به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، صاحب جمال رحیمی؛ تاریخ قدیمی شهرستان رازوجرگلان در استان خراسان‌شمالی با نوغانداری، بافت پارچه‌های ابریشمی، تولید البسه محلی ابریشمی و بافت فرش‌های دوروی ابریشمی دویدخ گره‌خورده است. این فعالیت و اشتغال در این شهرستان که نسل به نسل و سینه‌به‌سینه به نسل‌های بعد از خود انتقال‌یافته و به‌صورت سنتی تخم‌های نوغان پرورش‌یافته به پیله‌های تَر و تاروپود پارچه‌ها و فرش‌های ابریشمین تبدیل‌شده‌اند، حال در ادامه مسیر خود به صنعتی شدن و تکمیل زنجیره تولید تا مصرف احساس نیاز کرده است.
ایران در پرورش کرم ابریشم و تولید پیله پیشتاز است. یازده استان در کشور در خصوص نوغانداری از باقی شهرها پیش‌تر بوده و شهرت قابل‌توجهی در تولید ابریشم دارند.
در این میان خراسان‌شمالی که استانی نوپا در این صنعت است نیز تازه‌پا پیش گذاشته و در حوزه نوغانداری خودی نشان داده است.
شاید یک دهه بیشتر نباشد که استان خراسان‌شمالی به‌ویژه شهرستان‌های رازوجرگلان، مانه‌وسملقان و بجنورد به‌صورت جدی برای حرفه نوغانداری در بین تولیدات کشاورزی خود سهمی قائل شده و هرسال بیش‌ازپیش این تولید را افزایش داده است.
همچنین خراسان‌شمالی رتبه اول کشور در بهره‌وری نوغانداری را از آن خودکرده است و علیرغم اینکه همچون استان‌های دیگر ید طولایی در این شغل ندارد اما ظاهراً به‌خوبی از پس آن برآمده و توانسته خودش را به میانگین تولید کشوری برساند و البته در برخی بخش‌ها از رقبا فراتر رفته و اکنون ۴هزار خانوار را به نوغانداری مشغول کرده است.
حال و هوای نوغانداری در خطه جرگلان
این روزها در رازوجرگلان و به‌خصوص منطقه جرگلان حرف از کرم ابریشم و پرورش آن رونق گرفته است.
مادری می‌گوید کرم‌های ابریشم خوب رشد می‌کند و اما دیگری از تلف شدن نوغان‌ها ناراحت است؛ آن‌یکی نیز دنبال چیدن برگ توت برای ابریشم‌های خود است.
روزهای بهاری جرگلان با کرم ابریشم می‌گذرد و نوغانداری از مشاغل اصلی ترکمن‌های خراسان‌شمالی بخصوص شهرستان رازوجرگلان محسوب می‌شود که هرساله نزدیک به ۴۲ الی ۵۰ تن پیله در فصل بهار تولید و هرسال نیز رتبه اول در تولید را به خود اختصاص می‌دهد.
مردم ترکمن خراسان‌شمالی بخصوص بانوان با تهیه تخم کرم ابریشم و مراقبت مداوم و روزانه، آن را تبدیل به کرم ابریشم کرده و در اقتصاد این منطقه محروم و مرزی نقش بسزایی دارند.
این امر باعث شده که مردم و مسئولان توجه بیشتری به امر کاشت درخت توت و ایجاد کارگاه‌ها و همچنین تشویق بیشتر مردم این خطه قدمی در پرورش بیشتر کرم ابریشم بردارند و حتی با معرفی بیشترین تولیدکننده در سال‌های قبل در شهرستان و استان و حتی کشوری به ایجاد رقابت در بین تولیدکنندگان بپردازند.
رازوجرگلان ازلحاظ تولید نخ ابریشم کیفیت بالا، رتبه یک کشوری را دارد
پرورش کرم ابریشم از اواخر فروردین‌ماه آغاز و ۴۰ الی ۴۵ روز بعد اولین برداشت پیله تَر شروع می‌شود و بهار که می‌رسد، وقت پیله کردن کرم‌های ابریشم است.
میانگین تولید کرم ابریشم در شهر رشت که از قطب‌های نوغانداری کشور است به ۲۵ کیلوگرم می‌رسد اما نوغانداران این منطقه میانگین برداشتشان از هر جعبه بیش از ۴۰ کیلوگرم است.
