شفقنا- آیین رونمایی از کتاب تفسیر آیت الله بهشتی پیش از ظهر امروز در موسسه فهیم برگزار شد و دکتر علیرضا و محمدرضا بهشتی فرزندان شهید آیت الله بهشتی و اساتید کاظم قاضی زاده، ایازی، شاکر سخنرانی کردند.

محمدرضا بهشتی: انس با قرآن از ویژگی‌های مهم و بارز زندگی شهید بهشتی بود

به گزارش خبرنگار شفقنا، دکتر «سید محمدرضا بهشتی» دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تهران در این مراسم گفت: انس با قرآن یکی از ویژگی‌های مهم و بارز زندگی شهید بهشتی بود. او در قم تحصیل کرده بود و به طور طبیعی تمام توجهش باید روی اصول و فقه می بود. اما ایشان به تفسیر و کلام و فلسفه اسلامی علاقه ویژه داشت و بعد هم فراتر از حوزه، علوم جدید را دنبال کرد. ریاضیات و فیزیک خوبی داشت و زبان انگلیسی را خوب می دانست به گونه‌ای که ما وقتی از اروپا برگشتیم، ایشان دروس دوران دبیرستان را با ما کار می کرد تا ما بتوانیم سر کلاس حاضر شویم. بعدا بر روی فلسفه غرب تمرکز کرد.

فرزند شهید بهشتی تصریح کرد: طبیعتا وقتی فردی با ابعاد مختلف و حساس به مسائل اجتماعی سراغ تفسیر می رود، رویکرد متفاوتی نسبت به کسانی که در یک حوزه تخصص دارند خواهد داشت. رویکرد او با کسانی که با رویکرد حدیثی و یا ادبی به سراغ متن می روند متفاوت خواهد بود. شهید بهشتی مانند یک قرآن پژوه و با نگاه به سبک و سیاق قرآن به تفسیر پرداخته است. او به سراغ لمس سیاق و روال و افق خود قرآن رفته و این رویکرد آثار خود را در جاهای مختلف نشان می دهد.

وی افزود: در همین کتاب خدا از دیدگاه قرآن که رساله دکتری ایشان بوده و پس از اصلاحاتی چاپ شده، رویکرد قرآن پژوهی ایشان خود را نشان می دهد. در آیه سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ رویکرد متفاوت ایشان قابل ملاحظه است. در سنت فلسفی و عرفانی کسانی که به اینجا رسیده اند کارستان کرده اند. اما شهید بهشتی با وجود احترامی که برای چهره‌های بزرگ قائل شده ، می گوید مطالب آنها قابل تامل و بررسی است و نمی شود این موضوعات بلند فلسفی و عرفانی را به آیه گره زد.

دکتر بهشتی گفت: در اول تفسیر بخش کوچکی درباره چگونگی تفسیر ایشان وجود دارد. این بخش جدای از درس تفسیر است. من خودم در جلساتی که این مطالب مطرح می شد حاضر بودم و حال و هوای آن را به یاد دارم. مرحوم بهشتی به تفصیل رویکرد خود درباره تفسیر را در ذیل آیات محکم و متشابه توضیح دادند ولی متاسفانه ما صوت همه آن جلسات را نداریم. ولی این جلسه ای که در اول کتاب آمده حاصل گفتگوی ایشان با شهید علی اکبر اژه ای است. دو روز قبل از این جلسه ما در سفر بودیم و شهید بهشتی در سفر نسبت به مسائلی که حضور ذهن داشتند یادداشت هایی را آماده کردند و در جلسه ارائه دادند. آقای اژه ای این را پیاده کرد و به شهید بهشتی نشان داد و ایشان پسندید.

وی افزود: شهید بهشتی می گوید قرآن متنی به زبان عربی چهارده قرن پیش و شفاهی است. یعنی ویژگی‌های یک بیان شفاهی را دارد. ذیل هرکدام از این مطالب می شود ایستاد. گاهی فکر می کنیم با این عربی امروز، آن عربی را می فهمیم. اما نکات ظریفی وجود دارد و باید به عقب برگشت و این ظرافت‌ها را دریافت. باید در فضای زبان زمان قرآن قرار گرفت. زبان شفاهی نیز ویژگی ها و لوازمی دارد که شهید بهشتی این ویژگی ها را ذکر می کند و جا دارد درباره روش برداشت ایشان از قرآن تامل شود.

