طهمورث حسینی
جو بایدن در نخستین سفر خود به منطقه با حضور در نشست سران «کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به علاوه سه» که در جده برگزار شد، گفت که آمریکا توجه ویژه به خاورمیانه دارد و اجازه نمی‌دهد که در این منطقه «خلأیی شکل بگیرد که چین، روسیه و ایران آن را پر کنند».
سران کشورهای عربستان، کویت، امارات، عمان، قطر و بحرین (از شورای همکاری خلیج فارس) به همراه سران کشورهای عراق، اردن و مصر در دیدار با بایدن حضور داشتند. البته همانطور که انتظار می‌رفت ملک سلمان، پادشاه عربستان، در این نشست غایب بود و محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در کنار سران دیگر کشورها حضور یافت.
جو بایدن در نخستین سفر خود به منطقه با حضور در نشست سران «کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به علاوه سه» که در جده برگزار شد، گفت که آمریکا توجه ویژه به خاورمیانه دارد و اجازه نمی‌دهد که در این منطقه «خلأیی شکل بگیرد که چین، روسیه و ایران آن را پر کنند»
بن سلمان، از طعنه به بایدن تا اتهام به تهران
محمد بن سلمان به عنوان سخنران آغازین نشست جده سعی کرد که مواضع تعدیل‌شده‌‌ای نسبت به ایران بگیرد. او قبل از این نشست چالش‌هایی نیز با جو بایدن داشت. بایدن گفته بود که محمد بن سلمان را مسئول قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت عربستان که در اکتبر 2018 در ترکیه به قتل رسید؛ می‌داند. با این حال رویترز گزارش داد که بن سلمان نیز در جلسه با جو بایدن در چندین مورد به سیاست‌های آمریکا طعنه زده است. ولیعهد عربستان به رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده که تلاش برای تحمیل ارزش‌هایی خاص با زور بر سایر کشورها ممکن است که اثر معکوس داشته باشد.
بن سلمان در این دیدار مساله کشته شدن شیرین ابوعاقله، روزنامه‌نگار فلسطینی در جریان حمله رژیم صهیونیستی در کرانه باختری را مطرح کرده و به زندان ابوغریب در عراق نیز اشاره داشته است.
در چنین فضایی ولیعهد عربستان، به عنوان سخنران افتتاحیه نشست جده گفت که ایران را به همکاری با کشورهای منطقه دعوت می‌کنیم. بن سلمان با اشاره به این که اجلاس جده در شرایطی برگزار می‌شود که جهان شاهد چالش‌های بزرگی است، ابراز امیدواری کرد که «اجلاس جده با چالش‌های جهانی مقابله کند.»
ولیعهد سعودی ضمن تاکید بر این که اقتصاد جهانی با ثبات قیمت انرژی مرتبط است، افزود: «ما باید به سرمایه‌گذاری در انرژی پاک ادامه دهیم.» وی تاکید کرد که عربستان پیشتر، افزایش ظرفیت تولید خود به 13 میلیون بشکه در روز را اعلام کرده است. بن سلمان با بیان این که «ما از ایران می‌خواهیم همکاری کرده و در امور کشورهای منطقه دخالت نکند»، تاکید کرد: «امنیت عراق در حال بهبود است که این امر در امنیت منطقه بازتاب می‌یابد.»
بایدن، ایران‌هراسی در کنار امیدواری به برجام
جو بایدن، رئی‌جمهور آمریکا نیز در این اجلاس تلاش کرد با ارائه تصویری از وضعیت خاورمیانه بر اهمیت نقش آمریکا در این منطقه تاکید کند. او گفت: «هر قدر که رقابت در دنیای جدید شدیدتر و چالش‌های پیش‌روی ما پیچیده‌تر می‌شود، برای من روشن‌تر می‌شود که چقدر منافع آمریکا با موفقیت خاورمیانه در هم تنیده است.»
او با اشاره به اهمیت استراتژیک تنگه هرمز گفت که واشنگتن اجازه نخواهد داد؛ هیچ کشوری آزادی رفت‌و‌آمد دریایی را در تنگه هرمز مختل کند.
رئیس‌جمهوری آمریکا در سخنرانی خود مدعی شد که واشنگتن «برای مقابله با تهدیدهایی که از طرف ایران متوجه منطقه است»؛ به همکاری نزدیکش با کشورهای حاضر در نشست ادامه خواهد داد.
بایدن البته سعی کرد گریزی هم به پرونده هسته‌ای ایران بزند و راه‌حل دیپلماتیک را باز بگذارد. او گفت که آمریکا همزمان، گزینه دیپلماسی را نیز برای «بازگرداندن محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران» دنبال خواهد کرد.
رئیس‌جمهور آمریکا بار دیگر مدعی شد که اگرچه کشورش همچنان راه دیپلماسی را دنبال خواهد کرد، اما همزمان «متعهد است که هرگز ایران به سلاح هسته‌ای دست نیابد».
او همچنین افزود: «مصمم هستیم با تهدیدهای تروریستی در منطقه مقابله کنیم و از هم‌پیمانان خود برای رویارویی با تروریسم حمایت می‌کنیم».
رئیس‌جمهوری آمریکا در ادامه نشست جده گفت: «ایالات متحده همواره شریک فعالی در خاورمیانه خواهد ماند. به فعالیت‌های خود در منطقه خاورمیانه ادامه خواهیم داد و روابط اقتصادی پایداری را پایه‌گذاری خواهیم کرد. منافع آمریکا با موفقیت کشورهای خاورمیانه مرتبط است».
