یاسین عبادی
پژوهشگر
با ورود به سال هشتم بحران یمن و بعد از ضرب‌الاجل 72 ساعته دولت نجات ملی به ائتلاف سعودی برای پایان دادن به محاصره یمن، سرانجام در تاریخ 1 آوریل سال جاری میلادی، توسط فرستاده سازمان ملل در امور یمن، آتش‌بس دوماهه با وساطت این سازمان در یمن و خارج از آن منعقد شد. توافقی که هرچند تمامی مطالبات مردم یمن را برآورده نمی‌کند اما دستاورد بسیار مهم برای دولت نجات ملی یمن و مردم این کشور است. این آتش‌بس ضمن تثبیت جایگاه دولت نجات ملی، مقاومت را به عنوان تنها سلاح برای پایان دادن به 7 سال محاصره بی امان مردم یمن نشان داد.
مفاد توافقنامه
گروندبرگ (فرستاده سازمان ملل در امور یمن) جمعه 1 آوریل با اعلام توافق طرف‌های بحران یمن درباره برقراری آتش‌بس دو ماهه از ابتدای شنبه دوم آوریل 2022 گفت، مدت زمان این آتش‌بس با موافقت طرف‌های مذکور قابل تمدید است. او اظهار داشت، طرف‌های یمنی همچنین با ورود کشتی‌های سوخت‌رسان به بندر الحدیده و انجام پروازهای تجاری به مقاصد از پیش تعیین شده از مبدأ و به مقصد فرودگاه صنعا موافقت کردند. وی همچنین افزود که طرف‌های یمنی درباره بازگشایی مجدد جاده‌ها در تعز و دیگر استان‌های یمن اعلام آمادگی کردند.
متن توافق: با تشخیص فوریت لازم برای کاهش تشدید خشونت و رفع نیازهای انسانی و اقتصادی، طرفین یک آتش‌بس دو ماهه را که از 2 آوریل 2022 شروع و در 2 ژوئن 2022 پایان می‌‌یابد، با تمدید اجرا خواهند کرد. هدف آتش‌بس فراهم کردن محیطی مساعد برای حل و فصل مسالمت‌آمیز مناقشه است. هدف از این آتش‌بس، توقف برای اجازه دادن به هیچ یک از طرفین برای بازگرداندن گروه‌های خود یا از سرگیری عملیات نظامی نیست. آتش‌بس شامل عناصر زیر خواهد بود:
1- توقف کلیه عملیات‌های تهاجمی زمینی، هوایی و دریایی در داخل و خارج یمن و انجماد مواضع نظامی فعلی در موقعیت خود
2- ورود 18 فروند کشتی مشتقات نفتی طی دو ماه آتش‌بس، به بنادر حدیده.
3- انجام دو پرواز تجاری در هفته به صنعا و از آنجا در دو ماه آتش‌بس به اردن و مصر.
4- پس از لازم‌الاجرا شدن آتش‌بس، فرستاده سازمان ملل، طرفین را به جلسه‌ای فرامی‌‌خواند تا با بهره‌گیری از وضعیت پیش آمده، در مورد بازگشایی جاده‌ها در تعز و سایر استان‌ها برای تسهیل تردد و رفت و آمد غیرنظامیان، مردان، زنان و کودکان به توافق برسند.
5- تعامل طرفین با فرستاده ویژه درخصوص پیشنهادات گام‌های بعدی برای پایان جنگ. این ترتیبات ماهیت موقتی دارند.
روش‌ها و بازه زمانی
آتش‌بس 24 ساعت پس از اعلام آتش‌بس توسط فرستاده ویژه لازم‌الاجرا خواهد شد.
- طرفین در مدت 24 ساعت موظف به اطلاع‌رسانی به نیروهای وابسته از توقف کلیه عملیات نظامی تهاجمی و انجماد مواضع نظامی در زمین هستند. طرفین افسران رابطی را منصوب خواهند کرد که مجاز به همکاری با دفتر فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن در تمامی جنبه‌های آتش‌بس، از جمله جنبه‌های نظامی، برای حمایت از رعایت و احترام به آتش‌بس هستند. با نظارت مستقل، دفتر فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای یمن، پشتیبانی هماهنگی درخواستی طرفین برای کمک به اجرای آتش‌بس را ارائه خواهد کرد.