فرزند شهید بهشتی درباره ترجمه ایشان از کتاب «تاریخ قرآن» تئودور نولدکه گفت: شهید بهشتی بخش اول را ترجمه می کنند که مربو ط به خود تئودور هستند. این ترجمه روان است و دقت آن خوب و قابل قبول است. واژه های یونانی و عبری را نداشته اند و تلاش شد این نقیصه برطرف شود. کتاب، کتاب مهمی است. آشنایی تئودور با عهدین خوب است و ذهن دقیقی در تفسیر و متن دارند. نولدکه راجع به ایران باستان هم کتاب خوبی دارد. مرحوم بهشتی این کتاب را برای استفاده حلقه تفسیری که به محوریت ایشان و آیت الله موسوی اردبیلی تشکیل می شده ترجمه کردند. شهید بهشتی وفادارانه متن را ترجمه کرده است و برای همین نمی دانیم وقتی در روال انتشار بیفتد چگونه می شود و آیا بررسان اجازه انتشار کامل آن را می دهند یا نه.

علیرضا بهشتی: شهید بهشتی می خواست قرآن را از روی طاقچه به متن زندگی بیاورد

به گزارش خبرنگار شفقنا، دکتر علیرضا بهشتی عضو هیأت علمی دانشکدهٔ علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس هم در سخنانی تصریح کرد: شهید بهشتی در آیات پایانی سوره بقره لزوم انس بیشتر مردم با متون و نصوص را مطرح می کنند. زمانی که بین مردم و متون فاصله افتاد مردم راحت‌تر اغفال شدند. تجربه تاریخی در عصر معاویه موید این نظر است. در زمان معاویه با فاصله ای که بین مردم و نصوص ایجاد شد، تحریف تاریخ و به تعبیر بنده تاریخ بافی آغاز شد.

فرزند شهید بهشتی خاطرنشان کرد: معاویه به دو گروه اهل حدیث و قصه‌گویان خیلی اهمیت می داد و وقت زیادی برای آنها می گذاشت؛ اهل حدیث در تحریف احادیث به او کمک کردند. قصه گویان نیز در حکومت شام تجربه خوبی را برای او ایجاد کرده بودند. قصه گویی یک رسانه بوده است. قصه گویانِ دوره‌گرد راه می افتادند و برای مردم قصه می گفتند. این روند شبیه نقالی در فرهنگ ما است. قصه گویان در میادین می نشستند و داستان‌های خود را می گفتند. داستان و قصه را می‌توان تحریف کرد و می‌توان آنگونه که فرد می‌خواهد القاء کرد. معاویه از قصه گویان، برای تغییر ذهنیت جامعه شام از ویژگی های امام علی و امام حسن علیهما السلام خیلی بهره برد.

وی تصریح کرد: فاصله بین مردم و نصوص چنین آفاتی دارد و برای همین شهید بهشتی تلاش می کند قرآن را به متن زندگی مسلمانان بیاورد. ما برای وعاظ احترام قائلیم اما وقتی جریانی از واعظان و اهل منبر بر حوزه آموزش و تحقیق غلبه کردند، حتی مراجع تقلید را تحت فشار قرار دادند. اسلام وعظ و خطابه با اسلام تحقیق و آموزش ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد و این تفاوتها می تواند آسیب‌هایی داشته باشد.

دکتر بهشتی گفت: آنقدر شهید بهشتی با قرآن مانوس بود که در سخنرانی علیه آمریکا هم با ادبیات قرآنی سخن می گویند. این توجه و محوریت قرآن در تفکر شهید بهشتی با اندیشه بازگشت به قرابت دارد. البته نباید این موضوع با اندیشه سلفی گری اشتباه شود. شهید بهشتی می خواست قرآن را از طاقچه به متن زندگی مردم بیاورد. قرآن یک راهنمای عمل است که می توانیم با آن روابط فردی و اجتماعی خود را تنظیم کنیم. دید اجتماعی شهید بهشتی را برای این برداشت خیلی کمک کرده است.

