شناسهٔ خبر: 52377357 - سرویس سیاسی
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه ایران | لینک خبر

ترکیه به‌دنبال تأثیر در آینده عراق

صاحب‌خبر -
علی حیدری
کارشناس مسائل ترکیه
آذر ماه سال 1394 نیروهای نظامی ترکیه به بهانه مقابله با داعش و آموزش نظامی پیشمرگه کردستان عراق، وارد مناطقی در شمال این کشور شده و در پایگاه‌هایی از جمله بعشیقه در شمال موصل، کانیماسی در شمال آمادیه و بامرنی در شمال دهوک مستقر شدند.
تعداد این نیروها که در ابتدا به 600 نفر(مستقر در بعشیقه) می‌رسید بتدریج افزایش یافته و به گفته رسانه‌های ترکیه تا 2500 نفر نیز افزایش یافت.
مقامات آنکارا هدف از حضور خود در این مناطق را مقابله با داعش و آموزش نیروهای نظامی پیشمرگه اقلیم کردستان عراق عنوان می‌کردند و مدعی بودند که اثیل نجیفی استاندار موصل از آنها دعوت کرده تا به این منطقه بروند و حضور در مناطق کردنشین نیز با هماهنگی مسعود بارزانی رئیس وقت اقلیم کردستان و رهبر حزب دموکرات انجام گرفته است.
پیشینه حضور نظامی ترکیه در عراق
این حضور اما بی‌سابقه هم نبوده و در اثنای درگیری داخلی بین اتحادیه میهنی و حزب دموکرات در سال‌های 1994 تا 1997 که منجر به کشته شدن 3600 نفر از دو طرف شده بود، نیروهای نظامی ترکیه به بهانه کمک پ.ک.ک به اتحادیه میهنی در جنگ با حزب دموکرات و برای ایجاد آرامش در منطقه وارد اقلیم کردستان عراق شده و در آنجا مستقر شدند. ترکیه در سال 1997 عملیاتی با نام «چَکش» را در شمال عراق رقم زد که در آن حدود 30 هزار نیروی نظامی ترک به همراه نیروهای بارزانی علیه پ.ک.ک عملیاتی را به‌مدت حدود 3 ماه در این منطقه رقم زدند.
پس از آن، با وجود بازگشت بخش اعظم نیروهای نظامی ترکیه، بخشی از این نیروها در منطقه و به بهانه حفظ صلح باقی ماندند.
مرحله دوم؛ عملیات به بهانه داعش و آموزش نیروهای کُرد
در سال 1394، نیروهای نظامی ترکیه مجدداً حمله‌ای همه جانبه را به شمال عراق رقم زدند به‌طوری که تعداد این نیروها تا 2500 نفر تخمین زده می‌شود. این عملیات در حالی به انجام رسید که ترکیه یکی از گذرگاه‌های اصلی ورود تروریست‌های خارجی داعش و جبهه النصره به سوریه و عراق بود و تا سال‌های بعد که خود این تروریست‌ها علیه منافع ترکیه اقدام به عملیات کردند، از آنها حمایت می‌کرد.
واکنش بغداد به لشکرکشی ترکیه
وزارت دفاع عراق در همان ایام ورود نیروهای ترکیه، خواستار خارج شدن این نیروها از نینوا و مناطق شمالی عراق شد. همینطور حیدر العبادی نخست‌وزیر وقت عراق از ترکیه خواست که نیروهای خود را از شمال عراق خارج کند.
اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در واکنش اما بلافاصله عبادی را مورد عتاب قرار داده و گفت: «تو در حد و اندازه ما نیستی که چنین سخن بگویی و حد خود را باید بدانی.»