بازار هدف پیله‌ها عموماً شرکتی در شهرستان تربت‌حیدریه است و مقداری از پیله‌ها نیز در سطح منطقه توسط پارچه‌بافان کرم ابریشم، برای بافت پارچه‌های البسه ترکمنی و نخ ابریشمی فرش‌های ابریشمی پرورش داده و یا خریداری و استفاده می‌شود.
ازآنجایی‌که غذای کرم‌های ابریشم برگ تازه درخت توت است، روزانه سه الی چهار مرحله شاخه‌های درخت توت به همراه برگ برای تغذیه از توتستان چیده و برگ آن‌ها از شاخه‌ها جداشده و به کرم‌ها داده می‌شود.
بعد از مدت ۱۳ الی ۱۴ روز کرم‌ها به تلنبارها که محل ویژه‌ای برای پرورش کرم ابریشم است، ریخته می‌شوند، در این مرحله شاخه‌های برگ درخت توت را به بدون جدا کردن آن‌ها از شاخه‌ها به کرم‌ها می‌دهند، چراکه کرم‌ها دیگر بزرگ‌شده و به‌راحتی بالاآمده و روی شاخه‌ها سوار می‌شوند و برگ توت‌ها را می‌خورند.کرم‌ها به مدت ۱۳ الی ۱۴ روز به‌طور مرتب در حال تفریق هستند و در این مرحله کرم‌ها رشد می‌کنند و هرچه مکان بزرگ‌تر باشد بهتر رشد خواهند کرد.
پس از گذشت این مدت کرم‌ها کم‌تحرک شده و رنگ آن‌ها رو به زردکمی نقرهای می‌رود و تارهای ریزی در کنار آن‌ها به چشم میخورد در این زمان غدد ابریشمی آن‌ها کاملاً بزرگ‌شده و این مرحله تولید پیله تر است.این مرحله نیز یک هفته به طول می‌انجامد و بعد خانواده‌ها دورهم جمع شده و پیله‌ها را از شاخ و برگ توت‌ها جدا کرده و برداشت پیله تر از اوایل خرداد آغاز و در حدود دو هفته ادامه دارد.
صنعت ابریشم یک فرصت است
صنعت ابریشم یکی از فرصت‌های مناسبی است که، اگر هوشیارانه، اصولی، تخصصی و با برنامه اجرا و انجام شود، در یک دوره‌ی ۴۵ روزه درآمد خوبی را در سبد و سفره اهالی روستاهای منطقه جرگلان خواهد گذاشت.
ازنظر زمانی هم تداخل نداشتن آن با فصل برداشت گندم نکته‌ی مثبتی محسوب می‌شود و به دلیل اینکه در این صنعت، یک موجود زنده‌ی بسیار حساس در رأس کار قرار دارد، موفقیت در آن مستلزم تدابیر خاصی است.
سختی‌های پرورش کرم ابریشم
رنج‌ها و استرس‌های دیگر پرورش کرم ابریشم ابتدا نگهداری اولیه است که کرم‌ها مانند نوزاد تازه به دنیا آمده هستند که تمام چله یک نوزاد را انگار ما با چله کرم ابریشم سر می‌شود؛ هم‌زمان با رشد کرم است گاهی مورچه زدگی نیز گریبان آن‌ها را می‌گیرد و گاهی خود کرم‌ها زرد شده و می‌میرند؛ نکته دیگر اینکه اگر عطر و اودکلن وارد فضا شود تلف می‌شوند.
بانو بی‌بی تاج جاوید از روستای ترکمن نشین امانتی جز تولیدکنندگان برتر سال ۹۵ و خانم عاشر بیکه محمدی با تولید ۵۷ کیلو از هر جعبه در سال ۹۸ که بیشترین تولید را در این سال ها داشته و نمونه معرفی‌شده‌اند.
بی‌بی تاج جاوید از روستای امانلی رازوجرگلان دراین‌باره گفت: بنده ۵۴ سال سن دارم و درواقع نوغانداری شغل اجدادی ما ترکمن‌ها است از کودکی پرورش کرم ابریشم را در خانواده پدری خود دیده و آموخته‌ام و بعد از ازدواج نیز به همراه خانواده همسرم کمک‌حال آن‌ها بوده و کرم ابریشم پرورش داده‌ام و بعدازآن به مدت ۲۰ سال است که مستقل و هرساله کرم ابریشم پرورش داده‌ام.