وی درباره تفسیر ایشان گفت: این تفسیر مربوط به دو دوره سال‌های 44 تا 49 و دوره 49 تا 54 است. بخش زیادی از دوره اول در دسترس ما نیست و مقداری که پیدا شده پیاده و تنظیم شده است. برخی از جاها ایشان وعده می دهد که بنده درباره سوره ناس و فلق توضیحاتی دارم که بعدا توضیح می دهم . اما اینها به دست ما نرسیده است. امیدوارم کسانی که این نوارها را دارند بگردند و آن را پیدا کنند. بخش دوم برای سال 49 تا 54 است که بحث امر به معروف و نهی از منکر در آن مطرح شده است در اسناد ساواک می توان مطالب زیادی درباره این بخش پیدا کرد. همه جلسات گزارش شده و البته ماموران جاهای حساس را روایت کرده‌اند. این جلسات در منطقه خیابان ایران کنونی بوده است. متدینان بازار و طلاب و دانشجویان مخاطب دوره دوم بودند. دوره دوم به صورت کلاس برگزار می شده است.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: آیت الله بهشتی تا آخر عمر معلم ماند. حتی در وعظ ها و منبرهای عمومی بعد از انقلاب با مخاطب سوال و جواب دارد و با این وجود، آخر منبر هم پرسش مخاطبان مطرح می شود. کیفیت نوارها بعضا خوب نبوده است. ارتقاع کیفیت نوارها زمان زیادی گرفت و چندین بار وقتی متن بسته شده بود، ناگهان بسته نوار جدید رسید و ما ناچار شدیم آنها را نیز بررسی کنیم.

وی تاکید کرد: بنیاد آثار شهید بهشتی موسسه خصوصی است و با درآمدهای خودش باید اداره شود. تعداد نیروی انسانی و شرایط سبب شد که به صورت سریع کارها آماده نشود. هر متن چهار مرحله ویرایش را دارد. مجوزی را از دولت نهم، برای کتاب ترجمه تاریخ قرآن ایشان گرفتیم که کار آماده نشد و مجوز هم لغو شد. الان هم فهرست هشت صفحه ای را فرستاده اند که ممیزی شود. گاهی گفته شده که باید صفحات فلان تا فلان به صورت کامل حذف شود. گویا که ممیز عصبانی شده است. ما نمی توانیم متن نولدکه را حذف کنیم.

استاد قاضی زاده: شهید بهشتی پاسخ سوالات زمانه خود را در قرآن جستجو می کند

به گزارش خبرنگار شفقنا، آیت الله کاظم قاضی زاده استاد دروس خارج حوزه علمیه در آیین رونمایی از تفسیر آیت الله بهشتی تصریح کرد: این تفسیر حاصل الهاماتی است که ایشان از قرآن می گرفتند و یک تفسیر مرسوم رایج نیست. رویکرد ایشان تدوین یک منظومه عقلانی و پاسخگویی به سوالات و تفسیر نظریه پردازانه است. این نگاه اختصاص به آموزه های اجتماعی دین ندارد و نیاز مسلمانان آن دوره را مورد توجه قرار داده اند.

وی افزود: بسیاری از عالمان دین، منظومه فکری ندارند. آنها تحقیق می کنند و بحث‌هایی را به دست می آوردند. اما اینکه خانواده، روابط فردی و روابط بین الملل آنها بتواند سازگاری داشته باشد در خیلی از متفکران نواندیش هم وجود ندارد. وقتی مجموعه تراث و حرکات آنها را هم نگاه می کنیم انسجام فکری و عملی را در زندگی آنها نمی بینیم. احساسم این است که شهید بهشتی دنبال این است که انسجام فکری را به عنوان فکر دینی به جامعه القاء کند. در بحثهای مختلف به این موضوع می پردازند که اینجا یک اصل زندگی است. مشکلات فکری مخاطبان طرح می شود و مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. بحث قلمرو دین و علوم تجربی مورد توجه ایشان است.

