فرهنگی/ چریک فرهنگی، روشنفکر اصیل انقلاب، جوینده حقیقت، طلایه دار خط مقدم جنگ نرم، همیشه در جبهه و... مؤلفه‌های تکرار شونده در صحبت‌های چهره‌های فرهنگی در توصیف کسی است که نام او تعبیری تام از شخصیتش است؛ نادر. نادر طالب‌زاده؛ مستندساز، تهیه‌کننده و مجری تلویزیون که عصر جمعه 9 اردیبهشت‌ماه مصادف با روز قدس  در تهران درگذشت. در چند ساعت گذشته چهره‌های فرهنگی از شخصیت تأثیرگذار فرهنگی او، سلوک اخلاقی‌اش، از همکاری‌اش در دوره جنگ با بچه‌های روایت فتح، با بچه‌های سازندگی، تربیت نیروهای مستعد در صداوسیما، تحول و تغییر نگاه در زمان مدیریتش بر بخش تأمین برنامه خارجی صداوسیما و... گفتند. آنچه می‌خوانید مروری است کوتاه بر کارنامه کاری او.

از دانشگاه کلمبیا تا میدان جنگ
نادر طالب‌زاده اردوبادی در چهارم دی‌ماه ۱۳۳۲ در یک خانواده نظامی به دنیا آمد. او در نوجوانی به امریکا می‌رود و موفق می‌شود در مقطع کارشناسی، در رشته ادبیات انگلیسی از دانشگاه راندولف فارغ‌التحصیل شود. طالب‌زاده در دانشگاه کلمبیا در مقطع فوق لیسانس فیلمسازی در حال تحصیل بود که سر و صدای انقلاب را می‌شنود و دو سه ماه قبل از انقلاب خودش را به ایران می‌رساند. از همان آغاز ورود دوربین به دست می‌گیرد تا برای کمک به خبرنگاران غربی اخبار انقلاب را پوشش بدهد. تا قبل از انقلاب اخباری که از آنها مخابره می‌شود مثبت است و پس از انقلاب است که مواضع تغییر می‌کند. یک هفته بعد از اولین مصاحبه مطبوعاتی آیت‌الله خمینی(ره) در مدرسه علوی به همراه عباس برازنده، هوشنگ نوروزی، خانم آرمینه، مرحوم عرفان پرویز روزنامه تهران تایمز را تأسیس می‌کنند تا بتوانند زبان انقلاب را منتشر کنند. همزمان با آغاز جنگ تحمیلی، به‌عنوان مأمور صداوسیما در قامت مستندساز تلویزیونی به جبهه جنگ می‌رود و در همین زمان، با سیدمرتضی آوینی آشنا می‌شود.
«شوش شهر شهیدان گمنام» عنوان مستندی در مورد لشگر 21 حمزه قبل از فتح المبین، از آثار او در این مقطع است. آن طور که خودش در گفت‌وگویی با ویژه‌نامه بزرگداشتش در سازمان اوج گفته از دست دادن فرصت همراهی با شهید چمران و سقوط خرمشهر از بزرگترین‌ حسرت‌های او در این برهه است: «موقعیتی بود که می‌توانستم با شهید چمران باشم. دو هفته قبل از شهادت در اهواز من در باشگاه تلویزیون بودم. تلویزیون آن موقع دست طیف بنی‌صدر بود که فیلمی از ما دیده بودند و از ما خوششان نمی‌آمد چون آن فیلم درباره انعکاس وارونه خبرنگـــــــــــــاران امــــــــریکایی بود؛ به اسم «واقعیت». به این بهانه کار خوابید و تا من دوربین تهیه کنم خرمشهر سقوط کرد.» پس از آن تصمیم می‌گیرد در قامت جهادگر مشغول فعالیت ‌شود و رانندگی بولدوزر را انجام می‌دهد. مجروح شدن در والفجر 4 به او مجال می‌دهد تا مستندی درباره این راننده‌ها به اسم «والعصر» بسازد. پس از جنگ، مستندسازی را با شهید آوینی ادامه می‌دهد. «مسیح»، «ساعت 25» و مجموعه 10 قسمتی «خنجر و شقایق» ماحصل این همکاری مشترک است؛ آخری مجموعه‌ای پرتماشاگر و بحث‌برانگیز است که از تجربه حضور نادر طالب‌زاده در قالب خبرنگار در جنگ بوسنی می‌آید و سید مرتضی آوینی آخرین سال حیات خود را صرف نبردی مظلومانه برای پخش آن می‌کند. «بیداری خاموش» درباره جانبازان شیمیایی دیگر ساخته جریان‌ساز او درهمین ایام است.