علل پذیرش آتش بس توسط عربستان (واکاوی تاریخی از 27 مارس تا 1 آوریل)
از 27 مارس عربستان سعودی ضمن اعلام آتش‌بس یک طرفه، از آغاز فرایند مذاکرات یمنی-یمنی در ریاض عربستان خبر داد. مذاکرات به اصطلاح یمنی-یمنی که با طرح شورای همکاری خلیج فارس در ریاض از تاریخ 27 مارس آغاز شده بود، در 30 مارس به پایان رسید. جنبش انصارالله و دولت نجات ملی یمن از هر اقدامی که منجر به صلح شود، استقبال کردهاند ولی برگزار شدن جلسات در عربستان به عنوان یک طرف جنگ و نه کشوری بی طرف و عدم رفع محاصره و شدت بخشیدن به بحران سوخت در مناطق کنترل دولت نجات ملی با تشدید محاصره از طرف سعودی و... باعث شد تا صنعا به این مذاکرات واکنش منفی نشان داده و آن را تحریم کند.
با توجه به این شرایط مهدی المشاط رئیس دولت نجات ملی یمن در تاریخ 27 مارس اعلام کرد؛ ما به طور یکجانبه حملات موشکی، پهپادی و تمامی اقدامات نظامی زمینی از جمله عملیات مأرب، حملات دریایی و هوایی به عربستان سعودی را برای مدت سه روز تعلیق می‌کنیم. اگر عربستان سعودی به محاصره یمن و حملات هوایی پایان دهد و خروج تمام نیروهای خارجی از آب‌ها و سرزمین ما و توقف حمایت خود از شبه‌نظامیان محلی در یمن را اعلام کند، آماده‌ایم توقف درگیری‌ها را به یک توافق نهایی تبدیل کنیم.
سید عبدالملک بدرالدین الحوثی دبیرکل جنبش انصارالله یمن در تاریخ 31 مارس در سخنرانی خود که به مناسبت نزدیک شدن به حلول ماه مبارک رمضان بود، گفت: سال هشتم تجاوز علیه یمن با عملیات «شکست محاصره ۳» آغاز شد که صدای آن به گوش همه جهانیان رسید. ضمن هشدار به ائتلاف متجاوز سعودی درباره از دست دادن فرصت طرح آتش‌بس سه روزه میگوییم که اگر این فرصت را از دست بدهید، پشیمان خواهید شد. ما از هیچ تلاشی برای مقابله همه‌جانبه با تجاوز و محاصره علیه یمن کوتاه نمی‌آییم و هرگز تداوم محاصره را نخواهیم پذیرفت. هیچ راهی پیش روی متجاوزان برای در امان ماندن از حملات ما و خروج از این گرداب جز با توقف تجاوز، لغو محاصره و پایان اشغالگری وجود ندارد.
ارتش و کمیته‌های مردمی طی سه عملیات مختلف به نام «شکست محاصره»، با استفاده از انواع پهپاد‌های تهاجمی و موشک‌های بالستیک ضربات دردناکی را به ائتلاف سعودی وارد کرد. در این حملات، ارتش و کمیته‌های مردمی اکثر پایگاه‌های نظامی عربستان در شهرهای جنوبی این کشور و همچنین فرودگاه ابهاء و بخصوص تأسیسات نفتی آرامکو در جده را مورد هدف قرار دادند. بخش‌های اصلی مخازن سوخت در آرامکو به طور کامل از بین رفت. با تشدید حملات انصارالله به عمق خاک عربستان سعودی و تعیین ضرب‌الاجل سه روزه دولت نجات ملی به عربستان سعودی برای پایان دادن به محاصره ظالمانه مردم یمن، عربستان سعودی با عدول از طرح آتش‌بس یک طرفه خود و با رایزنی با فرستاده سازمان ملل در تاریخ 30 مارس، طرح پیشنهادی خود را به فرستاده این سازمان داد. در 31 مارس بعد از سخنرانی رهبر انقلاب یمن و پیام مهم سخنگوی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن «سرهنگ یحیی سریع» مبنی بر اینکه هیچ صلحی بدون برطرف شدن محاصره وجود ندارد، عربستان سعودی با طرح پیشنهادی سازمان ملل که بعد از گفت‌وگو با دولت نجات ملی صورت گرفته بود موافقت کرد. در تاریخ 1 آوریل، مذاکره کننده ارشد دولت نجات ملی و سخنگوی انصارالله «محمد عبدالسلام» ضمن استقبال از طرح آتش‌بس، از آغاز توقف عملیات نظامی در یمن خبرداد.