استاد درس خارج فقه گفت: آیت الله بهشتی نظام اجتماعی ایده آل اسلامی را مورد بررسی قرار می دهند؛ در این بخش تسلط فقهی ایشان به مسائل اقتصادی اسلام دیده می شود. نظام بین الملل و رابطه با مسلمانان را مورد اشاره قرار می دهند. به جهاد با توجه به اصول انسانی می پردازند. نظام خانواده و تحلیل ماهیت ازدواج موقت و طلاق و جایگاه فرزندان را مورد اشاره قرار می دهند. در عرصه فردی نیز به جایگاه چشم زخم و استخاره و دعا و نذر می پردازند. اینها مسائل مردم زمانه بوده است. درباره مباحث قرآنی نیز موضوعات خوبی را مطرح می کند و رویکرد ایشان رویکرد حل مساله و نظریه پردازی است.

وی تصریح کرد: تفسیر شیخ باقر صدر، تفسیر گرفتن مساله از خارج قرآن و پاسخگویی از قرآن است. شهید بهشتی نیز به این موضوع نگاه دارند. ایشان در جلسه ای از لزوم همراهی های اجتماعی بحث می کنند. سپس به این آیه که در آن قل العفو آمده استناد می کنند و می گویند این عفو زیاده وقت و مال و هر زیاده ای که هست را شامل می شود.

این استاد حوزه در توصیف تفسیر آیت الله بهشتی گفت: این کتاب، کتاب در محضر قرآن است تا تفسیر. ایشان دنبال تفسیر تمام مفاهیم آیات نیست و یک نوع الهام گرفتن از آیات برای ساختن یک جامعه ایده آل در آن دوران است.

مهدوی راد: تفسیر شهید بهشتی نشان می دهد که قرآن در زندگی ما جریان ندارد

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد در آیین رونمایی از تفسیر آیت الله شهید دکتر بهشتی که توسط موسسه فهیم برگزار شد، خاطرنشان کرد: تفسیرهایی را که از قرن اول تاکنون در ساحت قرآن شکل گرفته می توان به دو قسم تقسیم کرد؛ مهمترین بخش این تفسیرها با جهت گیری هدایت گرایانه و رویکرد تربیتی و برخی دیگر نیز با نگاه تمدنی و بحث های کلامی و فلسفی به موضوع پرداخته است.

وی افزود: قرآن کریم و روایات، تفسیر گونه اول را می پسندد و تفسیرهای گونه دوم براساس بحث‌های مدرسه‌ای و ضرورت‌ها مطرح شده است. اما در بسیاری از تفسیرها، عملا هدف‌گیری اصلی قرآن فراموش شده است. این درحالی است که قرآن و روایات ما، آیات وحی را شفاء صدور نامیده‌اند. اگر قرآن شفاء صدور است، در طول یکسالی که بر ما گذشته چند بار قرآن را برای این پرسش که چطور باید زندگی کنیم باز کرده ایم؟ چقدر قرآن را با این نگاه که چطور باید با مخالف برخورد کرد باز کرده ایم؟ چندبار تحف العقول را با این نگاه خوانده ایم و زیست مومنانه را از آن طلب کرده ایم.

این قرآن پژوه ادامه داد: به نظرم می آید که مهمترین خصوصیت تفسیر آیت الله بهشتی در مکتب قرآن بودن است. این کتاب تفسیری برای زندگی و در جهت زندگی و نمایاندان پیوند آموزه های قرآن با زندگی است. مکتب قرآن در پی نمایاندن جایگاه قرآن در جامعه است. تفسیر می خواهد آموزه های قرآن با عینیت جامعه پیوند بخورد. بهشتی می گوید قرآن کتاب هدایت و انسان سازی و کتاب جامعه ساز است و می خواهد انسانی راه یافته بسازد.

مهدوی راد تصریح کرد: تفسیر آیت الله بهشتی به خاطر قدرت مولف بر آموزه های دینی و جامعه شناسی مفاهیم را به هم پیوند زده و داستانهای قرآن را به متن زندگی کشانده است. ایشان به ترجمه کلمه به کلمه آیات نپرداخته است. اگر لغتی معنا شده در فضای فرهنگی و بیانی خود قرآن معنا شده است. شاید اگر شهید بهشتی در خانه می نشستند و تفسیر می نوشتند مانند برخی ها به ترجمه کلمه به کلمه آیات می پرداخت.