بیانیه آمریکا و عربستان، همان اتهامات همیشگی
البته پیش از نشست جده، رسانه‌های سعودی گزارش دادند که واشنگتن و ریاض ۱۸ توافقنامه و تفاهم‌نامه همکاری مشترک در زمینه انرژی، سرمایه‌گذاری، ارتباطات، فضا و سلامت امضا کرده‌اند. البته این بیانیه علاوه بر پرداختن به موضوع ایران، شامل تفاهم‌هایی در زمینه فروش نفت، مبارزه با داعش، اسرائیل، مسائل داخلی یمن و لبنان بود که در همه این موارد، ایران خود را یکی از بازیگران اصلی منطقه می‌داند و با حساسیت اظهارات پیرامون آن را رصد می‌کند.
در بیانیه مشترک دو کشور با تاکید بر اینکه «ایالات متحده به حمایت امنیتی و نظامی از سعودی متعهد شد»، نوشته شده است: «ایالات متحده از تعهد عربستان به حمایت از تعادل بازارهای جهانی نفت به منظور دستیابی به رشد اقتصادی پایدار استقبال می‌کند. عربستان سعودی و ایالات متحده توافق کردند که به طور منظم در مورد بازارهای جهانی انرژی در کوتاه مدت و بلند مدت مشورت کنند.»
در این بیانیه همچنین با تکرار ادعاهای دو کشور علیه جمهوری اسلامی ایران، آمده است: «عربستان سعودی و آمریکا بر لزوم توقف دخالت ایران در امور داخلی کشورها تاکید دارند. دو طرف بر اهمیت جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی تاکید می‌کنند.» این بیانیه اضافه می‌کند: «دو طرف بر تعهد خود برای مقابله با القاعده و داعش تاکید کردند. هر دو طرف جلوگیری از جریان جنگجویان خارجی را مهم برشمردند.»
همچنین در ادامه دخالت‌های واشنگتن و ریاض در امور داخلی لبنان، در این بیانیه ادعا شده است: «دو طرف حمایت مستمر خود را از حاکمیت و امنیت لبنان اعلام کردند.» در این بیانیه درباره جنگ یمن نیز آمده است: «عربستان سعودی و ایالات متحده بر حمایت قاطع خود از آتش‌بس در یمن با میانجی‌گری سازمان ملل متحد تاکید می‌کنند.»
ایران از رصد امنیتی تا فعالیت دیپلماتیک
جمهوری اسلامی ایران در هفته‌های اخیر بیشتر با عینک امنیتی حضور بایدن در منطقه را رصد کرده است. پیش از سفر بایدن به منطقه، کاخ سفید اعلام کرده بود که رئیس‌جمهوری آمریکا، در سفر خود به خاورمیانه به دنبال «همکاری گسترده‌تر» بر سر مسائلی چون دفاع هوایی به‌ویژه برای مقابله با تهدیدات ایران است.
همچنین جان کربی، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا گفته بود که «ما به اقدامات خود برای یکپارچه کردن دفاع هوایی در سراسر منطقه ادامه خواهیم داد. چون همان طور که می‌دانید تمام منطقه نگرانی‌هایی درباره ایران و ظرفیت‌های موشکی رو به رشد آن دارد.»
شاید به همین دلیل باشد که ایران، همزمان با سفر جو بایدن به خاورمیانه، از نخستین ناودسته و زیردریایی‌هایی که قابلیت حمل پهپادهای نظامی دارند، رونمایی کرد.
«ناودسته» از جمله اصطلاحات طبقه‌بندی نظامی نیرویی دریایی است که معمولا از چند ناو تشکیل شده و زیرمجموعه یک «ناوگروه» است. این ناودسته بخشی از «ناوگان جنوب نیروی دریایی راهبردی ارتش» است، و در آن تعدادی ناو و زیردریایی قرار دارد که می‌توانند «پهپادهای رزمی، شناسایی و انهدامی» را حمل کنند.
همچنین همزمان با رونمایی از این شناورها، «پهپادهای نوع پلیکان، هما، آرش، چمروش، ژوبین، ابابیل چهار و باور پنج» در اقیانوس هند پرواز آزمایشی انجام دادند.
برای نخستین بار نیز «پهپادهای رزمی از زیردریایی تمام ایرانی فاتح و زیردریایی کیلو کلاس طارق» پرواز کردند.
ابراهیم موسوی، فرمانده ارتش جمهوری اسلامی ایران گفت که این تجهیزات نظامی، هم جنبه بازدارنگی دارند و هم «در صورت لزوم، اگر اشتباهی از دشمنان سر بزند آنها را با پاسخی پشیمان کننده مواجه خواهند ساخت».
ایران همچنین با حساسیت بالا تعاملات اقتصادی و دیپلماتیک با دیگر کشورها به خصوص عراق را پس از این دیدارها دنبال خواهد کرد. تلاش آمریکا برای فروش برق عربستان به عراق و کاهش وابستگی این کشور به ایران، می‌تواند یکی از دغدغه‌های جدی باشد.
آنچه مسلم است تاثیر سفر بایدن به منطقه و شکل‌گیری تحولات خاورمیانه را باید در روزهای آینده پیگیری کرد و ایران برای خنثی‌سازی برنامه‌های متنوع آمریکا و اسرائیل نیازمند یک دیپلماسی چندلایه خواهد بود. گذشت زمان دست برتر در منطقه را بیشتر نمایان می‌کند.