صاحب‌خبر - اشکان صدیق: حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در دیدار برخی مداحان کشور به مناسبت سالروز میلاد حضرت فاطمه‌زهرا سلام‌الله‌ علیها و سالروز ولادت حضرت امام خمینی(رض) و روز گرامیداشت مقام مادر و زن، به برخی ابعاد شخصیت فوق‌العاده حضرت زهرا سلام‌الله‌ علیها بر اساس آیات قرآن کریم و احادیث اشاره کردند. یکی از سجایای برجسته حضرت فاطمه سلام‌‌الله علیها که رهبر حکیم انقلاب به تشریح آن پرداختند، مساله خدمت بی‌منت به مردم بویژه محرومان و مستضعفان بود. ایشان با اشاره به آیات سوره «دهر»، خدمت بی‌منت و کمک خالصانه به نیازمندان را از نشانه‌های مهم جامعه فاطمی خواندند و افزودند: به لطف الهی، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه ایران فاطمی شده است و در طول ۴۳ سال گذشته حرکت فاطمی را در دوران دفاع‌مقدس، در دوران حرکت علمی و خدمات بی‌منت شهیدانی همچون فخری‌زاده، شهدای هسته‌ای و دانشمند بزرگ مرحوم کاظمی‌آشتیانی و در حوادث طبیعی همچون سیل و زلزله بارها دیده‌ایم. رهبر انقلاب دوران شیوع بیماری کرونا و خدماتی را که بدون مزد و منت ارائه شد و همچنان ادامه دارد، نمونه دیگری از حرکت برگرفته از الگوی فاطمی برشمردند و تأکید کردند: حضرت فاطمه زهرا باید در همه جهات بویژه حرکت‌های اجتماعی و انقلابی، اسوه و الگو باشند. ایثار و خدمت در راه مستضعفان و محرومان در سیره نورانی حضرت فاطمه سلام‌الله علیها چنان پراهمیت و برجسته است که خداوند متعال قسمتی از یک سوره مهم در قرآن کریم را به فداکاری و از خودگذشتگی حضرت صدیقه طاهره و همسر و فرزندان ایشان برای اطعام و رسیدگی به مساکین و فقرا اختصاص داده است. در شأن نزول سوره باعظمت «انسان» که به تجلیل و بزرگداشت اهل بیت عصمت و طهارت می‌پردازد، آمده است: حسن و حسین علیهماالسلام بیمار شدند. پیامبر صلى‌الله علیه و آله بـا جـمعى از یاران به عیادت‌شان آمدند و به على علیه‌السلام گفتند: اباالحسن! خوب بود نذرى براى شفاى فرزندان خود مى‌کردى. على علیه‌السلام و فـاطـمـه علیهاالسلام و فضه که خادم آنها بود، نذر کردند اگر آنها شفا یابند ۳ روز روزه بگیرند (طبق بعضى روایات حسن و حسین علیهماالسلام نیز گفتند ما هم نذر مى‌کنیم روزه بگیریم). چیزى نگذشت که هر دو بزرگوار شفا یافتند. در حالى که از نظر مواد غذایى دست خالى بودند، على علیه‌السلام ۳ من جو قرض و فاطمه سلام‌الله علیها یک‌‌سوم آن را آرد کردند و نان پختند. هنگام افطار سائلى بر در خانه آمد و گفت: السلام علیکم اهل بیت محمد؛ سلام بر شما اى خاندان محمد! مستمندى از مستمندان مسلمین هستم، غذایى به من بدهید. خداوند به شما از غذاهاى بهشتى مرحمت کند. آنها همگى مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند. روز دوم را همچـنـان روزه گـرفتند و موقع افطار وقتى غذا را آماده کرده بودند (همان نان جوین) یتیمى بر در خانه آمد، آن روز نیز ایثار کردند و غذاى خود را به او دادند (بار دیگر با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند). در سومین روز اسیرى هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد، باز سهم غذاى خود را به او دادنـد. هـنـگـامـى کـه صبح شد، على علیه‌السلام دست حسن