وی ادامه داد: فقهاء دغدغه داشتند ببینند احکام مربوط به سایر ادیان برای ما هم جاری است یا نه. در این زمینه شهید بهشتی بحث زنده و هوشمندانه ای به نام یهودزدگی جامعه اسلامی دارند. وقتی از معاویه سخن می رود بحث دشمن شناسی و چهره نمایی از دشمن را مطرح می کنند. دو جا از ولایت بحث کرده اند. ما در جامعه ولایت را گل و مولایی کردیم. ایشان بحث محبت را مطرح می کنند و ولایت‌های گوناگون را مطرح کرده و رابطه ولایت و حاکمیت را بحث می کنند. شهید بهشتی معتقد است حب اهل بیت طریقیت دارد.
عنوانی در تفسیر هست که ما با چه معیاری مسلمان هستیم. کسی که این تفسیر را بخواند ایمان پیدا می کند که قرآن از فضای زندگی ما بیرون است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: حزب جمهوری اسلامی، جزوه روش برداشت از قرآن را چاپ کرد و در آن نکته‌ها و قواعدی که در تفسیر به کار می آید را آورد. یکی از بحث‌ها فضای نزول است که شهید بهشتی در جزوه مطرح کرده و از آن گذشته اما در تفسیر خود به آن توجه کرده است.

مهدوی راد گفت: موضوعی که سبب معروف شدن شهید صدر شد در این تفسیر خیلی لطیف مطرح شده است و آن پرداختن به تفسیرهای موضوعی از نوع سوم است؛ در این نوع تفسیرها دانش‌هایی از بیرون گرفته شده و به قرآن عرضه می شود. شهید بهشتی آفت و آسیب این نوع تفسیر را مطرح می کنند.

وی افزود: توسعه معنایی یکی دیگر از موضوعاتی است که در تفسیر شهید بهشتی به آن پرداخته است. منظور از توسعه معنایی، آوردن لفظ در بیش از یک معنا نیست. توسعه معنایی خود واژه را در جان خودش بسط دادن است. شهید بهشتی مکرر به توسعه معنایی پرداخته است از جمله در آیات دین. ایشان برای دین یک معنای ظاهری مطرح کرده و بعد آن را توسعه می دهد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: تفسیر در مکتب قرآن تفسیری هدایت گرایانه و انسان سازانه و بیداری آفرین است. ولی هر وقت هم به بحث‌های موضوعی پرداخته نشان دهنده قدر بودن ایشان است. در این تفسیر به صورت عجیب به اهل بیت توجه شده است.از جمله در ذیل آیات نماز و کوتاه کردن نماز و مساله ذبح.

مهدوی راد گفت: یکی از اشکالات تفسیر این است که ایشان پذیرفته 5 آیه اول علق اولین آیاتی است که بر پیامبر نازل شده است. این نوع نگاه برگرفته از نگاه اهل سنت به قرآن است. اگر ما پنج آیه اول را اولین آیاتی بدانیم که به پیامبر (ص) نازل شده، باید تکلیف خود را با «بسم الله الرحمن الرحیم» هم مشخص کنیم. حال آنکه به نظر شیعه «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء سوره است و ما روایاتی داریم که می گوید 6 آیه اول سوره علق اولین آیاتی است که به پیامبر (ص) نازل شده است و این با آموزه های شیعه سازگار است.

استاد ایازی: شهید بهشتی اهل رواداری و شجاعت بود

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام والمسلمین ایازی هم طی سخنانی در این مراسم گفت: برای فهم دیدگاه های آیت الله بهشتی باید توجه کرد که اندیشه قرآنی ایشان در این مجموعه شش جلدی خلاصه نشده است. آیت الله اردبیلی بارها در جمعی که برای بررسی آیات وحی داشتیم، گفتند فلان بحث قرآنی را با آیت الله بهشتی هم داشتیم. حاصل جلسات ما با آیت الله موسوی اردبیلی وجود دارد و نباید برای شناسایی اندیشه قرآنی آیت الله بهشتی از آن بحث‌ها غافل شد.

