مجلس روز یکشنبه ۲۹ خرداد «خارج شدن مصوبات شورای عالی فضای مجازی از شمول آیین دادرسی دیوان عدالت اداری» را تصویب کرد که به گفته کارشناسان حقوقی و ارتباطاتی به معنی تصویب طرح صیانت از فضای مجازی است که سال‌ها آن را پیگیری می‌کند. با تصویب و نهایی شدن این قانون جدید مجلس توسط شورای نگهبان، دیگر شکایت‌ها و اعتراض‌های مردم نسبت به مصوبات شورایی مانند شورای عالی فضای مجازی در دیوان عدالت اداری بررسی نمی‌شود. کارشناسان حقوقی و ارتباطی اعلام می‌کنند که به نوعی با این قانون جدید مجلسیان به‌دنبال احیای طرح صیانت از فضای مجازی هستند. طرحی که بعد از اعتراض‌های بسیار کاربران و فعالان حوزه‌های مختلف از زیر نظر بررسی مجلس خارج و برای بررسی بیشتر به شواری عالی فضای مجازی سپرده شد.
در اولین واکنش روز یکشنبه ۲۹ خرداد، امیر ناظمی، معاون سابق وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم، در توئیتی نسبت به قانون جدیدی که مجلس به تصویب رسانده واکنش نشان داد. ناظمی در این توئیت خود نوشت: «وقتی مردم حق شکایت از یک مصوبه را نداشته باشند و هیچ کس حتی نتواند شکایت کند که فلان مصوبه خلاف قوانین و مقررات است، در واقع همان طرح صیانت به حساب می‌آید که مجلس امروز تصویبش کرد.» ناظمی در ادامه همین توئیت خود اعلام کرد که اصل ۱۷۳ قانون اساسی: «به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراض‌های مردم نسبت به مامورین یا واحدها با آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام «دیوان عدالت اداری» زیر نظر رئیس قوه قضاییه تاسیس شده است. به باور او اکنون با در نظر گرفتن این قانون که رسیدگی به مصوبات شورای عالی فضای مجازی در حوزه تحت صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست، مجلسیان حق اساسی مردم را درباره اعتراض به برخی قوانین و مقررات گرفته‌اند.
اما این فقط ناظمی نبود که نسبت به این قانون جدید مجلس واکنش نشان داد. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پیشین نیز با اشاره به اظهارات یکی از نمایندگان درمورد ازدواج دختران با مسلمانان غیرایرانی و مصوبه دیوان عدالت در کانال تلگرامی خود نوشت: «آنچه نماینده محترمی در مجلس شورای اسلامی درباره بانوان ایرانی مطرح کرد، می‌تواند یک طرح عملیات روانی برای پرت کردن حواس افکارعمومی از مصوبه غمبار دیروز مجلس در خصوص سلب حقوق ملت ایران در امکان پیگیری مخالفت با مصوبات شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد.»
خارج شدن رسیدگی به مصوبات شورای عالی فضای مجازی از حوزه صلاحیت دیوان عدالت اداری، از این نظر مورد انتقاد قرار گرفته که در ماه‌های اخیر بعد از اعتراض نسبت به طرح صیانت از فضای مجازی که توسط کمیسیون مشترک این طرح در مجلس مورد بررسی قرار گرفته بود، برای خواباندن این اعتراض‌ها بررسی این طرح در مجلس متوقف و شورای عالی فضای مجازی مسوول بررسی این طرح شد. حال بسیاری این نگرانی را مطرح می‌کنند که در واقع مجلس با در نظر گرفتن این قانون جدید می‌‌خواهد اختیارات شورای عالی فضای مجازی را بیشتر کند تا اگر قرار بر تصویب طرح صیانت از فضای مجازی در شورای عالی فضای مجازی گرفته شد، فضا برای هیچ اعتراضی از سمت کاربران و کارشناسان فراهم نباشد.
