صاحب‌خبر - به گزارش پایگاه خبری بورس پرس، فرهاد دژپسند درخصوص تامین مالی دولت از بازار سرمایه، اثر مجموعه عوامل در برگشت شاخص، برآورد از حباب شاخص، اصرار روی نرخ سود بهینه بانکی، اختلاف با زنگنه در مورد دارا دوم و ... به گفت و گو با اکوایران پرداخت که بدین شرح است: مقطعی وارد دولت شدید که بحران ارزی وجود داشت. از آن طرف مواجهه با بحران کسری بودجه شدید هم بود.دغدغه های روحانی این موارد نبود؟ دژپسند: تامین مالی دولت همین است و درمورد ارز هم بحث سرمایه گذاری خارجی مطرح شده بود. برای تامین مالی اقتصاد چند دریچه باز کردم. یکی بحث بازار سرمایه بود که از سال 86 روی این بحث مطالعاتی داشتم و قائل بودم در شرایطی که بودجه به دلیل بحث نفت به یک جای خاص رسیده، بانک ها به دلیل دارایی منجمد در یک موقعیت خاص قرار دارند باید یک کریدور سومی باز کرد که چیزی جز بازار سرمایه نبود. بازار سرمایه قابلیت هایی دارد که می توانید آن را کاملا باز کنید، توسعه دهید و استفاده کنید. دوم، بحث تامین مالی از خارج و سرمایه گذاری خارجی بود و در همان تحریم ها عملکردهای مناسبی وجود داشت. در اظهارات و در برنامه به ابرتورم اشاره کردید. روزی که وزیر شدید فکر می کردید ایران با ابرتورم روبرو است؟ دژپسند: سی و خرده ای از اقتصاددانان 60 درصد پیش بینی کرده بودند، یکی از اقتصاددان های دیگر بیش از 100 درصد پیش بینی کرده بود ولی قائل به این بودم که با سازماندهی تامین مالی دولت به شدت می توان این را کاهش داد. سال 99 همین دغدغه وجود داشت و اگر ادبیات ماه های اول سال 99 را ورق بزنید می گفتند دولت مجبور می شود 120 هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض کند، بعضی ها فراتر رفته بودند و 200 هزار میلیارد تومان گفته بودند و عدد را همین جوری می گفتند. اگر این استقراض صورت می گرفت، می دانید چه بلایی سر اقتصاد می آمد یعنی پول پرقدرت پدر اقتصاد را در می آورد. این کاری که برای اولین بار وزارت اقتصاد خوشبختانه به اقتضای این شرایط انجام داد، مانع شد این استقراض از بانک مرکزی صورت نگیرد. اولا اوراق به جا استفاده شد و در سال گذشته، 126 هزار میلیارد تومان اوراق بصورت نقد فروش رفت و دویست و خرده ای هزار میلیارد تومان اوراق در بودجه استفاده شد. نقدی و تهاتر؟ دژپسند: اینکه 42 به 126 هزار میلیارد تومان رسید کار بزرگی بود. دوم مالیات! سالی که کرونایی است و چند بار در آن مهلت مالیاتی داده شد و بنگاه‌ های خصوصی در بخش‌های مختلف بخصوص خدمات یک شرایط خاصی دارند و نمی توانستند مالیات دهند، بهار سال 99 سازمان برنامه در اصلاحیه بودجه پیشنهاد 140 هزار میلیارد تومان داد و در فرآیند اصلاح، شورای هماهنگی اقتصادی این عدد را تایید کرد. مالیاتی که محقق شد از مصوب مجلس که 179 هزار میلیارد تومان بود بیشتر شد یعنی 192 هزار میلیارد تومان محقق شد. از همه ابزارهای تحت مدیریت وزارت اقتصاد استفاده شد تا بودجه به گونه ای تامین مالی شود که نیاز به استقراض از بانک مرکزی نباشد. چند درصد بودجه 562 هزار میلیارد تومانی سال 99 را وزارت اقتصاد تامین مالی کرد؟ 