وی ادامه داد: هزینه تخم کرم ابریشم زیاد نیست البته اگر ابتدا به‌اندازه کافی درخت توت داشته باشیم و بعد هم تهیه تخم نوغان است که توسط تعاونی توزیع می‌شود برای هر جعبه تخم در حدود ۸ هزار تومان نیاز است و بعد فقط باید وقت صرف کرد و مراقب آن بود و به‌موقع آن را جابه‌جا و تقسیم و تمیز کرد.
این فعال نوغاندار گفت: هر جعبه تخم ابریشم وقتی به‌خوبی پرورش داده شود در حدود حتی ۶۰ کیلوگرم می‌توان تولید داشت که ما توانستیم ۵۴ کیلوگرم را از هر جعبه تولید کنیم.
پرورش کرم ابریشم مقدمه‌ی بافت فرش ابریشم جرگلان است
منطقه رازوجرگلان را علاوه بر اسب اصیل ترکمن و فرش‌های نفیس به نوغانداری و پرورش کرم ابریشم می‌شناسند که اهالی این منطقه با عشق و علاقه و تحمل رنج و سختی این کار همچنان توانسته‌اند پرچم پرورش کرم ابریشم و تولید پیله در استان و کشور را بالا نگه‌دارند و باعث افتخار شوند.
اکنون در دو روستای کلاته ابریشم و روستی بهار در مرز ترکمنستان و ایران در هر روستا به ترتیب ۱۲ و ۱۰ هکتار توتستان از ۴ سال قبل کشت و دو سال دیگر به بهره‌برداری کامل می‌رسد.
همچنین این برنامه کشت گسترده نهال توت در دو روستای حصار چه و سوخسوهاشم نیز در حال پیگیری است. شرکت‌های تعاونی نیز جهت تسهیل کارها ایجادشده است.
پیش‌بینی تولید ۲۰۰ تُن پیله تَر
علیرضا صادق، مدیر امور طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار کرد: پنج هزار و ۸۰۰ جعبه تخم نوغان بین نوغانداران این استان توزیع شد که پیش بینی می‌شود در شرایط مناسب بیش از ۲۰۰ تُن پیله تر ابریشم تولید شود.
وی گفت: هر جعبه تخم نوغان ۱۵ هزار تومان یارانه‌ای بین نوغانداران استان توزیع شد که بدون احتساب یارانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان قیمت دارد.
مدیر امور طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی افزود: قیمت پیله تر ابریشم نیز به ازای هر کیلوگرم ۹۷ هزار تومان است که توسط خبره‌های محلی نوغانداری تا حدود ۲۰۰ هزار تومان نیز پیش بینی می‌شود.
توزیع ۲۳ هزار و ۵۰۰ اصله نهال توت بین نوغانداران
وی گفت: در سال جاری ۲۳ هزار و ۵۰۰ اصله نهال اصلاح‌شده توت در بین نوغانداران این استان به‌منظور توسعه توتستان‌ها و حمایت از قشر تولیدکننده در بین نوغانداران استان توزیع شد.
صادق اظهار داشت: همچنین باهدف حمایت از نوغانداران کارگاه‌های آموزشی نخ کشی نیز با کمک وزارتخانه مربوطه برای این قشر برگزار شد.
مدیر امور طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی افزود: یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان نیز برای تکمیل زنجیره تولید نوغانداری اختصاص‌یافته است که هزینه خواهد شد.
صادق افزود: امسال اتحادیه‌ها و تشکل‌ها برای توزیع جعبه‌های تخم نوغان فعال شدند که در خرید نیز کمک خواهند کرد.
وی از نوغانداران استان خواست تا خرید جعبه‌های نوغان را از مراکز مطمئن و زیر نظر سازمان جهاد کشاورزی انجام دهند و اظهار داشت: بعضاً برخی از افراد که از سایر مراکز بدون مجوز تهیه‌کرده‌اند با مشکل مواجه شده‌اند.