وی افزود: وقتی یک تفسیر القائی عرضه می شود، مفسر به خاطر ارتباط با مخاطب مطالبی را مطرح می کند. آثار دیگر مرحوم شهید بهشتی با تعمق بیشتری نوشته شده که در این بحث‌ها نیامده است. آن مباحث اهمیت کمتری نسبت به این مباحث ندارد. نمونه آن کتاب خدا در قرآن است. در بحثهای اجتماعی و فرهنگی نیز به آیاتی استناد می کنند که در شناخت اندیشه مرحوم بهشتی خیلی جدی باید به آن پرداخت.

ایازی افزود: برای بررسی یک تفسیر باید مولف، خود متن و مفسر متن مورد توجه قرار گیرد. درباره مولف غیر از اسماء الهی که در قرآن ذکر شده چیزی نداریم. نمی شود از شخصیت پیامبر هم به عنوان ماتن(نویسنده متن) غافل شد. او دریافت کننده وحی است. ما هم جنبه‌های ایجابی و هم جنبه‌های سلبی شخصیت ایشان را در قرآن داریم. آیاتی مانند لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِرٍ، نشان دهنده ویژگی‌های سلبی پیامبر(ص) است. این آیات می گوید ای پیامبر تو اینگونه نیستی. لذا وقتی سخن از ماتن مطرح است باید این آیات نیز درنظر گرفته شود.

وی با تاکید بر لزوم توجه به شخصیت مفسر در تفسیر قرآن ادامه داد: شخصیت نفسی و ویژگی های روانی و روحی مفسر حائز اهمیت است. در دهه سی و چهل چند شخصیت داریم که کارهای فرهنگی و دینی انجام داده اند. مجله مکتب تشیع و یا انتقام را منتشر کرده اند. خصوصیات روحی فرد سبب شده که اسم انتقام را برای مجله خود انتخاب کند.

این قرآن پژوه تصریح کرد: شهید بهشتی اهل رواداری و شجاعت بود. اگر کسی این شش جلد را بخواند در می‌یابد که به لحاظ شخصیتی شهید بهشتی اهل تحمل عقائد مختلف است. طرح این همه سوال به خاطر نوع اندیشه شهید بهشتی است. سماحت و منطق و عدم توجیه‌گری در متن هویدا است.

ایازی خاطرنشان ساخت: مفسری که تفسیرش به گرایش خاصی رفته، دانش بیشتری در آن حوزه داشته است. دانش فلسفی ملاصدرا تفسیر او را دارای این ویژگی هایی کرده است. اگر ابن عربی گرایش عرفانی نداشت این سبک بحث را نداشت. مرحوم علامه هم که خیلی نسبت به مباحث فلسفی می خواهد خویشتن دار باشد، مباحث زیادی از مباحث فلسفی را در لابه لای آیات مطرح می کند. اما شهید بهشتی جامعیتی از دانش‌ها را دارند. طبیعتا وقتی کسی می خواهد تفسیر بنویسد باید وفادار به متن باشد اما بالاخره نور دانش او به متن می تابد و متن را جور دیگر می بیند. مرحوم بهشتی از این جهت که نگاه جامع محور دارد، ویژه است.

وی با اشاره به بخش‌هایی از تفسیر شهید بهشتی گفت: به مناسب بحث امر به معروف و نهی از منکر می گوید این فریضه به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم است. می گوید امر به معروف این نیست که حتما با لفظ دستور بدهیم. فرض کنیم اگر دیدیم چالش اجتماعی در جامعه است و موسسه ای زدیم و آن نیاز را پوشش دادیم، این امر به معروف است. ذهنیت اجتماعی ایشان نتیجه دانشهای حوزه عملی ایشان است و می داند برای تحقق دینداری در جامعه، باید از این زاویه به موضوعات نگاه کند.