اما احمد داوود اوغلو وزیر خارجه وقت ترکیه با ادعای اینکه مشروعیت پایگاه‌های ترکیه در بعشیقه و دیانا به هیچ وجه قابل بحث نیست، پاسخ داد که یگان‌های اطلاعاتی ترکیه درباره احتمال حملات تروریستی علیه این پایگاه‌ها اطلاعاتی دریافت کرده بودند که آنکارا به ناچار و به‌طور سریع تدابیر لازم را اتخاذ کرد. بنابراین برای محافظت از نظامیانی که در آن محل مشغول آموزش نظامی اعراب موصل، کردها و ترکمن‌ها با هدف آماده‌سازی این نیروها برای مقابله با داعش در این منطقه هستند، نیروی تقویتی اعزام شد و بر این اساس، نه تنها از تعداد این نیروها کم نشد، بلکه تعداد قابل توجهی نیروی نظامی و تسلیحات سنگین از جمله تانک نیز به منطقه اعزام کردند. در آخرین موضع از سوی سیاستمداران عراقی در اردیبهشت ماه سال‌جاری، مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق اظهار داشت: اقدامات حزب کارگران کردستان ترکیه(پ.ک.ک) غیرقابل قبول است و اقلیم کردستان و ترکیه را تهدید می‌کند. ما بارها ناخرسندی خود را از تحرکات ترکیه برای تسویه حساب با پ.ک.ک اعلام کردیم، همچنین برخوردهای پ.ک.ک در عراق غیرقابل قبول است. عراق نمی‌تواند میدان تهدید برای همسایه‌اش باشد و منطقی نیست که تهدید کشورهای همجوار به عملیات مسلحانه را قبول کند.
برهم صالح رئیس‌جمهور عراق نیز، حملات ترکیه را نقض آشکار حاکمیت عراق و اصل حسن همجواری خوانده و خواهان توقف اینگونه عملیات‌ها از سوی آنکارا شد.
انگیزه حضور نظامیان ترکیه در عراق
نیروهای ترکیه در حالی وارد خاک عراق شدند که مقام‌ها و فرماندهان نظامی عراق رسماً اعلام کردند که آغاز عملیات آزادسازی موصل بسیار نزدیک است و بزودی این عملیات با هدایت ارتش این کشور آغاز می‌شود.
همه آماده فرا رسیدن زمان صفر برای آزادسازی موصل بودند و سؤال این بود که چرا در حالی که عراق خود را آماده عملیات بزرگ آزادسازی موصل می‌کند ترکیه نیروی نظامی به عراق فرستاد؟
مقامات عراقی بر این اعتقاد بودند که دولت ترکیه در حقیقت می‌خواهد با این اقدام خود خط و نشان بکشد و به بغداد بر سر موصل هشدار دهد به‌طوری که سید محسن حکیم، یکی از سیاستمداران این کشوردر این باره گفت: «ترکیه رسماً به اطلاع مقامات بغداد رسانده که نسبت به موصل ادعا دارد و آن را شهری ترکی می‌داند. ترکیه بر این باور است که باید نفوذ خود را در مناطق سنی نشین عراق تقویت کند و همان طور که ایران در جنوب و در میان شیعیان نفوذ دارد، ترکیه نیز باید در شمال و در میان سنی‌ها نفوذ داشته باشد.»
این نیروها با وجود اعلام نارضایتی مکرر مقامات بغداد و در سایه جنگ عراق با تروریسم داعش و پس از آن اختلافات داخلی سیاسی برای تشکیل دولت، در شمال عراق ماندگار شدند و تاکنون نیز از حضورآنها کاسته نشده است.
مرحله سوم؛ موج جدید حمله به شمال عراق این بار به بهانه پ.ک.ک
اردیبهشت سال‌جاری(1400) بود که عراق برای سومین بار نظامیان خود را به منطقه گسیل داشت، اما این بار نه به بهانه مبارزه با داعش بلکه بهانه سابق خود یعنی مقابله با پ.ک.ک را مطرح کرد.عملیات ترکیه موسوم به «پنجه ببر» که بعداً نام‌های دیگر نظیر «چشم عقاب»، «پنجه صاعقه» و «پنجه رعد» نیز به خود گرفت و در چند مرحله دنبال شده است، در گستره‌ای به عمق 40 کیلومتر انجام گرفت و 5 هزار نیروی نظامی ترکیه در آن نقش داشتند. این عملیات که حدود یکسال از آن می‌گذرد، مناطق کردنشین زاپ، قندیل، گارا و متینا را دربرمی‌گیرد.