شیفتگان حقیقت
با آغاز دهه 70 نادر طالب‌زاده تمرکزش را بیشتر روی تربیت نسل مستندساز می‌گذارد و ایجاد فضای آموزشی برای مستندسازی شاید برای اولین بار توسط او طرح و اجرا می‌شود. اولین گروه هنرجویان او جوانان فیلمساز لبنانی هستند که بعدها المنار را تشکیل می‌دهند و پس از آن به مدت دو سال به نوجوانان افغانستانی شیفته مستند حقیقی در باغ فردوس آموزش می‌دهد. دهه 80 بالاخره نوبت به اجرایی شدن ایده‌ای رسیده است که در گفت‌وگوهایش با شهید آوینی مصمم به ساخت آن شده است؛ «مسیح» بلندترین فیلم تاریخ سینما درباره حضرت مسیح(ع) و اولین فیلم در مورد ایشان از نگاه مسلمین. با استقبال از این فیلم نسخه سریال آن با عنوان «بشارت منجی» از شبکه یک سیما پخش و در آن ایام یکی از رکوردداران میزان بیننده می‌شود. معماری و اجرای سری برنامه‌های تحلیلی گفت‌و‌گو محور «راز» مجالی می‌شود تا در گفتمان فرهنگی با چهره‌های جذاب فرهنگی از ابراهیم حاتمی‌کیا و یوسفعلی میرشکاک تا حسین بهزاد به موضوعات مغفول‌مانده بپردازد. ساخت برنامه‌های تلویزیونی نظیر «عصر» و «ساعت ۲۵» و مستند «رنسانس در رنسانس» که به ۵ زبان زنده‌ دنیا ترجمه شده، از فعالیت‌های بعدی او در همین مسیر است. نادر طالب‌زاده در ابتدای دهه ۹۰، بانی یک حرکت بزرگ فرهنگی می‌شود و کنفرانس جهانی «افق نو» را پایه‌گذاری می‌کند؛ کنفرانسی که در آن، افراد مطلع و آگاه از سیاست‌های امریکایی، به افشای حقایق می‌پردازند. او با پایه‌گذاری جشنواره عمار در همراهی با وحید جلیلی، باعث ایجاد جریانی تازه در عرصه فرهنگ و هنر و معرفی نسل جدیدی از فیلمسازان و جوانان مستعد در این عرصه می‌شود؛ جشنواره‌ای که نادر طالب‌زاده در آخرین حضورش در نشست خبری این رویداد فرهنگی، رسالتش را «نترسیدن» می‌خواند.

ساکن شدن در جوار دوست
«برای دوست عزیزم نادر که با چشمان دریایی‌اش دیده است چگونه خورشید از مغرب سر می‌زند» این عبارات بخشی از یادداشت نسخه اولیه کتاب «آینه جادو» شهید آوینی است که آن را به نادر طالب‌زاده اهدا کرده است. حالا به فاصله کمتر از 30 سال از شهادت مرتضی آوینی، قرار است یار دیرین او در همسایگی‌اش آرام بگیرد. پیکر نادر طالب‌زاده ساعت 9 امروز (یکشنبه 11 اردیبهشت‌ماه) از مقابل مسجد بلال صداوسیما در خیابان ولیعصر(عج) تشییع و کنار شهید آوینی به خاک سپرده می‌شود.

