگر متاسفانه به دلیل اختلافات سیاسی، حزبی و جناحی در داخل کشور که بخشی از آن را طی 5 روز مذاکرات وین شاهد بودیم، می تواند به فرسایشی شدن با بهتر بگویم فرسایشی کردن روند مذاکرات و تاخیر در پاسخ ایران نسبت به متن توافق پیشنهاد شده منجر شود.»
 
البته دامنه این تفاوت نگاه دو طرف علاوه بر وجود یا عدم وجود متن نهایی توافق حتی به محتوای مذاکرات هم کشیده شده است. در این خصوص اروپایی های از عقب نشینی تهران از برخی مواضع اصولی یا همان خطوط قرمزش طی 5 روز مذاکرات وین می گوید در صوتی که ایران کماکان اصرار دارد از هیچ کدام از شروط قبلی خود برای توافق عدول نکرده است. در همین خصوص یک مقام مطلع حاضر در مذاکرات وین به نورنیوز گفت: «هیات مذاکره‌کننده ایرانی همچون دوره‌های قبلی همچنان بر دستیابی به توافقی قوی، پایدار و قابل اتکاء متمرکز است و این مسیر تا احقاق حقوق ملت ایران و اطمینان از عدم تکرار رفتارهای زیاده‌خواهانه و غیر قانونی آمریکا ادامه خواهد یافت.»

نماینده سابق مجلس در ادامه گفت وگویش با شرق پیرامون این مسئله عنوان می دارد: «اروپایی ها همانگونه که بر روی کلید واژه توافق نهایی اصرار داشته و دارند تا هر چه سریعتر برجام احیا شود و دو هدف اصلی و پیشگفته خود را کسب کنند، سعی کردند موارد اختلافی را هم با یک جریان سازی سیاسی و رسانه‌ای کنار بگذارند. لذا از همان ساعات ابتدایی دور جدید مذاکرات تا واپسین دقایق سعی شد این مسئله به رسانه‌ها و افکار عمومی القا شود که جمهوری اسلامی را از برخی از شروط خود پیرامون خروج سپاه از لیست گروه های تروریستی یا گرفتن تضمین پیرامون عدم خروج مجدد آمریکا از برجام و ... عقب نشینی کرده است. هدف اصلی از این چنین فضاسازی سیاسی، رسانه ای و دیپلماتیک آن بود که عوامل مخل یا برهم زننده توافق از نگاه اروپایی ها کنار گذاشته شود یا حداقل میزان تاثیر گذاری آن کاهش یابد که هر چه سریعتر برجام احیا گردد. اما آن گونه که رسانه های وابسته به دولت و شورای عالی امنیت ملی می گویند کماکان این شروط به قوت خود باقی است.» 

به زعم میزایی اگر این ادعای داخلی درست باشد باید عنوان داشت علیرغم فضای مثبت در دور جدید مذاکرات که چشم انداز روشن تری را نسبت به قبل ایجاد کرده است کماکان ما در همان نقطه پیشین قرار داریم که شانس حصول توافق و برجام به اندازه شکست آن است./شرق