پایگاه‌هایی که ترکیه در شمال عراق ساخت
در طول عملیات‌های مکرر ترکیه در شمال عراق طی 3 دهه گذشته، این کشور پایگاه‌های نظامی زیادی در شمال عراق ساخته که از جمله آنها می‌توان به پایگاه بعشیقه در شمال موصل، پایگاهی در حفتانین، پایگاهی در زاخو، پایگاه 1700، پایگاه بامرنی، پایگاه بانی، پایگاه بعتوفه، پایگاه لیکان، پایگاه چوکورجا و چندین پایگاه نظارتی دیگر اشاره کرد. مقامات نظامی ترکیه مدعی هستند که در نتیجه این سلسله عملیات‌ها در شمال عراق که از سال گذشته آغاز شده و در اردیبهشت ماه به اوج خود رسید تاکنون چند هزار نفر ازعناصر پ.ک.ک را از پای درآورده‌اند و اکنون از شمار بیش از 5500 عنصر پ.ک.ک تنها 500 نفر باقی مانده‌اند.
حمله مقاومت عراق به پایگاه‌های نظامی ترکیه
طی ماه‌های گذشته اما نیروهای مقاومت مردمی در عراق از جمله قیس الخزعلی رهبر گروه عصائب اهل الحق و جنبش نجبا به رهبری شیخ اکرم الکعبی اقدام به ارسال اخطارهای پیاپی به ترکیه برای خارج شدن از خاک عراق کرده‌اند و پس از بی‌توجهی آنکارا به این اخطارها، پایگاه‌های این کشور در شمال عراق بخصوص پایگاه بعشیقه هدف حملات راکتی و پهپادی قرار گرفته است.
«سنجار» هدف بعدی آنکارا
تابستان سال‌جاری بود که زمزمه‌ها درباره عملیات ترکیه در سنجار واقع در غرب موصل و مرزهای غربی سوریه افزایش یافت. این شهر ایزدی نشین، از آن جهت اهمیت دارد که در نزدیکی مرزهای شمالی و شرقی سوریه و نزدیک شهر تلعفر قرار دارد که ساکنان آن ترکمان‌های شیعه و سنی هستند. ترکیه به بهانه حضور نیروهای پ.ک.ک و استفاده از این شهر به‌عنوان یکی از پایگاه‌های استقرار و جذب نیرو از بین ایزدیان کُرد عراق، قصد حمله‌ای همه جانبه را در سر دارد.
استقرار نیروهای حشد شعبی در سنجار و اخطارهای مکرر آنها درباره هرگونه ماجراجویی و نیز پالس‌های منفی که از سوی ایران ارسال می‌شد، تاکنون مانع از انجام چنین عملیاتی شده است.
پس از آن نیز وضعیت اقتصادی و سیاسی داخلی ترکیه، انجام عملیات جدید در خارج از مرزهای خود را با پیچیدگی بیشتری روبه‌رو کرد.
هر چند برخی کارشناسان معتقدند که طی سال‌های گذشته با افزایش تنش‌ها در حوزه داخلی ترکیه در بخش سیاسی و اقتصادی، رجب طیب اردوغان با لشکرکشی به مناطق مختلف در سوریه و عراق، ضمن انحراف اذهان عمومی از مسائل داخلی، احساسات ملی گرایانه را در راه ایجاد وحدت و نیز افزایش مقبولیت خود به کار گرفته است و نباید عملیات جدید ترکیه در منطقه‌ای خارج از ترکیه را از نظر دور داشت.