80 درصد. سال 97 عدد کوچکتر بود یعنی 57 درصد بود که به 80 درصد رسید. در همان سال سخت تنگنای مالی 99 که کرونا هم بود و تحریم تشدید شده بود بودجه 37 درصد و عمرانی 60 درصد رشد داشت. اشاره کردید یک کریدور سومی برای تامین کسری بودجه دولت درست کردید که بازار سرمایه بود. فعالان بازار سرمایه معتقد بودند دولت به دلیل تامین کسری بودجه شاخص بورس را بالا برده و بعد تامین کسری بودجه آن را به حال خود رها کرد. این رشد بورسی که در این دوره اتفاق افتاد را ناشی از چه می دانید؟ دژپسند: با عرض معذرت، ربط دادن آن به کسری بودجه ناشی از کم توجهی است چون اصلا ربطی بهم ندارند چون از تحولات بورس چه منافعی نصیب دولت می شود؟ عرضه شرکت ها. دژپسند: بعد چی؟ باید شرکت فروخت. اگر دوباره شاخص فرو بریزد شرکت را نمی توانند بفروشند پس بنابراین هیچی گیر نمی آید. یعنی شما بازار را داغ کردید، شرکت ها را فروختید و بعد سهامداران ... دژپسند: مگر فروختن شرکت ها تمام شده است؟ ادامه داشت و باید تا آخر سال به فروش می رفت. تا آخر سال برای فروختن شرکت ها برنامه وجود داشت و چون شاخص ریزش داشت، نشد پس ریزش شاخص هیچ وقت به نفع دولت نبود. نکته دوم در بازار سرمایه 682 هزار میلیارد تومان تامین مالی برای کل اقتصاد شد. سهم دولت اینجا حدود 16-17 درصد بود پس دولتی سهمی آنجا نداشت. ثانیا دولت زمانی سهام را عرضه کرد که شاخص در حال رشد بود به عبارتی دیگر تقاضا وجود داشت و برای تامین تقاضا دولت سهام را عرضه کرد و از این 95 هزار میلیارد تومان، 63 هزار میلیارد تومان برای بازار اوراق بود که اصلا ربطی به سهام ندارد بنابراین هیچ فایده ای برای دولت نداشت. برای دولت قبل، دولت فعلی و تمام دولت های آینده در اقتصاد ایران به نفع دولت، مردم و سهامداران است که بازار سرمایه رشد، عمق و توسعه پیدا کند. دولت برای اینکه ضرورت های اقتصادی جامعه را پاسخ دهد در مقام توسعه بازار سرمایه ... اینها را در موضع وزیر اقتصاد قبلا گفته بودم، تقریبا 12 سال قبل در یک مقاله علمی بیان کردم. 10 سال قبل در یک پروژه تحقیقی بیان کردم حتی اگر در برنامه ای که به مجلس دادم، نگاه کنید بازار سرمایه را پررنگ دیدم. اینکه گفته شود برای مشکل خود است خیلی کوته فکرانه است برای اینکه دولت خیلی بیشتر از اینها به بازار سرمایه نیاز داشت حتی برای بودجه بیش از اینها نیاز داشت. نکته ای که منتقدان می گویند این است که دژپسند فکر می کرد شاخص بورس تا چه سطحی بالا می رود (بدون حباب) که به بازار ورود نکردید؟ دژپسند: برآوردی داشتم. زمانی که شاخص بالا می رفت این برآورد مورد مناقشه با یکی از نمایندگان مجلس قرار گرفت. نماینده می گفت چرا بورس کشورهای دنیا رشد منفی دارد اما اقتصاد ایران که رشد منفی دارد با رشد مثبت بورس مواجه است؟ اولا رشد سال 99 را در بهار 99 در یکی از جلسات شورای گفت وگو، گفتم مثبت است و 7 دلیل آوردم. ثانیا بنگاه های بورسی متمایز از کل بنگاه ها است چون بنگاه های منتخب هستند. بنگاه های ارزیابی شده، شفاف و صادراتی هستند. بنابراین از کل اقتصاد متفاوت تر هستند. وقتی این عملکرد بیرون آمد؛ یک، بنا به شهادت مرکز آمار و بانک مرکزی رشد اقتصادی مثبت بود چون آمار تولید نمی کنم. دو، سود بنگاه های بورسی در سال گذشته، 3.8 برابر سود بنگاه های بورسی در سال 98 بود. اگر شاخص P/E را ملاک قرار داد، سود که 3.8 برابر شده و P/E هم ثابت بماند، شاخص چقدر باید افزایش پیدا کند؟ آخر سال 98 بالغ بر 508 هزار بوده آن را ضربدر 3.8 برابر کنید و ببینید چقدر می شود. یعنی می گویید تا دو میلیون حباب... دژپسند: باید با شاخص حرف زد، وقتی سود بنگاه های بورسی 3.8 برابر برابر شده برای چه باید دل حقیقی ها را خالی کرد و آنها را از بازار ترساند اما 2 میلیون را با روش دیگری پوشش می دادم با فشار عرضه. کل مجوز قانونی را از شورای هماهنگی اقتصادی از مجلس از دولت و از مراجع دیگر گرفته بودم که عرضه را بالا ببرم تا بصورت طبیعی و درون ساختاری روند را اصلاح کرد نه اینکه حقیقی ها را از ماندن در بازار ترساند و رفتار توده ای شکل داد که همه اراده کنند و فرار کنند. درمورد بازار کسانی که عوامل تشکیل نگرانی حقیقی ها بودند باید جواب دهند. حباب وجود داشت اما حباب بنگاهی و رشته ای یعنی در برخی از بنگاه ها قیمت واقعا قابل قبول نبود در برخی از رشته فعالیت ها قابل قبول نبود و بارها این را اعلام کردم. از چه سطحی به بعد احساس خطر کردید؟ دژپسند: این را سطح نمی دهم. از اواخر اردیبهشت به کسانی که می خواستند در بازار سرمایه وارد شوند توصیه کردم؛ مطالعه، مشاوره و معامله؛ دقت، دقت، دقت! اینکه در خانه این و آن را دارید و آنها را بفروشید برای اینکه سهام بخرید را نکنید و همه دارایی ها را در یک سبد نگذارید و حتی وقتی وارد بازار سرمایه هم شدید تمام دارایی ها را در یک سبد نگذارید و حتی بابت این توصیه مورد انتقاد قرار گرفتم چون معتقد بودند وزیر اقتصاد نباید چنین حرفی بزند. از اواخر اردیبهشت شروع کردم چون این را بخشی از کار ترویج دولت می دانم. همان موقع نسبت هایی که از طرف برخی محقق های مستقل حتی برخی نهادها منتشر می شد، نشان می داد وضعیت بورس وضعیت قابل اطمینانی نیست. همتی در مناظره های انتخابی گفت نامه ای به رهبری نوشتم و نظر بانک مرکزی درمورد هشدارهایی که درباره بورس داده بودند را تایید کرده بودند. دژپسند: بنابراین وی باید جواب دهد چرا رشد بنگاه های بورسی که در سال 99 بالغ بر 3.8 برابر شده بود اما فکر می کرد بورس باید بریزد و مبانی آن را باید بگویند. ثانیا وی عضو شورای عالی بورس بود این حرف را در شورای عالی بورس می زد. یعنی هشداری نداده بودند؟ دژپسند: وی حتی نامه را رونوشت به وزیر اقتصاد نداد که رئیس شورای بورس است، نامه همتی از جای دیگری به من رسید. آن نامه را دیدید؟ استدلال ها قوی نبود؟ دژپسند: حتما چنین نبود. رهبری توجه کلی را قبول کردند. اولا همتی نامه به رهبری ننوشت، نامه به رئیس جمهور نوشت و رونوشت نامه را به دفتر رهبری داد که رهبری دیدند و فرمایشی داشتند. چرا این همه مصوبات خاص برای طرف عرضه گرفتم؟ یکبار به نظارت مجمع رفتم و بحث مفصل کردم و گفتند شما نگران نیستید؟ گفتم نگران هستم، خیلی ها می گویند مواظب 13 آبان باش انتخابات ریاست جمهوری است. خیلی ها می گویند مواظب فلان تاریخ باش ولی وزیر اقتصاد هستم. نگرانی من این نیست که جار بزنم و اعلام نگرانی کنم، من را گذاشتند تا تدبیر به خرج دهم. در دوره ای که شاخص بالا می رفت مصوبات موردنیاز را برای افزایش عرضه گرفتم و موقعی که شاخص پایین می رفت مصوبات مورد نیاز را برای مدیریت کاهش گرفتم یعنی برای افزایش تقاضا، کار من این است. با یک بوقچی متفاوت هستم، کار بوقچی این است زمانی که چیزی دید بوق می زند اما مدیر هستم و باید مدیریت کنم، بوقچی ها باید جواب دهند که چرا به دلیل ضعف اطلاعاتی بوق زدند. از 19 مرداد چه اتفاقی افتاد که شاخص برگشت؟ دژپسند: مجموعه ای از اتفاقاتی که افتاد ... تحلیل شما چیست؟ دژپسند: مجموعه عوامل. هیچ موقع در بازار سرمایه تک عاملی نمی شود تحلیل کرد. یعنی نکته ای که درمورد دارا دوم و اختلاف با زنگنه می گویند ... دژپسند: نمی دانم چه چیزی را با زنگنه اختلاف می گویند و هیچ آدرسی هم نیست که اختلاف داشته باشیم. دارا دوم عرضه نشد. دژپسند: دارا دوم عرضه شد. اولا اختلاف بین سازمان خصوصی سازی و شرکت پالایش پخش بود و ناشی از یک مشاوره غلط بود که کارشناسان دستگاه به وزارت نفت داده بودند و گفته بودند وزارت اقتصاد می تواند مسئول صندوق شود در حالی که قانونا وزارت نفت می شد که با زنگنه صحبت کردم و حل شد. چرا دارا دوم یا پالایش یکم را در آن زمان عرضه کردیم؟ به دلیل تقاضای بالای متقاضی ها بود که چقدر در فشار قرار داده بودند. پس می گویید این جرقه نبوده چون برخی می گویند این جرقه شد. تحلیل شما چیست؟ دژپسند: تک عاملی نیست. سه شنبه بود که در جامعه گفتند اختلاف وجود دارد و سه شنبه ساعت یک در شبکه خبری مصاحبه کردم و گفتم پنجم یا ششم شهریور عرضه می کنیم و درست بر اساس همان هم انجام شد. عوامل دیگری هم بود، نگرانی هایی که تزریق می شد. گزارشی جمع کرده بودم که یک جزوه حجیمی از اظهار نظرهای بی خود و بی مورد راجع به ترساندن حقیقی ها در بازار سرمایه شده بود. فولاد که نیست یکبار می گویید، دوبار می گویید به هر حال اثر می گذارد و دارایی را بیرون می کشد. وقتی حرکت توده وار شکل می گیرد ناگهان از بازار خارج می شوند و اثر می گذارد. دو، راجع به آینده نرخ ارز مثلا گفتند نرخ ارز بالا می رود و طرف می گوید به آنجا می روم و در عرض 2 ماه بازده 50 درصدی می گیرم. همین افرادی که تحلیل غلط در تیر ماه داده بودند که روی نقدینگی و قیمت ها اثر می گذارد درست از 19 مرداد که شاخص ریخت، ارز بالا رفت و تا 32 هزار تومان رسید. طرف این را می فروشد، آنجا ارز می خرد و ظرف 2 ماه سود می کند و از این مسائل. مجموعه عوامل اثر گذاشت که این اتفاق