وی بر رعایت مسائل فنی شامل رطوبت، نور و حرارت برای فعالیت نوغانداری تأکید کرد و افزود: همچنین نوغانداران داران باید امکانات و تجهیزات موردنیاز را ازجمله رطوبت‌سنج و دماسنج را تهیه کنند و از امکانات گرمایشی و سایر موارد نیز بهره‌مند باشند.
رتبه یک بهره‌وری و چهارم تولید
صادق بیان داشت: بر اساس ارزیابی‌های انجام‌شده، نوغانداران استان پارسال رتبه نخست بهره‌وری پیله کرم ابریشم در کشور را کسب کردند و در شاخص تولید نیز در جایگاه چهارم قرار گرفتند.
مدیر امور طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی گفت: به‌منظور تولید پیله تر ابریشم نوغانداران باید از تجربه‌های افراد خبره بهره‌مند شوند و همچنین در کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی نیز شرکت کنند.
وی گفت: نوغانداری فعالیت جانبی در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی است که در یک دوره کوتاه‌مدت در راستای انگیزه اقتصادی و ایجاد اشتغال نیروی کار در روستا انجام می‌شود که این حرفه در این خطه سابقه طولانی دارد.
صادق اظهار داشت: در این خطه فعالیت‌هایی ازجمله از قبیل قالی‌بافی، بافت تابلو فرشٰ، پشتی ترکمن و سایر دست بافته‌های داری انجام می‌شود.
وی بابیان اینکه نوغانداری فعالیتی زودبازده است افزود: با توجه به شرایط آب و هوایی توزیع جعبه نوغان در این استان معمولاً در فروردین انجام می‌شود که این فعالیت ۴۰ تا ۴۵ روز طول خواهد کشید.
قریب به ۴ هزار نفر مشغول به نوغانداری
مدیر امور طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی گفت: سه هزار و ۸۱۲ نفر از اهالی این استان در نوغانداری مشغول به فعالیت هستند که پارسال در بین این فعالان پنج هزار و ۶۰۲ جعبه نوغان توزیع شد که ۲۴۳ تن پیله تر ابریشم تولیدشده بود.
صادق میانگین تولید پیله تر ابریشم را در استان ۴۲.۵ کیلوگرم عنوان کرد و افزود: میانگین کشوری ۳۷.۵ است که استان در این خصوص از کشور بالاتر است.
وی اظهار داشت: بیشترین فعالیت حرفه نوغانداری به ترتیب در شهرستان‌های مانه‌وسملقان، رازوجرگلان و بجنورد است.
خرید پیله تر ابریشم ۱۰ درصد بالاتر از نرخ بازار توسط کمیته امداد خراسان‌شمالی
مجید الهی راد، مدیرکل کمیته امداد خراسان‌شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در بجنورد، بابیان اینکه در راستای کوتاه کردن دست واسطه‌ها و ارائه سود مستقیم به تولیدکنندگان، خرید پیله تر ابریشم ۱۰ درصد بالاتر از نرخ بازار توسط کمیته امداد خراسان‌شمالی انجام می‌شود، اظهار کرد: هم‌اکنون کمیته امداد به‌صورت تضمین‌شده و برای کمک به تقویت اقتصادی مجریان فعال در این عرصه و کوتاه کردن دست دلالان و واسطه‌ها، پیله‌های تر ابریشم را ۱۰ درصد بالاتر از ارزش واقعی بازار خریداری می‌کند.
وی گفت: امسال بسته به نوع کیفیت، پیله‌های تولیدی از ۲۲۰ تا ۲۵۰ هزار تومان خریداری می‌شود.
مدیرکل کمیته امداد خراسان‌شمالی افزود: هم‌اکنون این پیله‌ها توسط شرکت هلدینگ صنعت آفرینان کمیته امداد خریداری می‌شود و فروشندگان این محصول در شهرستان‌ها می‌توانند با مراجعه به کمیته امداد واقع در شهر خود اقدام به فروش محصولات خود کنند.
توزیع ۱۲۷۰ جعبه تخم نوغان بین مددجویان کمیته امداد استان
مدیرکل کمیته امداد خراسان‌شمالی با اشاره به اینکه از ابتدای سال تاکنون بیش از هزار و ۲۷۰ جعبه تخم نوغان به‌صورت رایگان بین مددجویان توزیع‌شده است، گفت: از این محل سال گذشته حدود ۱.۹ میلیارد تومان درآمدزایی برای مددجویان کسب‌شده است.
