طهمورث حسینی
وزرات خارجه‌های ایران و آمریکا بدون فوت وقت به اظهارات یکدیگر پاسخ می‌دهند. یک روز پس از آنکه امیرعبداللهیان، در دیدار با همتای پاکستانی‌اش گفت که ایران هیچ گاه از میز مذاکره فرار نکرده و «بایدن ۴۸ ساعت پیش از تصویب قطعنامه شورای حکام، پیام محرمانه‌ای برای ایران فرستاده و گفته که لحن قطعنامه شورای حکام ضعیف شده، تلافی نکنید چون به خاطر کنگره دست دولت من بسته است»؛ ندپرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت: «من فرستادن این پیام به ایران را تکذیب می‌کنم. من از این که چنین پیامی فرستاده شده باشد، اطلاعی ندارم، کسی هم در وزارت امور خارجه نمی‌داند.»
آمریکا، علاقمند به گفت‌وگوی مستقیم
ایران هنوز هم کانال اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای همسو را به عنوان واسطه برای تداوم برجام معتبر می‌داند. امیرعبداللهیان می‌گوید از مسیرهای دیپلماتیک و از طریق مورا و بورل پیام‌های خود را به طرف آمریکایی می‌رسانیم. آمریکا اما نظر دیگری دارد و شاید از اینهمه واسطه‌گری هم خسته شده است. ند پرایس معتقد است: «آمریکا، گفتگوی مستقیم را ترجیح می‌دهد زیرا کار را تسهیل می‌کند.»
سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا البته گفت: «همان طور که ما و شرکای اروپایی‌مان به وضوح گفته‌ایم، آماده نهایی و اجرایی کردن فوری توافق مذاکره شده در وین هستیم، توافقی که چند ماه است برای بازگشتی دوجانبه به پایبندی کامل به برجام روی میز است. اما برای این که این اتفاق بیافتد، تهران باید تصمیم بگیرد از خواسته‌هایی که خارج از چارچوب برجام هستند، صرف‌نظر کند، باید تصمیم بگیرد از مسائلی که فرابرجامی هستند، چشم‌پوشی کند.»
پرایس می‌گوید که اگر ایران این کار را نکند، موجب بیشتر به خطر انداختن فرصت‌ها خواهد شد، به طوری که هیچ وقت نخواهیم توانست به بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام برسیم.
او درباره چگونگی مذاکرات با واسطه‌گری اتحادیه اروپا نیز گفت: «ما ارتباط غیر مستقیم منظمی با اتحادیه اروپا داشتهایم، بنابراین، قرار نیست وارد جزئیات شویم، جزئیات چند و چون این دیپلماسی، جز این که بگویم انریکه مورا، هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا در مذاکرات وین و نماینده آن در مذاکرات نقش مهمی به عنوان میانجی ایفا کرده است و ما منتظر پاسخی سازنده از سوی ایرانی‌ها هستیم، پاسخی که مسائل فرابرجامی را پشت سر بگذارد.»
قطعنامه آژانس و ضرورت گفتگوی بی‌واسطه با آمریکا
کارشناسان براین باورند که با قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ضرورت احیای فوری برجام دوچندان شده و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در گفت‌وگو با شبکه العربیه اذعان کرده که «گفت‌وگوها با ایران برای احیای توافق هسته‌ای به بن‌بست رسیده است».
گروسی همچنین گفت: «افزایش تنش به سود هیچ طرفی در مذاکرات هسته‌ای با ایران نیست و نقض قوانین هسته‌ای تهران را از مسیر مذاکرات دور می‌کند و امیدوارم که در سریع‌ترین وقت ممکن به ایران سفر کنم. ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای امری بسیار ضروری است و این گزینه عاقلانه‌ترین گزینه است.»
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه سیاستمدار، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، نماینده و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی درباره برجام معتقد است که هر دو کشور ایران و آمریکا و دیگر ذینفعان، اولویت‌شان، دیگر، حفظ و احیای برجام نیست و قطعنامه اخیر شورای حکام را زنگ هشداری برای بازگشت تحریم‌های جهانی ضدایرانی می‌داند.
او تاکید دارد که برای احیای برجام ذینفعان میز مذاکره یعنی روسیه، چین، و اروپا باید به حاشیه رانده شوند و ایران و آمریکا، مذاکرات دو جانبه و بی‌واسطه برجامی را آغاز کنند: «ورود همه طرف‌های برجامی به غیر از آمریکا، حاصل سیاست ایران است. ابتدا طرف‌های دیگر به عنوان میانجی آمدند، ولی در عمل منافع برجامی برای خودشان تعریف کردند. در راس این کشورها روسیه است. آقای اولیانوف که اکنون بابت تاخیر در نهایی شدن توافق برجام، ابراز نگرانی می‌کنند، حتما به یاد می‌آورند که اولین مانع و سرعت‌گیر را خود روسیه در برابر برجام قرار داد. درواقع، ایران و روسیه توافق نانوشته‌ای برای عدم توافق کردند و همچون گذشته، ایران تحت‌تاثیر مسکو قرار گرفت .»