نتیجه‌گیری
ترکیه با استفاده از2 تفاهمنامه‌ای که با رژیم بعث در سال 1983 و پس از آن نظام جدید عراق در سال 2007 به امضا رسانده، می‌تواند در صورت وجود هرگونه تهدید از داخل خاک عراق، تا عمق 10 تا 15 کیلومتری، عوامل تهدید در خاک عراق را مورد تعقیب قرار دهد.
آنکارا با استفاده از این توافق طی سال‌های گذشته به عملیات در شمال عراق پرداخته و پایگاه‌هایی را نیز با استفاده از وضعیت بی‌ثبات عراق طی 2 دهه گذشته ایجاد کرده که برخی آن را بیش از 10 پایگاه و بیش از 37 نقطه نظارت و دیدبانی می‌دانند.
همچنین روابط گسترده‌ای که بین حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی و ترکیه وجود دارد، حضور نظامیان این کشور در شمال عراق را تسهیل کرده است.
اگرچه اعتراضاتی در سطح سران احزاب و پارلمان و برخی سیاستمداران انجام گرفته اما به نظر می‌رسد که اراده جدی یا توانایی کافی برای بیرون راندن نیروهای نظامی ترکیه نزد بغداد در حال حاضر وجود ندارد و به همین دلیل ترکیه با طیب خاطر در حال عملیات در بخش‌های گسترده‌ای از شمال عراق است.
با وجود این، پس از تصویب خروج نیروهای نظامی خارجی بخصوص امریکایی از عراق که با شهادت سردار قاسم سلیمانی کلید خورد، همه نیروهای نظامی خارجی باید خاک این کشور را ترک کنند و خروج نظامیان امریکایی در سال‌جاری میلادی، شرایط را برای نظامیان ترکیه سخت‌تر خواهد کرد و آنها ناچار هستند هر چه زودتر خاک عراق را ترک کنند.
به موازات فشارهای دیپلماتیک که در حال افزایش است، نیروهای حشد شعبی نیز به طرف ترک هشدارهای مکرری مبنی بر خروج هر چه سریعتر از خاک عراق را داده‌اند و حملات خود را به پایگاه‌های این کشور در شمال عراق بخصوص بعشیقه در شمال موصل را تشدید کرده‌اند.
ترکیه که در تابستان سال‌جاری شمسی در پی طرح‌ریزی حمله‌ای دیگر این بار در سنجار بود، بتدریج دریافته که زمان خروج از عراق نزدیک شده و باید هر چه سریع تر این خاک را ترک کند.
اما با وجود این، ساخت پایگاه‌های نظامی در شمال عراق که بیش از 10 مورد گزارش شده است، نشان می‌دهد که این کشور قصد تخلیه کامل نیروهای نظامی خود در آینده را نداشته و به فکر ماندن طولانی مدت در شمال عراق است.
همچنین افزایش ارتباط با کردهای حزب دموکرات و نیز ترکمان‌های ساکن در این مناطق نشان می‌دهد که آنکارا علاوه بر حضور نظامی، به‌دنبال نفوذ و تأثیر‌گذاری سیاسی و اجتماعی در این منطقه نیز هست؛ به‌طوری که «دولت باغچلی» رهبر حزب دست راستی حرکت ملی و متحد اردوغان در قدرت، بارها عنوان کرده که ما درباره ترکمان‌های عراق مدعی هستیم و اجازه نمی‌دهیم که حق آنها پایمال شود.
چنین به نظر می‌رسد که اگرچه در ماه‌های آینده با فشار دولت بغداد و گروه‌های مقاومت در عراق، بخشی از نیروهای نظامی ترکیه مجبور به ترک خاک این کشور شوند، اما بخشی از نیروهای موجود، تحت عنوان مستشار نظامی و نیز حفاظت از پایگاه‌های نظامی این کشور، در شمال عراق باقی خواهند ماند تا در کنار فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی ترکیه در این منطقه، حضور و نفوذ سیاسی، نظامی و اجتماعی خود را در عراق حفظ کرده و گسترش دهند.

نظر شما