باید منتظر تصویر جدیدی از طرح صیانت باشیم
در همین خصوص دکترداوود صفایی استاد علوم ارتباطات به «جهان صنعت» گفت: ما باید منتظر تصویر جدیدی از طرح صیانت باشیم. برداشتی که از این مصوبه می‌شود این است که جایی برای شکایت از اجرای این مصوبه برای مردم و نهاد‌ها باقی نمی‌ماند و به نوعی نهادهای قضایی را کنار گذاشته‌اند. به نظر می‌رسد این مصوبه در پی محدود کردن فضای مجازی است و چارچوب‌های حقوقی و قانونی وجود ندارد. به عبارتی ممکن است در مرحله اجرا، از بحث طرح صیانت هم به مراتب بدتر باشد و دستاورد‌های آن برای توسعه فضای مجازی نامطلوب است.
وی در ادامه گفت: به هر حال فضای مجازی جنبه‌های مثبت و منفی دارد و در همه جای دنیا هم این بحث وجود دارد. اما برخورد سلیقه‌ای با این موضوع به منظور حل مشکلات منفی، نمی‌تواند کارساز باشد و حتی ممکن است نتیجه عکس دهد. مهم‌ترین رکن مدیریت فضای مجازی خانواده است. خانواده، می‌تواند فرزند خود را با جنبه‌های مثبت و منفی فضای مجازی آشنا و آن را هدایت و کنترل کند. صفایی در ادامه افزود: می‌توان این‌گونه پیش‌بینی کرد که با این مصوبه، فضای مجازی به شدت محدود شود، اما اینکه نحوه و شکل محدودیت چگونه خواهد بود بستگی به سلیقه و دیدگاه افرادی است که حق تصمیم‌گیری دارند.
این نوع مبارزه چاره‌ساز نیست
وی در ادامه خاطرنشان کرد: به نوعی با این مصوبه حق مردم محدود شده و زمانی که این حق انتخاب محدود شود، آسیب‌های زیادی را به فضای مجازی وارد می‌کند. همچنین تجربه چند دهه اخیر نشان می‌دهد قوانینی که در راستای محدودیت فناوری‌های جدید به ویژه فناوری‌های ارتباطی نوشته می‌شود، کارایی ندارد و این نوع مبارزه چاره‌ساز نیست.
وی در پایان گفت: با اجرای طرح صیانت به این شکل، بازار فیلترشکن‌ها و شکل‌های دیگری از فناوری که امروز رایج است، داغ می‌شود و امکان محدودیت فضای مجازی وجود ندارد و به همین دلیل به ناچار هزینه‌های زیاد و آسیب‌های فراوانی را در پی خواهد داشت و هدف‌های مدنظر برای اصلاح و بهبود فضای مجازی متاسفانه از این مدل طرح‌ها حاصل نخواهد شد.
ایده‌های شکست‌خورده
همچنین روح‌الله مهرجو کارشناس فناوری اطلاعات نیز به «جهان صنعت» گفت: طرح صیانت از کاربران فضای مجازی از دو بعد قابل بررسی و تحلیل است. از بعد کارشناسی ایراداتی مطرح شده که از جمله این ایرادات می‌توان به اجرایی نبودن طرح، قطع اینترنت بین‌الملل و دخالت در حریم خصوصی افراد اشاره کرد.
وی در ادامه گفت: همچنین اگر چه گفته شده طرح صیانت از کاربران فضای مجازی به نفع اپلیکیشن‌های داخلی است، اما بسیاری از این اپلیکیشن‌ها طی بیانیه‌ای با طرح مذکور مخالفت کرده‌اند. در مجموع می‌توان گفت طرح صیانت از کاربران فضای مجازی طرحی است که در پی محدودسازی و مسدود‌سازی است و این در حالی است که تجربه ۴۰ ساله انقلاب نشان می‌دهد استفاده از چنین ایده‌هایی در حوزه فرهنگ نهایتا شکست خورده‌اند.
علی حسینی
∎