محمد‌حسين لطف‌الهي

شكست گفت‌وگوهاي غرب و روسيه پيرامون مساله اوكراين خيلي زود تاثير خود را نشان داد و در شرايطي كه قرار است واشنگتن هفته آينده پاسخ‌هاي مكتوب خود را درخصوص خواسته‌هاي امنيتي مسكو ارايه دهد، دو طرف در مسيري گام برمي‌‌دارند كه مي‌تواند مسير دستيابي به راه‌حلي ديپلماتيك براي مساله اوكراين را غيرممكن كند.

سازمان پيمان آتلانتيك شمالي روز دوشنبه با صدور بيانيه‌‌اي اعلام كرد كه كشورهاي عضو اين ائتلاف در واكنش به خطر فزاينده حمله نظامي روسيه به اوكراين، نيروهاي خود را به حالت آماده‌باش درمي‌آورند و طي روزهاي آينده قصد دارند تعداد بيشتري ناو جنگي و هواپيماي جنگنده به شرق اروپا ارسال كنند. ينس استولتنبرگ، دبير‌كل ناتو روز دوشنبه گفت: «ناتو خود را موظف مي‌داند از اعضاي اين ائتلاف حفاظت كند و به تعهد خود در راستاي تقويت بال شرقي اين ائتلاف پايبند است.» او افزود كه ناتو در پي تهديدهايي كه عليه اين ائتلاف وجود دارد، در حال «تقويت قدرت دفاع جمعي» است.
در اين بيانيه آمده است: «دانمارك در حال اعزام يكي از ناوچه‌هاي خود به درياي بالتيك بوده و قصد دارد چهار جنگنده اف-۱۶ خود را به ليتواني بفرستد. اسپانيا در حال ارسال چند كشتي جهت ملحق شدن به نيروي دريايي ناتو بوده و اعزام چند جنگنده به بلغارستان را درنظر دارد. هلند در ماه آوريل دو فروند جنگنده اف-۳۵ به بلغارستان مي‌فرستد تا در گشت‌زني‌هاي هوايي ناتو در منطقه مشاركت كنند و يك كشتي و يك واحد نظامي پياده را در حالت آماده‌باش قرار داده است. امريكا نيز تصريح كرده كه حضور نظامي در شرق اروپا را افزايش خواهد داد.»
روسيه در حال حاضر بيش از 127 هزار نفر از نيروهاي مسلح خود را در نزديكي مرزهاي اوكراين مستقر كرده و مقام‌هاي غربي ادعا مي‌كنند مسكو تصميم دارد به اوكراين حمله نظامي كند. كرملين اين ادعا را نادرست مي‌خواند و هدف از استقرار اين نيروها را دفاع از امنيت خود در برابر تهديدهاي ناتو مي‌داند.
بيانيه ناتو، روز دوشنبه در شرايطي صادر شد كه برخي كشورهاي غربي روند خارج كردن ديپلمات‌ها و خانواده‌هاي‌شان را از كي‌يف آغاز كرده‌اند. بريتانيا صبح روز دوشنبه اعلام كرد كه تعدادي از كارمندان سفارت اين كشور در اوكراين به همراه خانواده‌هاي‌شان به بريتانيا بازمي‌گردند و ايالات متحده نيز يكشنبه شب از خروج خانواده‌ كاركنان سفارت امريكا از اوكراين خبر داد. اين اقدام باعث ناراحتي شديد و واكنش دولت اوكراين شد. وزارت خارجه اوكراين در بيانيه‌اي كه در واكنش به خروج خانواده ديپلمات‌هاي امريكايي از كي‌يف صادر شد، اعلام كرد: «تصميم امريكا براي خروج خانواده كاركنان سفارت در كي‌يف و همچنين فراهم كردن امكان خروج داوطلبانه براي برخي كاركنان سفارتخانه را مورد توجه قرار داده‌ايم. با احترام به حقوق كشورهاي خارجي براي تضمين امنيت نمايندگي‌هاي ديپلماتيك خود، ولي ما چنين اقدامي از سوي طرف امريكايي را زود‌هنگام و تجلي احتياط بيش از حد مي‌دانيم.» جوزپ بورل مسوول سياست‌ خارجي اتحاديه اروپا روز دوشنبه گفت، ديپلمات‌هاي اين نهاد اروپايي در حال حاضر برنامه‌اي براي ترك اوكراين ندارند. بورل در پاسخ به سوالي درباره خروج برخي كاركنان سفارت امريكا در اوكراين و اقدام مشابه از سوي اتحاديه اروپا گفت: «ما قرار نيست همين كار را انجام دهيم، زيرا دليل معيني براي آن نمي‌بينيم. با اين حال وزير بلينكن ما را در جريان خواهد گذاشت.»