علیه‌السلام و حسین علیه‌السلام را گرفـته و خدمت پیامبر صلى‌الله علیه و آله آمدند. هنگامى که پیامبر اعظم آنـها را مشاهده کردند، دیدند از شدت گرسنگى مى لرزند! فرمودند: ایـن حـالى را کـه در شما مى‌بینم براى من بسیار گران است. سپس برخاسته و بـا آنـهـا حرکت کردند. هنگامى که وارد خانه فاطمه علیهاالسلام شدند، دیدند در محراب عبادت ایستاده‌اند؛ در حـالى که از شدت گرسنگى شکم‌شان به پشت چسبیده و چشمان‌شان به گودى نشسته است. پیامبر صلى‌الله علیه و آله ناراحت شدند. در همین هنگام جبرئیل نازل شد و گفت: اى محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانى به تو تهنیت مى‌گوید. سپس سـوره «هل اتی» را بـر او خواند (بعضى گفته‌اند از آیه «ان الابرار» تـا آیـه «کان سعیکم مشکورا» که مجموعا 18 آیه است، در این مـوقـع نازل شد). آنچـه را در بالا آوردیم، نص حدیثى است که با کمى اختصار در «الغدیر» به عنوان قـدر مـشـتـرک مـیـان روایـات زیـادى که در ایـن بـاره نـقـل شـده، آمـده است و در همان کتـاب از 34 نـفـر از علماى مـعـروف اهـل سنت نام مى‌برد که این حدیث را در کتاب‌هاى خود آورده‌اند (با ذکر نام کتاب و صفحه آن). بـه این ترتیب روایـت فوق از روایاتـى اسـت کـه در میان اهل سنت مشهور، بلکه متواتر است. و اما علماى شیعه همه اتفاق نظر دارند که این 18 آیه یا مجموع این سوره، در ماجراى فوق نازل شده است و همگى بدون استثنا در کتب تفسیر یا حدیث، روایت مربوط به آن را به عنـوان یکـى از افتخارات و فضـائل مهم على علیه‌السلام و فاطمه زهرا و فرزندان‌شان آورده‌اند. حتى این مطلب به قدرى معروف و مشهور است که در اشعار شعرا و حتى در شعر معروف امام شافعى آمده است. سوره انسان در توصیف احوال حضرت زهرا سلام‌الله علیها و همسر و فرزندان‌شان می‌فرماید: آنها غذاى خود را در عین ایـنکه به آن نیازمندند و دوست دارند، به «مسکین»، «یتیم» و «اسیر» مى‌دهند؛ (و یطعمون الطعام على حبه مسکینا و یتیما و اسیرا). اطعام آنها ساده نیست، بلکه توأم با ایثار در هنگام نیاز شدید است، از سوى دیـگر اطعامى است گسترده که انواع نیازمندان را از «مسکین»، «یتیم» و «اسیر» شامل مى‌شود و به این ترتیب رحمت‌شان عام و خدمت‌شان گسترده است. ضمیر در «على حبه» به طعام بازمى‌گردد، یعنى در عین اینکه علاقه به طعام دارنـد آن را انـفـاق مـى‌کـنـنـد و بـه ایـن تـرتـیـب شـبیه چیزى است که در آیه 92 سوره آل‌عـمران آمده است: «لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون؛ هرگز به حقیقت نیکوکارى نمى‌رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید». از آیه فوق بـخـوبـى استفاده مى‌شود کـه یکى از بهتـرین اعمال اطعام محرومان و نیازمندان است، نه تنها نیازمندان مسلمان که اسیران بلاد شرک نیز تحـت پـوشش این دستور اسلامى قرار گرفته‌اند، تا آنجا که اطعام آنها یکى از کارهاى برجسته «ابرار» شمرده شده است. در حدیثى از رسول خدا صلى‌الله علیه و آله مى‌خوانیم: «استوصوا بالاسرى خـیـرا و کـان احـدهـم یؤثر اسیره بطعامه؛ با اسیران به نیکى رفتار کنید...». مسلمانان هـنـگامى که این سخن را شنیدند، گاه غذاى خود را به اسیر داده و او را بر خویشتن مقدم مى‌شمردند. نه تنهـا در آیات مورد بحث، اطعام طعام