ایازی ادامه داد: شهید بهشتی بحثی را درباره جهاد مطرح می کند ولی اول همین بحث ، بحث مفصلی را درباره نماز می آورد. مخاطب او، افراد اول انقلاب هستند. او به نیاز جامعه خود می پردازد.

وی افزود: شهید مطهری در اجتهاد در اسلام بحثی را مطرح می کند که نشان می دهد چطور شخصیت مفسر در تفسیر تاثیر می گذارد. اگر کسی احوال فقها در زندگی را نگاه کند می بیند چطور اطلاع یک فقیه از دنیای خارج در فتاوای او تاثیر دارد. فتوای عرب بوی عرب و فتوای شهری بوی شهری دارد. ما نیز اگر نام شهید بهشتی را بر تفسیر او نمی نوشتیم می توانستیم خصوصیات تربیتی و دانشی او را از همین متن به دست بیاوریم.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی: شهید بهشتی مخالف سانسور صدای مخالف بود

به گزارش خبرنگار شفقنا، محمدکاظم شاکر در آئین رونمایی از کتاب تفسیر شهید بهشتی گفت: هویت قرآن، هویت اجتماعی است. قرآن در کوران حوادث اجتماعی به وجود آمده است. سوره های مکی با مدنی فرق دارد اما چرا فرق دارد؟ حضرت علی علیه السلام فرمود من به قرآن از همه آگاه‌تر هستم. از حضرت دلیل آن را جویا شدند حضرت فرمودند من از اول نزول تا آخر آن با پیامبر (ص) بودم و می دانم کدام آیه در جنگ و کدام آیه در صلح و کدام آیه در کوه یا صحرا نازل شده است؟ کوه و دشت تفاوتی ندارد اما تاکید بر این است که این موضوعات در معنای قرآن اثر دارد. شهید بهشتی بر شرایط نزول آیات تاکید دارد.

وی تاکید کرد: وقتی که بحث ارث پیش می آید، گفته می شود این قانون برای آن زمان که زن از حقوق اجتماعی محروم بوده خوب بوده است اما آیا وقتی در نظامی گفتند وقتی زن و شوهر ازدواج کردند مخارج زن برعهده مرد نیست، در آنجا باید این تقسیم عوض شود؟ این بحث درباره ارث را شهید بهشتی مطرح می کنند. می گویند مادامی که مرد مسئول تامین مخارج است، آن نظام ارث عادلانه است. یعنی وقتی شرایط عوض می شود قانون نیز باید عوض شود. اگر پذیرفتیم نزول به معنای شدن و ایجاد است و اگر پذیرفتیم که شرایط هم در نزول نقش دارد، پس وقتی شرایط جور دیگر شده، تفسیر هم باید جور دیگر بشود.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: آیت الله مصباح بحث‌هایی را داشته اند که به عنوان نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام چاپ شده است. در صفحه 175 بحث بردگی را مطرح کرده و گفته الان هم اگر جنگی شود و طرف مقابل کافر باشد، آنها را گرفته و برده می کنیم. اما آیا بحث بردگی در اسلام واقعا یک قانون تحمیلی بوده است. امیرالمومنین علیه السلام فرمودند لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّهُ حُرّاً. ما اصل کرامت انسان را داریم.

وی افزود: فرض کنید ما با کشوری مانند چین یا هند درگیر شده و یک میلیون اسیر گرفته و بگوییم چون مشرک هستند آنها را به مسلمانان بفروشیم. زنهای اینها بدون هیچ محدودیتی ارتباط جنسی داشته باشند. فرزندان این معاشرت نیز غلام و کنیز شوند. این یعنی ما نسل در نسل اینها را می توانیم بفروشیم. تصور این موضوع در جامعه امروز را می شود داشت؟ یک روز این بحث را سر کلاس فوق لیسانس را مطرح کردم و یک عده از دانشجویان الهیات که عموما اصولگرا هستند موضع گرفتند که باید اینطور باشد چرا که حضرت علامه فرموده اند. این تفکر دارد رواج داده می شود. حال اینکه شهید بهشتی می گوید اگر شرایط عوض شود باید قوانین هم عوض شود.