براساس آنچه رسانه‌هاي امريكايي از مقام‌هاي ارشد دفاعي ايالات متحده نقل كرده‌اند، واشنگتن سهم قابل‌توجهي در ارسال نيرو به شرق اروپا خواهد داشت. به گزارش روزنامه نيويورك‌تايمز، تعدادي از مقام‌هاي پنتاگون روز شنبه در نشستي كه كمپ ديويد با جو بايدن داشتند، رييس‌جمهور امريكا را از گزينه‌هاي در دسترس نظامي آگاه كردند. از جمله اين گزينه‌ها ارسال 1000 الي 5000 نيروي نظامي به شرق اروپا و بالتيك است كه در صورت تشديد تنش‌ها مي‌تواند 10 برابر شود. به گفته اين مقام‌هاي پنتاگون، رييس‌جمهور نهايتا تا انتهاي هفته جاري درباره اين مساله تصميم‌گيري خواهد كرد.
آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه ايالات متحده در گفت‌وگويي كه يكشنبه شب با برنامه 
«Face The Nation» داشت، تاكيد كرد «حتي در اوج تلاش‌هاي ديپلماتيك نيز ناتو از تقويت توان دفاعي خود و ايجاد بازدارندگي در برابر تهديدها غافل نخواهد شد.» او هشدار داد در صورتي كه روسيه به اوكراين تجاوز نظامي كند، واكنش ناتو به طرز قابل‌توجهي قوي‌تر خواهد بود.
تاكنون هيچ‌يك از گزينه‌هايي كه به جو بايدن ارايه شده، شامل حضور نظاميان امريكايي در اوكراين نبوده چراكه از نگاه رييس‌جمهور ايالات متحده، در فاصله كوتاهي پس از خروج نظامي امريكا از افغانستان، اين كشور هيچ تمايلي به وارد شدن به يك درگيري نظامي جديد ندارد. با اين وجود، اين گزينه‌ها حضور نظاميان امريكايي در كشورهاي لتوني، استوني و ليتواني را شامل مي‌شود كه براي روسيه يك خط قرمز جدي محسوب مي‌شود.
روسيه در گفت‌وگوهاي مستقيم با ناتو و ايالات متحده از غرب خواسته بود «گسترش ائتلاف ناتو به سوي شرق متوقف شود» و شرايط امنيتي اروپا به شرايطي كه در 1997 وجود داشت، بازگردد كه اين خواسته به معناي عدم استقرار نيروهاي ناتو در كشورهاي حوزه بالتيك است.
جيم تاون‌سند، از مقام‌هاي پيشين پنتاگون مي‌گويد اقدامات دولت امريكا كافي به نظر نمي‌رسد. به گفته او «اكنون براي ايجاد بازدارندگي در برابر ولاديمير پوتين بسيار دير است و اگر روسيه بخواهد به اوكراين حمله كند، اين 5 هزار نفر كار خاصي نمي‌توانند انجام دهند.»
همزمان با اين تحولات در غرب، دميتري پسكوف سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه روز دوشنبه در‌خصوص رسيدن خطر اقدامات تحريك‌آميز اوكراين به بيشترين حد هشدار داد. به نوشته خبرگزاري «اسپوتنيك»، پسكوف گفت، استقرار گسترده نيروهاي اوكرايني در خط تماس با منطقه خودمختار روس زبان «دونباس» بر آماده شدن كي‌يف براي حمله دلالت دارد. سخنگوي كاخ كرملين افزود، در اين شرايط مسكو تمايل دارد شاهد اين باشد كه كشورهاي عضو ناتو از اوكراين بخواهند حتي فكر حل‌وفصل مشكلات از طريق نظامي را هم به سرش راه ندهد. او در ادامه متذكر شد، هر واحد تسليحاتي كه از طرف اعضاي ناتو براي رژيم كي‌يف ارسال مي‌شود، به آنها انگيزه بيشتري براي شروع عمليات نظامي در دونباس مي‌دهد. پسكوف همچنين هشدار داد: «خطر اقدامات تحريك‌آميز كي‌يف در دونباس اكنون بسيار زياد بوده و حتي بالاتر از قبل است.» سخنگوي رياست جمهوري روسيه در ادامه گفت، اطلاعاتي كه از سوي غربي‌ها درباره تحولات اوكراين منتشر مي‌شود مملو از «تشنج و آكنده از دروغ» هستند. علاوه بر پسكوف، «الكساندر گروشكو» معاون وزير امور خارجه روسيه نيز روز دوشنبه ارسال جنگنده و كشتي‌هاي جنگي به شرق اروپا توسط كشورهاي عضو ناتو را تلاش براي «اهريمن‌سازي از روسيه» با هدف «توجيه فعاليت نظامي در جبهه شرقي» توصيف كرد. اين ديپلمات ارشد روس افزود: «زبان ناتو، زبان تهديد و فشار نظامي است. اين اقدامات براي ما چيز جديدي محسوب نمي‌شود.»