در پی درگذشت شهادت گونه نادر طالب‌زاده هنرمند مستندساز متعهد انقلابی، پژوهشگر و غرب‌شناس در روز جمعه 9 اردیبهشت ماه همزمان با روز جهانی قدس، بسیاری از مسئولان فرهنگی و هنرمندان   با انتشار پیام‌های تسلیت یاد و خاطره این هنرمند مردمی را گرامی داشتند.

محمد مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیام تسلیت خود نوشته است: «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا‌الله عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا با نهایت تأسف و تأثر خبر درگذشت هنرمند متعهد و مجاهد خستگی‌ناپذیر جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، آقای نادر طالب‌زاده را دریافت کردم.طالب‌زاده عزیز ما، الگوی ارزشمندی از هنرمند تراز انقلاب اسلامی بود که با خردمندی و دانش، شجاعانه وارد میدان کارزار فرهنگی با صهیونیسم بین‌الملل و استکبار جهانی شد و با روشنگری از پرونده سیاه مدعیان آزادی و حقوق بشر، آنان را رسوا نمود و با برپایی رویدادهای بزرگی همچون کنفرانس «افق نو»، چشم‌اندازی روشن فراروی گروه‌های آزادیخواه جهان ترسیم کرد. او مستندساز و روایتگر صادق رشادت‌های فرزندان معنوی خمینی کبیر در جبهه مقاومت، از بوسنی، فلسطین، لبنان، سوریه، عراق، افغانستان و یمن بود و در این راه مشکلات و بیماری‌های پی در پی که جسم او را رنجور کرده بود، نتوانست خللی در اجرای تکلیف الهی‌اش پدید آورد تا بالاخره همزمان با روز جهانی قدس، روح پاکش از میان ما پر کشید و به وصال دوستان شهیدش رسید. اینجانب رحلت تأسف برانگیز این هنرمند مکتبی و انقلابی را به محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی، خانواده محترم، علاقه‌مندان و شاگردان آن مرحوم و عموم جامعه هنری و فرهنگی کشور تسلیت عرض می کنم و در این ایام نورانی ماه مبارک رمضان، علو درجات را برای آن عزیز سفر کرده از درگاه خداوند متعال مسألت می‌نمایم.»

مسعود ده‌نمکی کارگردان و تهیه‌کننده سینما در پیامی اظهارداشت: «نادر جان! می‌دانم از امشب پوسترهایت را فراوان چاپ خواهند کرد و برایت کلیپ‌ها و مستندها خواهند ساخت اما از غصه‌های این سال‌های آخر تو نخواهند گفت. از بی‌مهری‌های کسانی که تو برایشان نردبان فراهم کردی. از حرف‌های در گوشی که بارها برایم گفتی و مرا هم به صبوری دعوت کردی. از اینکه می‌گفتی مسعود جان! نسل جنگ چیز دیگری بود و تکرارنشدنی است و از همسنگران امروز باید به اندازه فهم‌شان توقع داشت. می‌گفتی چک دست کسانی است که خودمان دسته‌چک دستشان دادیم اما به اسم نو انقلابی‌گری از روی ما رد شده‌اند؛ کاری که ما با نسل خودمان و سید مرتضی آوینی نکردیم. می‌دانم درست مثل شهید آوینی همان‌ها که خون به جگرش کردند و برایش مرثیه خواندند، برای تو هم همان‌ها که قلبت را آزردند سیاه‌پوش خواهند شد. حیف که به صبر و سکوتم فراخواندی وگرنه گفتنی‌ها بسیار است. عزت و ذلت دست خداست نادر جان. سلام مرا هم به امام و شهدا برسان و بگو رفقای قدیمی در راه هستند.»