یکى از کارهاى برجسته ابرار و عبادالله شمرده شده، بـلکه در بسیارى از آیات قرآن روى این معنى تکیه و تاکید شده است و این نشان مى‌دهد این کار در پیشگاه خدا محبوبیت خاصى دارد. اگـر نگـاه بـه دنـیـاى امـروز کنیم کـه طبق اخـبار منتشره هـر سال مـیـلیـون‌ها نفر از گرسنگى مى‌میرند، در حالى که در مناطق دیگر دنیا آنقدر غذاى اضـافـى به زباله‌دان‌ها مى‌ریزند که حسابى براى آن نیست، اهمیت این دستور اسلامى از یک سو و دورى دنیاى امروز از موازین اخلاقى از سوى دیگر روشن مى‌‌شود. در روایات اسلامى نیز تاکید بسیاری در این زمینه دیده مى‌شود که به عنوان نمونه چند حدیث را در اینجا مى‌آوریم: - در حدیثى از پیغمبر اکرم صلى‌الله علیه و آله آمده است: من اطعم ثلاثه نفر مـن المسـلمیـن اطعمه الله مـن ثلاث جـنان فى ملکوت السموات؛ کسى که ۳ نفر از مسلمانـان را اطعام کند خـداونـد او را از ۳ باغ بهشتى در ملکوت آسمان‌ها اطعام خواهد کرد. - در حدیثى از امام صادق علیه‌السلام مى‌خوانیم: من اطعم مؤمنا حتى یشبعه لم یدر احد من خـلق‌الله ما له من الاجـر فى‌الاخره لا ملک مقرب، و لا نـبـى مرسل الا الله رب‌العالمین؛ کسى که مؤمنى را اطعام کند تا سیر شود، احدى از خلق خدا نـمـى‌‌‌دانـد چـقـدر در آخـرت پـاداش دارد، نه فـرشـتگـان مـقـرب الهـى، نه پیامبران مرسل، جز خداوند که پروردگار عالمیان است. قـابـل توجه ایـنـکـه در روایـات تـنـها روى نیازمندان و گرسنگان تکیه نشده، بلکه در بـعـضى صریحا آمده است اطعام مؤمنان هر چند بى‌نیاز باشند، همچون آزاد کردن برده اسـت و این نشان مى‌دهد هدف از این کار علاوه بر رفع نیاز‌ها جلب محبت و تحکیم پیوندهاى دوستى و صمیمیت است، به عکس آنـچـه در دنیاى مـادى امـروز معمـول اسـت کـه گاه ۲ دوست نزدیک یا ۲ خویشاوند که به میهمانخانه‌اى مى‌روند هر کدام باید سهم خود را بپردازد؛ گویى مساله میهمانى ـ مخصوصا نفرات بسیار ـ براى آنان بسیار شگفت‌آور است. در بـعضى روایات نیز تصریح شده اطعام گرسنگان به طور مطلق (هر چند مؤمن و مـسلمـان هـم نـباشـنـد) از افـضل اعمال است، چنانکه در روایتى از پیغمبر گرامى اسلام صلى‌الله عـلیـه و آله آمـده اسـت کـه فـرمـودند: «مـن افضل الاعمال عند الله ابراد الکباد الحاره و اشباع الکباد الجائعه و الذى نفس محمد صلى‌الله عـلیـه و آله بیده لا یـؤمن بـى عبد یبیت شبعان و اخـوه - او قال جاره - المـسلم جـائع؛ یـکـى از برترین اعمال نـزد خدا خنک کردن جگرهاى داغ است و سیر کردن شکم‌هاى گرسنه. سوگند به کـسـى کـه جان محمد در دست او اسـت بنده‌اى که شب سیر بخوابد و برادر - یا فرمودند همسایه - مسلمانش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است». ذیل حدیث فوق اگرچه درباره سیر کردن مسلمانان است ولى آغاز آن هر تشنه و گرسنه‌اى را شامل مـى‌شود و بـعیـد نیست گـستردگى مفهوم آن حتى حیوانـات را نیز شامل شود و در این زمینه روایات بسیار است. در یک جمع‌بندی باید اذعان کرد مصداق تام و تمام این همه توصیه قرآنی و روایی در زمینه خدمت و کمک به محرومان و مستضعفان که به سبب بی‌‌‌‌عدالتی در وضعیت نامناسبی قرار دارند، حضرت ام ابیها فاطمه زهرا سلام‌الله علیها و حضرات معصومین علیهم‌السلام هستند. با اقتباس از تفسیر نمونه∎​