وی هدف کمیته امداد از اجرای این طرح را توانمندسازی مددجویان برشمرد و افزود: اکنون در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد طرح توتستان ۱۰ هکتاری هستیم.
الهی راد یادآور شد: طی سال گذشته نیز ۳۷۲ جعبه تخم نوغان بین خانواده‌های تحت حمایت ساکن در منطقه رازوجرگلان توزیع شد که از این محل حدود ۱۴ تن پیله تر ابریشم برداشت‌شده است.
نبود زنجیره تولید، دلیل اصلی خام فروشی پیله‌های ابریشم
عدم وجود زنجیره تولید در خراسان‌شمالی دیگر مشکلی است که نوغانداران رازوجرگلان با آن مواجه هستند. درواقع به دلیل نبود صنایع پایین‌دستی، فراوری و صنایع تبدیلی، نوغانداران مجبور می‌شوند پیله‌های خود را به‌صورت خام به استان‌های دیگر بفروشند.
فروش خام باعث می‌شود سود اصلی تولید ابریشم به جیب دلالان برود درحالی‌که با اندکی حمایت می‌توان جلوی خام فروشی را گرفت و سود مناسبی را برای استان به ارمغان آورد.
از سوی دیگر فرش‌بافان مجبورند ابریشم را از دیگر استان‌ها به قیمت‌های بالاتر خریداری کنند. درواقع در یک شهرستان خراسان‌شمالی پیله ابریشم تولید می‌شود؛ برای تبدیل به نخ ابریشم به خارج استان صادرشده و باقیمت‌های بسیار بالاتر برای تولید فرش دوباره به این شهرستان بازمی‌گردد. به‌این‌ترتیب یک حلقه مفقوده بسیار واضح وجود دارد که رفع آن باعث می‌شود چرخه تولید تنها فرش دورو ابریشم جهان در خراسان‌شمالی به وجود بیاید.
استان نوپای نوغاندار، نبض تپنده تولید فرش ابریشم
با توجه به اینکه فرش ابریشمی رازوجرگلان خراسان‌شمالی در کشور شهرت خاص خود را داشته و حتی در جهان نیز طرفداران خود را دارد تعجبی نیست که اهالی این منطقه به شغل نوغانداری روی بیاورند و بخواهند مواد اولیه این فرش ارزشمند را نیز خود تولید کنند.
اما متأسفانه به دلیل کامل نبودن چرخه این صنعت در شهرستان مقدار زیادی از نخ فرش‌های این خطه از بیرون استان تهیه می‌شود و بالعکس پیله‌های تر به استان‌های هم‌جوار فروخته می‌شود و آنجا تبدیل به نخ شده و باقیمت گران‌تر وارد استان می‌شود که مسئله ناراحت‌کننده‌ای برای کسانی است که در این حوزه اشتغال دارند.
گذشته از آن مسعود روح‌پرور یکی از کارشناسان کشاورزی استان در رابطه با بازار رقابتی گفت: ورود پارچه‌های ابریشمی چینی که باقیمت کمتری در بازار جولان می‌دهند؛ مهم‌ترین مشکلی است که سبب می‌شود تا نوغانداران در برخی سال‌ها متضرر شوند.
وی ادامه داد: همچنین به دلیل آن‌که بیشتر پرورش‌دهندگان کرم ابریشم در خراسان‌شمالی، محلی مخصوص برای پرورش کرم ابریشم ندارند و معمولاً آن‌ها را در اتاقی نه‌چندان مناسب و بهداشتی نگهداری می‌کنند؛ عدم رعایت نکات بهداشتی سبب شیوع بیماری‌های قارچی و درنتیجه ضرر پرورش‌دهندگان می‌شود.
با توجه به اینکه به‌تازگی ساختمان پیله خشک‌کنی در رازوجرگلان راه‌اندازی شده است امید است که به‌زودی چرخه تولید نخ ابریشم تکمیل شود و در این حوزه خراسان‌شمالی پیشرفته‌تر شود.
انتهای پیام/آ/ی
نظر شما