دو دستگي در ميانه بحران
در شرايطي كه ايالات متحده و مقام‌هاي ارشد ناتو از همبستگي كامل دو سوي آتلانتيك براي مقابله با تهديد روسيه عليه اوكراين سخن مي‌گويند، نشانه‌هاي آشكاري از وجود اختلافات اساسي ميان قدرت‌هاي اروپايي و واشنگتن در اين زمينه ديده مي‌شود. 
روزنامه نيويورك‌تايمز طي گزارشي به نقل از مقامات دولتي نوشت، دولت بايدن تهديد كرده است كه اگر روسيه به اوكراين حمله كند، از يك كنترل جديد صادراتي براي آسيب زدن به صنايع راهبردي روسيه، از هوش مصنوعي و محاسبات كوآنتومي گرفته تا هوافضاي غيرنظامي استفاده خواهد كرد. به گفته اين مقامات، دولت امريكا احتمالا تصميم بگيرد اين كنترل‌ها را گسترده‌تر اعمال كند به‌طوري‌كه شهروندان روسي از استفاده از برخي گوشي‌هاي هوشمند، تبلت‌ها و كنسول‌هاي بازي ويديويي محروم شوند. چنين اقداماتي دامنه تحريم‌هاي ايالات متحده را فراتر از اهداف مالي و به استفاده از سلاحي كه پيش از اين فقط يك‌بار استفاده شده بود، گسترش مي‌دهد؛ اين سلاح، تقريبا غول فناوري چيني هوآوي را فلج كرد. اين سلاح كه به عنوان قانون محصولات مستقيم خارجي شناخته مي‌شود، به اولين كاهش درآمد سالانه هوآوي، يعني سقوط خيره‌كننده نزديك به 30درصدي در سال گذشته، كمك كرد.
يك مقام ارشد دولت بايدن كه نخواست نامش فاش شود، گفت: «قدرت اين كنترل‌‌هاي صادراتي اين است كه ما مي‌توانيم ظرفيت اين بخش‌ها را براي تبديل شدن به يك منبع كليدي رشد براي اقتصاد روسيه كاهش دهيم و از بين ببريم.» تلاش براي استفاده از كنترل‌‌هاي صادراتي، مي‌تواند ضررهايي براي منافع كسب‌وكارهاي امريكايي و اروپايي داشته باشد؛ اين شركت‌ها مي‌ترسند استفاده از اين كنترل‌ها، به انتقام‌جويي روسيه در ساير حوزه‌ها منجر شود و درنهايت اين امر سبب شود شركت‌هاي خارجي فناوري امريكا را از محصولات خود خارج كنند. 
اروپايي‌ها اما چندان با تحريم گسترده روسيه موافق نيستند. اولاف شولتس، صدراعظم آلمان در مصاحبه‌اي با روزنامه زوددويچه تسايتونگ در پاسخ به اين سوال كه آيا اين كشور در صورت تحريم‌هاي احتمالي عليه پروژه نورداستريم ۲ زيان‌هايي را تحمل خواهد كرد يا خير، گفت: «در چنين موردي كه اميدوارم هرگز رخ ندهد، بايد به شيوه‌اي معقولانه عمل كنيم.» او افزود: «ضروري است كه موثرترين اقدامات را انتخاب كنيم. به‌طور همزمان، ضروري است كه درك كنيم اين تصميم چه پيامدهايي براي ما خواهد داشت. هيچ‌كس نبايد خيال كند كه اقداماتي كه اتخاذ مي‌كنيم هيچ پيامدي براي ما نخواهد داشت.»