در نهایت باید گفت عربستان سعودی در سال 2015 با تشکیل یک ائتلاف عربی اعلام کرده بود، در طی سه ماه، بار دیگر صنعا را کنترل خواهد کرد و موجودیت انصارالله را از بین می‌‌برد. اما با گذشت 7 سال و وارد شدن به سال 8 و تحمل هزینه‌های میلیارد دلاری و همچنین در امان نبودن از حملات دردناک انصارالله به عمق خاک خود، این کشور چاره‌ای بجز تن دادن به آتش‌بس و موافقت با بازگشایی فرودگاه صنعا و همچنین واردات سوخت به بندر الحدیده نداشت.
دستاوردهای آتش بس برای دولت نجات ملی یمن
واقعیت میدانی یمن به گونه‌ای است که ارتش و کمیته‌های مردمی، ضمن تثبیت موقعیت خود در میدان و همچنین تغییر تاکتیک از حالت پدافندی به آفندی، وضعیت جدیدی را در ساحت نبرد در یمن ترسیم کرده است. اما با این وجود محاصره زمینی، دریایی و هوایی یمن باعث شده است که دولت صنعا با بحران سوخت و تأمین کالاهای اساسی مواجه شود. بر همین اساس در یک استراتژی جدید ارتش و کمیته‌های مردمی از آغاز عملیات برای پایان دادن به محاصره یمن تحت عنوان «شکست محاصره» خبر دادند. این عملیات در داخل خاک عربستان سعودی صورت گرفت. در طی سه عملیات شکست محاصره 1 تا 3، عربستان سعودی ضربات جبران ناپذیری را متحمل
شد.
پس از این عملیات بود که عربستان سعودی به بخشی از خواسته‌های دولت نجات ملی یمن تن داد. هر چند مفاد توافقنامه را نمی‌توان یک توافق حداکثری و ایده‌آل نامید، اما بازگشایی بندر الحدیده برای تأمین سوخت و همچنین بازگشایی فرودگاه صنعا برای پروازهای تجاری با مقاصد از پیش تعیین شده بعد از 7 سال، نقطه آغازی برای پایان دادن به 7 سال تجاوز ائتلاف سعودی به یمن و همچنین یک دستاورد بسیار مهم برای انصارالله محسوب می‌‌شود. انصارالله با این توافق نشان دادند که یک واقعیت غیرقابل انکار در یمن هستند و هر فرایند صلحی درباره یمن باید با اعلام موافقت دولت نجات ملی در صنعا باشد. در نهایت می‌‌توان گفت که توافق 1 آوریل دستاوردهای ذیل را برای انصارالله در بر داشت؛
1- هر فرایند صلحی در یمن باید با موافقت انصارالله صورت بگیرد (اشاره به شکست مذاکرات یمنی-یمنی در ریاض با توجه به عدم حضور انصارالله)
2-تثبیت و پذیرش این نکته که مقاومت رمز پیروزی یک ملت است
3-بازگشایی مجدد فرودگاه صنعا و بندر الحدیده
4-تبادل اسرا بین دو طرف درگیر بعد از خودداری عربستان سعودی
سخن پایانی
مردم یمن هم با وجود محاصره 7 سال و محروم شدن از ابتدایی‌ترین نیازهای خود، اما با لبیک گفتن به سخن رهبر جوان انقلاب خود، می‌‌توانند به صورت تدریجی حاصل دسترنج مقاومت را برداشت کنند.