افتاد. یکی از نکات دیگر تحلیلی بود که برخی درمورد انتخابات امریکا داشتند. یکی از اقتصاد دان هایی که طبق معمول صدا پر می کند و می فرستد در جمع بندی خیلی صریح گفته بود پیشنهاد می دهم از بورس بیرون بیایید یعنی مجموعه عوامل بوده وگرنه از لحاظ اقتصادی اتفاقی درون بورس نیفتاده بود و ما هم سازماندهی می کردیم. بنگاه های خصوصی چقدر در صف بودند که عرضه اولیه داشته باشند، عوامل روانی بود. رساله ای که یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد انجام داد در کنار بحث ارز و نفت بحث انتظارات را داشت یعنی احساسات توده وار در بازار سرمایه. پس چرا روی نرخ سود بهینه بانکی اصرار داشتید و روی آن فشار می آوردید. دژپسند: چون واقعا یکی از عوامل آن بود. نرخ سود بانکی افزایش پیدا کرد و از 8 تا 17-19 درصد رسید و فعال اقتصادی این روند را که نگاه می کند علامت می گیرد و می گوید دولت از بازار سرمایه به سایر بازارها تغییر جهت داده است. وقتی نرخ بهره بهینه بانکی بالا برود آن بانکی که می خواهد ایفای نقش کند در بازار سرمایه ورود نمی کند و می گوید خیلی راحت سود می گیرم و از سپرده سود 18 درصد می دهم ولی شبانه 22 درصد سود می گیرم، شما اگر باشید منابع را چکار می کنید؟ و این چه علامتی به بازار سرمایه می دهد؟ 22 درصد ناشی از کمبود پول در بازار بین بانکی و انتظارات تورمی نیست؟ دژپسند: چرا از انتظارات تورمی می گوییم؟ مگر غیر از این است که دامنه تعریف می کنیم زمانی که بانک مرکزی دامنه نرخ تورم هدف گذاری شده 20 به علاوه و منهای 2 بوده، یعنی چی؟ یعنی تا 22 درصد. بانک مرکزی در همان مقطع با اعتبارات قاعده مند تزریق گسترده ای داشت. دژپسند: اولا ناظر است ثانیا اینکه می گویید امر دیگری است. اثر را در بازار سرمایه می گذارد که گذاشت یعنی یک رویداد است و تحلیل نیست. اگر روند شاخص را نگاه کنید، نقطه سود بانکی از یک جایی که بالاتر می رود آنجا در بازار کلید می خورد و طبیعی هم است. از دیگر انتقادات این بود که برای نجات بورس کل اقتصاد را به مخاطره می انداختید. دژپسند: مثال بزنید. فشاری که سر نرخ سود می آوردید، فشاری که به بانک ها برای تزریق منابع می آوردید، فشار به بانک مرکزی و صندوق توسعه. دژپسند: اصلا! هیچ بانکی تزریق منابع نکرد. اولا بورس بازار 50-60 میلیونی است و بازار فردی دژپسند نیست. برای پایداری بورس باید همه پشت آن بایستند و ثانیا این حرف با آن سوال قبلی که دولت کسری بودجه را تامین کرد و بورس را رها می کند سازگاری ندارد. آن حرف را از قول فعالان و منتقدان گفتم. دژپسند: یعنی معلوم است که وزارت اقتصاد و دولت همچنان تا آخر پشت بازار سهام بود. ثالثا از بانک مرکزی برای بورس چه گرفتیم؟ بحث صندوق توسعه ملی که فشار ... دژپسند: اولا فشار نیاوردیم و این قانون قبل از من بود و در سال 94 تصویب شد. یک درصد ورودی بوده. صندوق از سال 94 ورودی نداشت و صندوق از سال 96... دژپسند: هر موقع صد دلار ارز داشته باشیم از صادرات نفت حداقل 20 درصد آن برای صندوق توسعه ملی بود، چرا ورودی نداشت؟ دولت در بودجه بر می داشت. دژپسند: ورودی آن را برنمی داشت، هیچ موقع 20 درصد را برنمی داشت. ورودی یعنی به عنوان مثال اگر در سال 99 فرضا 10 میلیارد دلار از صادرات نفت ورودی داشتیم یعنی ارز قابل وصول شد، 20 درصد آن یعنی 2 میلیارد برای صندوق بود، ربطی به دوره من ندارد و در 94 تصویب شده است، تنها کاری که کردم این بود که ایستادم تا اجرایی شود. دولت 20 درصد را به یک شکل برمی داشت و مابقی که تا 32 و خرده‌ای می آمد را در تبصره‌ها در قالب استقراض صفر می کرد. دژپسند: خیر. برعکس است یعنی دولت از 20 درصد بالاتر را در بودجه به عنوان وام برمی داشت و به بقیه کاری نداشت و اگر هم برمی داشت به عنوان استقراض بود که روی 16 درصد بود حالا می گویم 20 درصد 16 درصد بود، 36 درصد 16 درصد و ... که این طبیعی بود. پس یک درصد ورودی فشار وزارت اقتصاد نبود و قانون بود که وزارت اقتصاد پیگیری کرد تا حاصل شود. دوم اینکه مگر انجام شد که می گویید همه چیز را در خدمت گرفتید؟ یکی از عوامل شدت ریزش در بورس، مقاومت در برابر اجرای این قانون بود چون این پیام به بازار داده شد که برخی ها دارند زیر پای بورس را خالی می کنند و این پیام منفی به بازار داده شد، چقدر استفاده کردیم؟ این یک درصدی که می گویید داشت یا نداشت قابل محاسبه است، اگر نداشت که نمی خواستیم آن چیزی که داشت را محاسبه کردیم. عدد شما با عدد صندوق خیلی فرق می کرد. دژپسند: اصلا هیچ فرقی ندارد. عددی که گفتیم در صندوق تصویب و به عنوان مصوبه ابلاغ شده است. اینکه قدرت و قوت وزارت اقتصاد بود که روی قانون ایستاد و گفت قانون باید اجرا شود، قانونی که بعدها در شورای هماهنگی و نهادهای عالی دیگر تایید شد و این کار باید انجام می شد. شما کجا را گفتید؟ بانک‌ها؟ بانک‌ها، نشست هایی که داشتید و چند مصوبه بیرون آمد که بانک‌ها صندوق گردانی کنند و منابع... دژپسند: خیر، آن یک بحث دیگری است. هر ناشری باید بازارگردان داشته باشد و این قانون قبلی بود که شورای بورس تاکید کرده بود و باید داده می شد. این در دنیا هم مرسوم است و یک چیز من در آوری نیست و اینجا هم همه بنگاه‌ها از جمله بانک‌ها باید بازارگردان داشته باشند، اشکال کار کجاست؟ بحث بازارگردانی یک طرف بود بحث اینکه اصرار داشتند که این وام ها داده شود و از منابع بانک‌ها استفاده شود هم یک طرف بود. دژپسند: بازارگردانی با وام دو چیز متفاوت است. یعنی منابع داده شود که اینها در قالب بازارگردانی استفاده کنند. این درست است یا خیر؟ دژپسند: اولین بار است که این را می شنوم. یعنی از منابع بانکی برای حمایت از شاخص استفاده کنند. دژپسند: اصلا این طور نیست یعنی قانونا نمی توانیم این کار را انجام دهیم. شرکت‌های تابع بانک کار سرمایه گذاری می کنند و آنجا بانک‌های دولتی باید جواب دهند که سود دهی و زیان دهی‌ چقدر است و صورت مالی پخش می شود. برای شما شاخص حیثیتی نشد؟ دژپسند: خیر. چون اصلا ملاک ارزیابی بازار سرمایه را به شاخص محدود نمی کردم. عوامل شاخص چند چیز است، عملکرد بنگاه‌ها، شرایط اقتصاد و تحولات داخل بورس، این سه گروه عامل اصلی شاخص است. چیزی که حیثیتی شده بود توسعه بازار بود که موفق هم شدم. در سال ۹۹ درفروردین ماه بازارگردان ۱۷۵ تا داشتند در ادامه با اجرای آن به ۵۳۰ افزایش یافت و این افتخار است. عرضه اولی‌ها که در سال ۹۷ که شروع کار من بود چقدر بود و بعد به ۵.۵ میلیون نفر رسید. همین آخرین عرضه اولیه های شهریور ۱۴۰۰ به ۳.۵ میلیون نفر رسید. بورس با اینها و به تعداد کد‌های بورسی ارزیابی می شود. البته شاخص هم یکی از عوامل ارزیابی است و وزیر اقتصاد کمترین سهم را در آن دارد. مثلا وزیر وزارت خانه "آ" می خواهد در مورد محصولات قیمت گذاری کند. این شاخص آن گروه را می ریزد، آیا مقصر آن وزیر اقتصاد است؟ این یک آثار روانی شکل می دهد و این اتفاق می افتد وزیر وزارت خانه "ب" دارد یک کار دیگری می کند... اشاره کردید اینکه رفتار توده وار در بازار سرمایه ایجاد شود خطرناک است و لازم به بحث خروج و دل نگرانی‌های سهامداران است. از آن طرف می گویند این اتفاق در ورود هم خطرناک است، وقتی یک عده‌ای آماتور در کمیت بالا وارد بازار می شوند این می تواند برای بازار سهام خطرآفرین باشد و آنجا وزارت اقتصاد از سازمان بورس تقدیر می کرد. دژپسند: کاملا درست است. کلا ورود به بازار سرمایه دو روش دارد که یکی مستقیم و دیگری غیر مستقیم است. این بستگی به ساختار فرهنگ سازی که در جامعه صورت می گیرد دارد. در سال ۹۹ هم غیر مستقیم و هم مستقیم جهش داشتیم. در ورود مستقیم کاری که سازمان بورس کرد این بود که برای حدود ۲ میلیون شماره‌ای که برای کد بورس‌های جدید بود یک فعالیت‌های ترویجی تعریف کرده بود با پیامک و به آنها آموزش می داد. عرض کردم که هرکجا فرصت فراهم می شد، نکات حساسیتی که داشت را بیان می کردم. می دانستیم که وقتی این بحث‌ها فراگیر می شود باید آموزش داده شود یا حتی یک بار هیات مدیره بورس تصویب کرد که یک ماه پس از اخذ کد بورسی وارد معامله مستقیم شوند، آنجا هم با فشار پیرامونی مواجه شدند و نمی دانم الان آن را اجرا کرده‌اند یا خیر که این توده وار را.... بنابراین این بحث است اما می خواهم بگویم یک روزی وقتی عده‌ای می خواستند کد بورسی بگیرند و می گفتند مثلا ۱۰۰ هزار نفر آمده اند و خوشحال بودند و سیستم به بیشتر از ۱۰۰ هزار تا اجازه نمی داد، الان زیر ساخت به گونه‌ای تهیه شده که تا یک میلیون نفر در روز هم می توانند. پس این فرصت ایجاد شده است. بنابراین کاملا درست است که دو طرف باید مدیریت شود و آن طرف شده است و این طرف هم اصرارهای هیجانی و افراطی در کنار سایر عوامل باعث سرعت دهی به ریزش شده است. کما اینکه اگر اشتباه نکنم در اواخر آذرماه شاخص به یک میلیون و ۵۵۰ رسیده بود و باز دوباره ورود کرده بودند و نامه نگاری کرده بودند که در سیستم می چرخد و آسیب می زند. بنابراین این کار را سازمان بورس انجام داد یعنی هم آموزش پیامکی و هم ترغیب غیر مستقیم را انجام داد. اگر به آمار غیر مستقیم نگاه کنید یک جهش قابل توجهی داشته است. پس به بانک‌ها فشاری برای حمایت از بازار سهام نمی آوردید؟ دژپسند: حتما نمی آوردم. جلسه‌ای بود که تعدادی از فعالان بازار سرمایه داشتند راهکارها را برمی شمردند که در زمان ریزش چگونه حمایت صورت گیرد، یکی از راه‌های پیشنهادی آنها این بود که مثلا کارگزاری‌ها بتوانند از تسهیلات بانکی استفاده کنند. البته قبلا می کردند اما بانک مرکزی دوره‌ای محدود کرده بود که آن هم به دلیل بخشنامه‌ای بود که قبل صادر شده بود و آنها می گفتند که این محدودیت‌ها باید حذف شود و آن هم برای دوره‌ای که ریزش وجود داشت کارگزاری‌ها وام برای خود نمی گرفتند بلکه واسط بودند یعنی واسط بودند که وام به خریدار برسد و آنها یک حلقه واسطه بودند. برای اینکه بدانید بیشترین فشار را به بورس وارد کردیم این نقطه مغفول ماند و در حق بورس ظلم شد. مدیریت خوب سازمان بورس سعی کرد از داشته‌ها برای تنظیم بورس استفاده کند. برخی مصوبه داشتیم مثلا بخشی از کارمزد سازمان بورس را به صندوق تثبیت دادیم یا بخش از کارمزدهای کارگزاری‌های را به صندوق توسعه دادیم (نمی دانم کدام را به صندوق تثبیت و کدام را به صندوق توسعه دادیم)، بورس حتی سود را برای صندوق سرمایه گذاری کرد و صندوق توسعه را تقویت کرد. متاسفانه برخی با مقاومت‌های غیر منطقی نگذاشتند آن قانون و مصوبات قانونی اجرا شود و این بذر نا امیدی پاشیده شد. هیچ موقع قائل به این نیستم که موفقیت بورس با یک شاخص سنجیده می شود و شکست آن با یک شاخص! بلکه مجموعه عوامل و مجموعه شاخص است. آن مثالی که در مورد شاخص P/E زدم، ناشی از این است که می خواهم یک علامت دهم که اتفاقا این مثال را در پاسخ به سؤالی که بر این مبنا زده شد جواب دادم چون گفته بودند چرا در بازاری که سود و زیان پیش بینی نمی شود شاخص بالا می رود؟ به استناد آن این جواب را دادم و باز هم می گویم بورس باید با مجموعه‌ای از عوامل تحلیل شود تا بتوان آن را بررسی کرد. سخت‌ترین چالشی که بعد از سه سال و خرده‌ای در وزارت اقتصاد داشتید چه بود؟ دژپسند: در دوره‌ای که وزیر بودم، خاص بود یعی دوره سختی و چالش و بحران بود و تامین مالی بودجه یک سختی داشت و سال ۹۹ اوج آن بود. در بازار سرمایه دنبال توسعه بودیم و این توسعه تبعات و فشارهایی داشت که باید این را تحمل می کردیم. خصوصی سازی خیلی آزار دهنده بود و مداخله سایرین بخصوص نهادهای خارج از قوه مجریه در بعضی از جاها واقعا آزاردهنده بود. جالب است که در دولت، رئیس جمهور یک مورد پیشنهاد نداد ولی خارج از دولت آدمی که تازه به یک پستی رسیده بود مثلا می خواست مدیر کل بورس تهران را تعیین کند و این دخالت‌ها خیلی آزار دهنده بود و در مجموع شرایط سخت بود ولی همکاران با عشق کار کردند و این کارهایی که انجام و فرصتی تبیین شده، ببینید در یک دوره ۳ ساله چندین لایحه جدید کار شده است و از صفر تا صد آن در همین دوره ۳ ساله کار شده است. تلگرام اصلی بورس پرس : t.me/boursepressir انتهای پیام∎​