امیر داسارگر کارگردان فیلم سینمایی «منطقه پرواز ممنوع» از تولیدات جریان سینمایی «عمار» درباره نقش زنده‌یاد نادر طالب‌زاده در حوزه تربیت فیلمسازان جوان در این جریان بیان داشت: «امیدمان این است که امروز نادر طالب‌زاده همنشین انبیا و اولیا باشد و خدا را شکر می‌کنم که ما هم توفیق داشتیم هرچند اندک در خدمت ایشان باشیم. آشنایی من با حاج نادر، غیر از ایام نوجوانی، از جشنواره فیلم «عمار» آغاز شد. علاوه‌ بر اینکه دبیر و بزرگ‌تر جشنواره «عمار» بودند، خاطرم هست در دوره‌ای برای تعداد اندکی از فیلمسازان جوان در دفتر ایشان کلاسی تشکیل شد که بسیار هم بابرکت بود...حاج نادر هیچ دریغی نداشت که بخواهد در رسانه‌ها از بچه‌های «عمار» صحبت کند یا آنها را به برنامه‌های خود در تلویزیون دعوت کند. حاج نادر طالب‌زاده به خیلی‌ها اعتماد به نفس داد تا کارهای بزرگ‌تری را انجام دهند. حاج نادر را باید با انسان‌های هم سطح خودش مقایسه کنیم. چه از نظر علمی، چه از نظر سوابق کاری و تولیدی و چه از منظر سوابق اجرایی و مدیریتی، اگر همه ویژگی‌های او را مدنظر قرار دهید، تعجب می‌کنید که چقدر او فرد در دسترسی برای ما بود...»

سیدعزت‌الله ضرغامی وزیر میراث ‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در پیامی نوشت: «درگذشت نادر طالب‌زاده را به خانواده‌ بزرگوار، علاقه‌مندان و جامعه‌ هنری تسلیت می‌گویم. طالب‌زاده، تجسم عینی هنرمند متعهد انقلابی و آزاده بود. روحش شاد.»

در بخشی از پیام محمدمهدی دادمان، رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی آمده: «استاد نادر طالب‌زاده، پدر و معلم دلسوز جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به رفقای شهیدش پیوست. جان بیقرارش، او را سه ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از دانشگاه کلمبیا به وسط خیابان‌های تهران کشاند. او همیشه حاضر بود؛ از عکاسی لحظه‌های انقلاب تا سرپرستی خبرنگارهای خارجی، از دفاع مقدس تا سریال مسیح و برنامه راز، از گروه تلویزیونی حوزه هنری تا جشنواره عمّار. او از برپاکنندگان جبهه فرهنگی انقلاب بود و هر آنچه امروز در این جبهه هست بهره‌ای از همت، اراده و دانش آن مجاهد خستگی‌ناپذیر دارد.»

سیدمحمد حسینی مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس هم در بخشی از پیامش نوشته است:«استاد گرانمایه و عزیز حاج نادر طالب زاده. کسی که در حیات و امروز در نوع وفاتش به ما آموخت. بهتر از همه حرف‌های یار دیرینش سید شهیدان اهل قلم را فراگرفته و به آن جامه عمل پوشانده. اینکه هنر در ذات خود واجد دو وجه کلی است. قبله و جبهه هنری که جهت نداشته باشد و روی به قبله‌ای نکند و به تعبیر بلند سید مرتضی انصراف وجه از جهات دیگر نداده باشد و هنری که جبهه و مواجهه با ظلم و کفر و استبداد و بیداد را سرلوحه خود نسازد اساساً هنر نیست از حیز هنر بودن ساقط است و این مفهوم چه عمیق و درست و مشهود در تار و پود تمام رفتارهای عمار سینمای ایران حاج نادر طالب‌زاده عزیز تنیده شده بود.»

در پیام حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قمی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی آمده:«عروج حسرت‌بار و تأسف‌برانگیز مجاهد فرهنگی، سردار رسانه‌ای مقاومت و هنرمند متعهد و انقلابی جناب آقای حاج نادر طالب‌زاده، موجب تألم و تأثر بنده و جمع بسیاری از آزادگان جهان و دلسوزان و همراهان جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی شد.»