∎
پژوهشگر
با ورود به سال هشتم بحران یمن و بعد از ضرب‌الاجل 72 ساعته دولت نجات ملی به ائتلاف سعودی برای پایان دادن به محاصره یمن، سرانجام در تاریخ 1 آوریل سال جاری میلادی، توسط فرستاده سازمان ملل در امور یمن، آتش‌بس دوماهه با وساطت این سازمان در یمن و خارج از آن منعقد شد. توافقی که هرچند تمامی مطالبات مردم یمن را برآورده نمی‌کند اما دستاورد بسیار مهم برای دولت نجات ملی یمن و مردم این کشور است. این آتش‌بس ضمن تثبیت جایگاه دولت نجات ملی، مقاومت را به عنوان تنها سلاح برای پایان دادن به 7 سال محاصره بی امان مردم یمن نشان داد.
مفاد توافقنامه
گروندبرگ (فرستاده سازمان ملل در امور یمن) جمعه 1 آوریل با اعلام توافق طرف‌های بحران یمن درباره برقراری آتش‌بس دو ماهه از ابتدای شنبه دوم آوریل 2022 گفت، مدت زمان این آتش‌بس با موافقت طرف‌های مذکور قابل تمدید است. او اظهار داشت، طرف‌های یمنی همچنین با ورود کشتی‌های سوخت‌رسان به بندر الحدیده و انجام پروازهای تجاری به مقاصد از پیش تعیین شده از مبدأ و به مقصد فرودگاه صنعا موافقت کردند. وی همچنین افزود که طرف‌های یمنی درباره بازگشایی مجدد جاده‌ها در تعز و دیگر استان‌های یمن اعلام آمادگی کردند.
متن توافق: با تشخیص فوریت لازم برای کاهش تشدید خشونت و رفع نیازهای انسانی و اقتصادی، طرفین یک آتش‌بس دو ماهه را که از 2 آوریل 2022 شروع و در 2 ژوئن 2022 پایان می‌‌یابد، با تمدید اجرا خواهند کرد. هدف آتش‌بس فراهم کردن محیطی مساعد برای حل و فصل مسالمت‌آمیز مناقشه است. هدف از این آتش‌بس، توقف برای اجازه دادن به هیچ یک از طرفین برای بازگرداندن گروه‌های خود یا از سرگیری عملیات نظامی نیست. آتش‌بس شامل عناصر زیر خواهد بود:
1- توقف کلیه عملیات‌های تهاجمی زمینی، هوایی و دریایی در داخل و خارج یمن و انجماد مواضع نظامی فعلی در موقعیت خود
2- ورود 18 فروند کشتی مشتقات نفتی طی دو ماه آتش‌بس، به بنادر حدیده.
3- انجام دو پرواز تجاری در هفته به صنعا و از آنجا در دو ماه آتش‌بس به اردن و مصر.
4- پس از لازم‌الاجرا شدن آتش‌بس، فرستاده سازمان ملل، طرفین را به جلسه‌ای فرامی‌‌خواند تا با بهره‌گیری از وضعیت پیش آمده، در مورد بازگشایی جاده‌ها در تعز و سایر استان‌ها برای تسهیل تردد و رفت و آمد غیرنظامیان، مردان، زنان و کودکان به توافق برسند.
5- تعامل طرفین با فرستاده ویژه درخصوص پیشنهادات گام‌های بعدی برای پایان جنگ. این ترتیبات ماهیت موقتی دارند.
روش‌ها و بازه زمانی
آتش‌بس 24 ساعت پس از اعلام آتش‌بس توسط فرستاده ویژه لازم‌الاجرا خواهد شد.
- طرفین در مدت 24 ساعت موظف به اطلاع‌رسانی به نیروهای وابسته از توقف کلیه عملیات نظامی تهاجمی و انجماد مواضع نظامی در زمین هستند. طرفین افسران رابطی را منصوب خواهند کرد که مجاز به همکاری با دفتر فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن در تمامی جنبه‌های آتش‌بس، از جمله جنبه‌های نظامی، برای حمایت از رعایت و احترام به آتش‌بس هستند. با نظارت مستقل، دفتر فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای یمن، پشتیبانی هماهنگی درخواستی طرفین برای کمک به اجرای آتش‌بس را ارائه خواهد کرد.