فلاحت‌پیشه روسیه را برنده به سرانجام نرسیدن برجام می‌داند و ایران و آمریکا را بازندگان اصلی عدم توافق معرفی می‌کند: «با این تحولات، روسیه برنده اصلی تعلیق برجام است، ایران بازنده اصلی و بازنده دوم آمریکا است و در رتبه‌های بعدی، کشورهایی هستند که تلاش می‌کنند برای خود منافعی را تعریف کنند.»
این فعال سیاسی به صراحت گفت‌وگوی مستقیم ایران و آمریکا را تنها راه برون‌رفت از وضعیت فعلی می‌داند: «اگر سازوکار سیاسی برای احیای برجام فراهم بشود باید این سازوکار منتهی به مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا بشود زیرا ایران و آمریکا نمایندگان کنونی شرایط برجامی هستند. احیای برجام از طریق واسطه ها ممکن نیست چون همه واسطه‌ها از تعلیق برجام سود می‌برند. بنابراین من معتقدم در چنین شرایطی ایران و آمریکا باید برجام را به بخشی از اختلافات دو جانبه تبدیل کنند. و سازوکاری دوجانبه برای احیای برجام شکل بگیرد.»
احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی نیز پس از قطعنامه شورای حکام گفت‌وگویی خیالی بین وزیر امور خارجه ایران و آمریکا را متصور شد و نوشت: «یعنی نمی‌شود بلوغ و عقلانیتی در یک گوشۀ این کشور فوران کند و به حسین امیرعبداللهیان دستور داده شود که همین امشب شمارۀ آنتونی بلینکن را بگیرد و به او بگوید: جناب وزیر خارجه! شاید این تماس موجب تعجب شما باشد اما من آدم بالغی هستم و اسیر احساسات خام و واکنش‌های دفعی نمی‌شوم. مشکلاتی هست که به نظرم می‌توان آنها را در یک گفتگوی مستقیم و بی‌حاشیه و با تکیه بر عقل سلیم و استدلال و رعایت منافع متقابل حل کرد. اگر شما هم همین نظر را دارید، من آمادۀ مذاکره‌ام.»
صدای بلند و دست‌انداز تندروها برای مذاکره مستقیم
بهمن ماه سال گذشته شمخانی و امیرعبداللهیان با اظهاراتی هماهنگ مذاکره مستقیم با آمریکا را رد نکردند؛ اما حسین شریعتمداری و کیهان که همیشه زبان برنده جریان انقلابی است، به سرعت باب انتقاد را باز کرد و نوشت: «آقایان امیرعبداللهیان و شمخانی چرا و با کدام تحلیل منطقی و قابل قبول از احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا سخن می‌گویید؟ و کدام بخش از صورت‌مسئله نامشخص است که روشن شدن آن به مذاکره، آن‌هم مذاکره مستقیم با آمریکا نیاز دارد؟» همین موضع‌گیری‌ها بود که باعث شد وزیر امورخارجه با یک عقب‌نشینی آشکار بگوید که مذاکره مستقیم با آمریکا برای دولت هزینه دارد.
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز خود را سخنگوی همه جریان‌ها و مردم دانسته و گفته است که رفتار غربی‌ها و آمریکایی‌ها علیه ایران، اجماع داخلی بین همه طیف‌های سیاسی ایجاد کرد و نشان داد که آمریکایی‌ها قابل اعتماد نیستند و مذاکره با آنها هم فایده ای برای کشور ندارد.
زهره الهیان، دیگر عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز چندی پیش گفته بود «فعلاً مذاکره مستقیم با آمریکا در دستور کار دستگاه دیپلماسی و تیم مذاکره‌کننده کشورمان نیست و طرف آمریکایی باید تصمیم خودش را درباره مذاکرات بگیرد»
گره برجام در چهار ماه اخیر کورتر شده است. آمریکا به صراحت گفته ترجیح می‌دهد بدون واسطه با ایران مذاکره کند. مقامات دیپلماسی ایران نیز در چند نوبت به صورت ضمنی این امکان را رد نکردند؛ ولی هنوز هم نیروهای تندرو بدون ارائه هیچ ایده‌ای برای به سرانجام رسیدن مذاکرات وین با مذاکره مستقیم ایران و آمریکا مخالفت می‌کنند. دولت هم به رغم میل باطنی توان راضی کردن عقبه انقلابی خود را ندارد.
ایران هنوز هم از کانال اتحادیه اروپا و برخی کشورهای منطقه یا همسو پیام‌های خود را برای آمریکا ارسال می‌کند، اما آمریکا این‌بار به صراحت اعلام کرد که ترجیح می‌دهد بدون واسطه با ایران مذاکره کند
گره برجام در چهار ماه اخیر کورتر شده است ولی هنوز هم نیروهای تندرو بدون ارائه هیچ ایده‌ای برای به سرانجام رسیدن مذاکرات وین با مذاکره مستقیم ایران و آمریکا مخالفت می‌کنند و دولت نیز به رغم میل باطنی توان راضی کردن عقبه انقلابی خود را ندارد