شاکر تصریح کرد: بر اساس تفکر شهید بهشتی باید روی شرایطی که متن را به وجود آورده حساس بود. نهایت ما داریم روی اسباب نزول تکیه می کنیم حال آنکه 15 درصد قرآن اسباب نزول دارد و بقیه آیات موقعیت نزول یا فضای نزول و جو نزول دارد. همه قرآن موقعیت نزول دارد، اما مفسران بزرگ مانند علامه طباطبائی می گویند اسباب نزول چندان اعتبار ندارد.

وی گفت: ما باید به شرایطی که ماهیت وجودی قرآن به آن مقید است توجه کنیم. باید از بطن قرآن استفاده کنیم. پیامبر (ص) فرمودند انتم تقرأون القرآن علی ظهرو انا اقرئه علی بطن. اگر به این موضوع توجه نشود، تفکر داعش شکل می گیرد که بر اساس آن ایزدی‌ها به عنوان برده فروخته شدند. شهید بهشتی می گوید باید شرایط را در نظر بگیریم و عمیقا توجه کنیم که خاستگاه حکم چه بوده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: تفسیر شهید بهشتی ارزش آن را دارد که انسان همه آن را مطالعه کند. نگاه شهید بهشتی به قرآن از بین تفاسیر موجود بی نظیر است. او به جزئیات عربی توجه نکرده و به سراغ اصل مطلب رفته است. نگاه اجتماعی دارد و حتی در آیه دین (قرض) می گویند اگر یک میلیون برای شما چیزی نیست پس چرا می گویید آن را قرض دادم؟ بگویید آن را هدیه دادم. اگر هم چیزی است بنویسید. شهید بهشتی می گوید این نوشته برای این است که روابط صمیمی شما به هم نخورد.مساله روابط اجتماعی و دوستی ها مورد لحاظ است.

وی ادامه داد: شهید بهشتی درباره شهادت دو زن به جای یک مرد بحث اجتماعی مطرح می کنند و می گویند زنان در روابط اجتماعی نقشی نداشتند و این موضوع در حکم تاثیر داشته است اما الان حواس زنان جمع‌تر از حواس مردان است. در موضوع طلاق و عده نگاه اجتماعی دارند و می گویند طولانی تر شدن عده ممکن است آنها را به کانون خانواده برگرداند. درباره جنگ می گویند که صلح اصل است و نه جنگ ولی جنگ نیز یک واقعیت است. می گویند پیامبر (ص) جنگ تعرضی نیز داشت ولی جنگ تعرضی ایشان نیز دفاعی بود. برای پیشگیری از هجوم خطرناک دشمن بود و برای توسعه طلبی نبود.

شاکر گفت: شهید بهشتی می گویند چیزی به نام روحانیت در اسلام نداریم و احتمالا این معنا از مسیحیت و زرتشت به اسلام آمده است. ما در اسلام عالم و متعلم داریم. این بحث برای این است که توقع زیادی ایجاد نشود که اینها روحانی هستند و ما جسمانی. ما متعلم و آنها هم عالم هستند. همه نیازهایی که ما داریم آنها هم دارند. اگر ما زن و منزل می خواهیم آنها هم می خواهند.

وی افزود: شهید بهشتی به دنبال ایجاد نظامی هستند که از نظر اقتصادی در آن هیچ کسی حتی نتواند مقداری دزدی کند و از نظر حقوقی کسی نتواند تخلف کند. سپس به بحرانی در فرانسه اشاره می کند و می گوید مردم گفتند ما از قالب‌ها خسته شدیم که اینطور باید لباس پوشید و اینطور باید زن گرفت. شهید بهشتی می گویند جامعه قالبی در اسلام نیست. می گویند قرار نیست در جامعه انسانهای آزاد، هیچگونه بلندگوی ضلالی وجود نداشته باشد. بلندگوی ضلال هست. قرار نیست سانسور آنقدر شدید باشد که اصلا آهنگ مخالفی نباشد. در جامعه اسلامی آوای مخالف به گوش می خورد و الا انسانها در جهت انسانیت خود ساخته نمی شوند. زمینه تکامل ضعیف می شود.