علل پذیرش آتش بس توسط عربستان (واکاوی تاریخی از 27 مارس تا 1 آوریل)
از 27 مارس عربستان سعودی ضمن اعلام آتش‌بس یک طرفه، از آغاز فرایند مذاکرات یمنی-یمنی در ریاض عربستان خبر داد. مذاکرات به اصطلاح یمنی-یمنی که با طرح شورای همکاری خلیج فارس در ریاض از تاریخ 27 مارس آغاز شده بود، در 30 مارس به پایان رسید. جنبش انصارالله و دولت نجات ملی یمن از هر اقدامی که منجر به صلح شود، استقبال کردهاند ولی برگزار شدن جلسات در عربستان به عنوان یک طرف جنگ و نه کشوری بی طرف و عدم رفع محاصره و شدت بخشیدن به بحران سوخت در مناطق کنترل دولت نجات ملی با تشدید محاصره از طرف سعودی و... باعث شد تا صنعا به این مذاکرات واکنش منفی نشان داده و آن را تحریم کند.
با توجه به این شرایط مهدی المشاط رئیس دولت نجات ملی یمن در تاریخ 27 مارس اعلام کرد؛ ما به طور یکجانبه حملات موشکی، پهپادی و تمامی اقدامات نظامی زمینی از جمله عملیات مأرب، حملات دریایی و هوایی به عربستان سعودی را برای مدت سه روز تعلیق می‌کنیم. اگر عربستان سعودی به محاصره یمن و حملات هوایی پایان دهد و خروج تمام نیروهای خارجی از آب‌ها و سرزمین ما و توقف حمایت خود از شبه‌نظامیان محلی در یمن را اعلام کند، آماده‌ایم توقف درگیری‌ها را به یک توافق نهایی تبدیل کنیم.
سید عبدالملک بدرالدین الحوثی دبیرکل جنبش انصارالله یمن در تاریخ 31 مارس در سخنرانی خود که به مناسبت نزدیک شدن به حلول ماه مبارک رمضان بود، گفت: سال هشتم تجاوز علیه یمن با عملیات «شکست محاصره ۳» آغاز شد که صدای آن به گوش همه جهانیان رسید. ضمن هشدار به ائتلاف متجاوز سعودی درباره از دست دادن فرصت طرح آتش‌بس سه روزه میگوییم که اگر این فرصت را از دست بدهید، پشیمان خواهید شد. ما از هیچ تلاشی برای مقابله همه‌جانبه با تجاوز و محاصره علیه یمن کوتاه نمی‌آییم و هرگز تداوم محاصره را نخواهیم پذیرفت. هیچ راهی پیش روی متجاوزان برای در امان ماندن از حملات ما و خروج از این گرداب جز با توقف تجاوز، لغو محاصره و پایان اشغالگری وجود ندارد.
ارتش و کمیته‌های مردمی طی سه عملیات مختلف به نام «شکست محاصره»، با استفاده از انواع پهپاد‌های تهاجمی و موشک‌های بالستیک ضربات دردناکی را به ائتلاف سعودی وارد کرد. در این حملات، ارتش و کمیته‌های مردمی اکثر پایگاه‌های نظامی عربستان در شهرهای جنوبی این کشور و همچنین فرودگاه ابهاء و بخصوص تأسیسات نفتی آرامکو در جده را مورد هدف قرار دادند. بخش‌های اصلی مخازن سوخت در آرامکو به طور کامل از بین رفت. با تشدید حملات انصارالله به عمق خاک عربستان سعودی و تعیین ضرب‌الاجل سه روزه دولت نجات ملی به عربستان سعودی برای پایان دادن به محاصره ظالمانه مردم یمن، عربستان سعودی با عدول از طرح آتش‌بس یک طرفه خود و با رایزنی با فرستاده سازمان ملل در تاریخ 30 مارس، طرح پیشنهادی خود را به فرستاده این سازمان داد. در 31 مارس بعد از سخنرانی رهبر انقلاب یمن و پیام مهم سخنگوی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن «سرهنگ یحیی سریع» مبنی بر اینکه هیچ صلحی بدون برطرف شدن محاصره وجود ندارد، عربستان سعودی با طرح پیشنهادی سازمان ملل که بعد از گفت‌وگو با دولت نجات ملی صورت گرفته بود موافقت کرد. در تاریخ 1 آوریل، مذاکره کننده ارشد دولت نجات ملی و سخنگوی انصارالله «محمد عبدالسلام» ضمن استقبال از طرح آتش‌بس، از آغاز توقف عملیات نظامی در یمن خبرداد.
در نهایت باید گفت عربستان سعودی در سال 2015 با تشکیل یک ائتلاف عربی اعلام کرده بود، در طی سه ماه، بار دیگر صنعا را کنترل خواهد کرد و موجودیت انصارالله را از بین می‌‌برد. اما با گذشت 7 سال و وارد شدن به سال 8 و تحمل هزینه‌های میلیارد دلاری و همچنین در امان نبودن از حملات دردناک انصارالله به عمق خاک خود، این کشور چاره‌ای بجز تن دادن به آتش‌بس و موافقت با بازگشایی فرودگاه صنعا و همچنین واردات سوخت به بندر الحدیده نداشت.
دستاوردهای آتش بس برای دولت نجات ملی یمن
واقعیت میدانی یمن به گونه‌ای است که ارتش و کمیته‌های مردمی، ضمن تثبیت موقعیت خود در میدان و همچنین تغییر تاکتیک از حالت پدافندی به آفندی، وضعیت جدیدی را در ساحت نبرد در یمن ترسیم کرده است. اما با این وجود محاصره زمینی، دریایی و هوایی یمن باعث شده است که دولت صنعا با بحران سوخت و تأمین کالاهای اساسی مواجه شود. بر همین اساس در یک استراتژی جدید ارتش و کمیته‌های مردمی از آغاز عملیات برای پایان دادن به محاصره یمن تحت عنوان «شکست محاصره» خبر دادند. این عملیات در داخل خاک عربستان سعودی صورت گرفت. در طی سه عملیات شکست محاصره 1 تا 3، عربستان سعودی ضربات جبران ناپذیری را متحمل
شد.
پس از این عملیات بود که عربستان سعودی به بخشی از خواسته‌های دولت نجات ملی یمن تن داد. هر چند مفاد توافقنامه را نمی‌توان یک توافق حداکثری و ایده‌آل نامید، اما بازگشایی بندر الحدیده برای تأمین سوخت و همچنین بازگشایی فرودگاه صنعا برای پروازهای تجاری با مقاصد از پیش تعیین شده بعد از 7 سال، نقطه آغازی برای پایان دادن به 7 سال تجاوز ائتلاف سعودی به یمن و همچنین یک دستاورد بسیار مهم برای انصارالله محسوب می‌‌شود. انصارالله با این توافق نشان دادند که یک واقعیت غیرقابل انکار در یمن هستند و هر فرایند صلحی درباره یمن باید با اعلام موافقت دولت نجات ملی در صنعا باشد. در نهایت می‌‌توان گفت که توافق 1 آوریل دستاوردهای ذیل را برای انصارالله در بر داشت؛
1- هر فرایند صلحی در یمن باید با موافقت انصارالله صورت بگیرد (اشاره به شکست مذاکرات یمنی-یمنی در ریاض با توجه به عدم حضور انصارالله)
2-تثبیت و پذیرش این نکته که مقاومت رمز پیروزی یک ملت است
3-بازگشایی مجدد فرودگاه صنعا و بندر الحدیده
4-تبادل اسرا بین دو طرف درگیر بعد از خودداری عربستان سعودی
سخن پایانی
مردم یمن هم با وجود محاصره 7 سال و محروم شدن از ابتدایی‌ترین نیازهای خود، اما با لبیک گفتن به سخن رهبر جوان انقلاب خود، می‌‌توانند به صورت تدریجی حاصل دسترنج مقاومت را برداشت کنند.